İçeriğe atla

Fırın

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Çift fırın
Seramik fırın
Evlerde kullanılan fırın

Fırın, malzemeleri sıcak bir ortama maruz bırakmak için kullanılan bir araçtır. Fırının içi boş bir bölümü vardır ve bu bölüm kontrollü şekilde ısıtılır.[1] Antik çağlardan beri kontrollü ısıtma gerektiren çeşitli işlerde fırın kullanılır.[2]

Fırın genellikle yemek pişirmek ve yiyecekleri istenilen sıcaklığa kadar ısıtmak için kullanılır.

Fırın, seramik ve çanak çömlek üretiminde de kullanılır ki bu fırınlara bazen kireç ocağı da denir.

Metalurjik fırınlar metallerin üretiminde, cam fırınları ise cam üretmek veya cam şişe vb eriterek tekrar kullanmak için kullanılan fırınlardır.

Farklı fırın tiplerinin ısı ürettiği birçok yöntem vardır. Bazı fırınlar odun, kömür veya doğalgaz gibi bir yakıtın yanışıyla malzemeleri ısıtırken[3] birçoğu ise elektrik kullanır. Mikrodalga fırınlar malzemeyi mikrodalga radyasyonuna maruz bırakarak ısıtırken elektrikli fırın ve elektrikli ark ocağı malzemeyi rezistanslı ısıtmayla ısıtır.

Bazı fırınlar ısıtmayı geliştirmek veya çelik üretiminde Bessemer yönteminde olduğu gibi bazı durumlarda ısıtılan malzemenin özelliklerini değiştirmek için ısıtma odasındaki gazların hareketi olan zorlamalı konveksiyonu kullanır.

Fırın sözcüğü Anadolu'da bazı şivelerde hurun olarak kullanılmaktadır.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

En eski fırınlar Orta Avrupa'da bulunmuştur ve geçmişleri MÖ 29.000'e kadar uzanır. Bunlar mamut pişirmek için kullanılan yurtların içindeki kızartma ve kaynatma çukurlarıydı.[4]

Ukrayna'da MÖ 20.000'den itibaren küllerle kaplı sıcak kömürlü çukurlar kullanıyorlardı. Yiyecekler yapraklara sarılıp üstüne konuyor, sonra da toprakla örtülüyordu.[5]

Mezhiriç'te bulunan kamplarda, her mamut kemiği evinin ısıtma ve yemek pişirme için kullanılan bir ocağı vardı.[6]

Fırınlar, hanedanlık öncesi Mısır'da ve İndus Vadisi'nde yaşayan kültürler tarafından kullanılıyordu.[7][8]

M.Ö. 3200'e gelindiğinde, İndus Vadisi'ndeki yerleşim yerlerindeki her kerpiç evin bir fırını vardı.[7][9] Fırınlar yemek pişirmek ve tuğla yapmak için kullanılıyordu.[7]

Mısır'daki hanedan öncesi medeniyetler, M.Ö. 5000-4000 civarında çanak çömlek yapmak için fırınları kullanıyordu.[8]

Mayasız pide pişirmek için kullanılan tandır fırınları Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Anadolu'da yaygındı ve Orta Doğu'ya dağılmış arkeolojik alanlarda bulunmuştur. Tandır kelimesi, İbranice ve Arapçada tanur ve Türkçede tandır olan Akadca tinuru kelimesinden gelir. Çivi yazılı kaynaklardan bilinen yüzlerce ekmek çeşidinden mayasız tinuru ekmeği, ekmeğin ısıtılmış silindirik bir fırının yan duvarlarına yapıştırılmasıyla yapılırdı. Bu ekmek türü, yerel folklorda yansıtıldığı üzere, genç bir erkek ve kadının taze tandır ekmeği paylaşması genç aşkın sembolüdür, ancak geleneksel ekmek pişirme kültürü, özellikle şehirlerde yaşayanların modern kolaylıklara yönelmesiyle, genç nesillerle birlikte değişmektedir.[10][11]

Orta Çağ'da, Avrupalılar toprak ve seramik fırınlar yerine büyük kazanlarla birlikte şömineleri kullandılar. Bunlar Hollanda fırınına benziyordu. Orta Çağ'ı takiben fırınlar zamanla odun, demir, kömür, gaz ve hatta elektrikten birçok değişikliğe uğradı. Her tasarımın kendine özgü motivasyonu ve amacı vardı. Odun yakan sobalar, dumanın daha iyi tutulmasını ve salınmasını sağlayan ateş odalarının eklenmesiyle geliştirildi. Başka bir tanınabilir fırınsa dökme demir soba oldu. Bunlar ilk olarak 1700'lerin başlarında, daha küçük ve kendi bacası olan Stewart Oberlin demir sobası da dahil olmak üzere çeşitli değişiklikler geçirdiğinde kullanıldı.

19. yüzyılın başlarında kömür fırını geliştirildi. Silindirik şekli vardı ve ağır döküm demirden yapılmıştı. Gazlı fırın ilk kez 19. yüzyılın başlarında kullanılmaya başlandı. Gaz hatları çoğu eve ve mahalleye ulaştığında gazlı ocaklar çok yaygın ev fırınları oldu. James Sharp, ilk gazlı ocaklardan birinin patentini 1826'da aldı. Gazlı ocaktaki diğer çeşitli iyileştirmeler arasında Gustaf Dalén tarafından 1922'de icat edilen AGA ocağı da vardı.

İlk elektrikli fırınlar 19. yüzyılın sonlarında icat edildi, ancak ticari kullanıma yönelik birçok elektrikli icat gibi, elektrikli fırınların kitlesel mülkiyeti, elektriğin daha iyi ve daha verimli kullanımı sağlanana kadar gerçek olamadı.

Daha yakın zamanda, fırınlar pişirme stratejisi açısından biraz daha yüksek teknolojili oldu. Mikrodalga fırın, 1946 yılında Percy Spencer tarafından bir pişirme aracı olarak keşfedildi ve mühendislerin yardımıyla mikrodalga fırın patentlendi. Mikrodalga fırın, gıdadaki su moleküllerini uyararak sürtünmeye neden olan mikrodalga radyasyonunu kullanır ve böylece ısı üretir.[12]

Türler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Alman çiftlik evinin oturma odasındaki bir soba tezgahı
Odun ateşiyle pişiren pizza fırını bir tür duvar fırınıdır
Bir mikrodalga fırın
Modern ev fırınının içi
Japon tost fırını
Çift fırın
İki fırını[13][14] veya bir fırın ve bir mikrodalga fırını olan ankastre fırındır. Genellikle mutfak dolabına konulur.
Yer fırını
Yer fırın, toprağa kazılan ve daha sonra genellikle kayalar veya için için yanan döküntülerle ısıtılan bir çukurdur. Tarihsel olarak bunlar birçok kültür tarafından yemek pişirmek için kullanılmıştır. Pişirme süreleri genellikle uzundur ve işlem genellikle yemeğin yavaş pişirilmesiyle yapılır. Yer fırınları, arkeologların antropolojik kazılarda aradıkları en yaygın fırınlardandır çünkü bunlar insan medeniyetinin ve durağan toplumun temel göstergelerindendir.[15]
Seramik fırın
Seramik fırın kilden veya başka bir seramik malzemeden yapılmış fırındır ve kültüre bağlı olarak farklı biçimlerdedir. Kızılderililer buna tandır der ve yemek pişirmek için kullanırlar. Tarihi MÖ 3.000'e kadar gider ve kökenlerinin İndus Vadisi'nde olduğu ileri sürülmüştür.[8]

Tuğla fırınlar da başka tür bir seramik fırındır. Tuğla fırınların kullanımıyla en çok bilinen kültür İtalya'dır ve pizzayla yakın tarihlidir. Ancak tarihi, tuğla fırının yalnızca ticari amaçlı değil aynı zamanda ev kullanımı için de kullanıldığı Roma zamanlarına kadar uzanır.[16]

Gazlı fırın
Gazlı ocak ve fırının ilk kayıtlı kullanımlarından biri, 1802'de Zachaus Winzler tarafından verilen ve tüm yiyeceklerin ya gazlı ocakta ya da fırın bölmesinde hazırlandığı bir akşam yemeği partisine atıfta bulunur. 1834'te, İngiliz mucit James Sharp kendi evine bir tane kurduktan sonra ticari olarak gazlı fırın üretmeye başladı. 1851'de, Bower's Registered Gas Stove Büyük Sergi'de sergilendi. Bu ocak, modern gazlı fırın için standardı ve temeli belirleyecekti. Sıcaklık ayarlanması için termostat ve kolay temizlik için gazlı ocak ve fırın üretimine emaye kaplama yapılması o zamandan beri önemli iyileştirmelerdir.[17]
Elektrikli fırın
Bunlar ısılarını elektrikle, genellikle rezistanslı ısıtmayla üretirler.
Tost fırını
Tost fırınları, ön kapı, tel raf ve çıkarılabilir fırın tepsisi bulunan küçük elektrikli fırınlardır. Tost fırınıyla ekmek kızartmak için ekmek dilimleri rafa yatay olarak yerleştirilir. Tost bittiğinde tost makinesi kapanır, ancak çoğu durumda kapının elle açılması gerekir. Çoğu tost fırını tost makinelerinden daha büyüktür ancak küçük ölçekte de olsa elektrikli fırın işlevlerinin çoğunu yapabilir.
Taş fırın
Taş fırınlar, yanmaz tuğla, beton, taş veya kilden yapılmış bir pişirme bölmesinden oluşur. Geleneksel olarak odun ateşlemeli olsa da, kömür ateşlemeli fırınlar 19. yüzyılda yaygındı. Modern taş fırınlar genellikle doğalgaz veya hatta elektrik ile ısıtılır ve el yapımı ekmek ve pizza yapılır. Ancak geçmişte, pişirme gerektiren herhangi bir pişirme görevi için de kullanılırlardı.
Mikrodalga fırın
Kızılötesi radyasyon yerine mikrodalga radyasyonu kullanarak yemek pişiren bir fırındır. 1946'da kavramsallaştırılan Dr. Percy Spencer'ın magnetron'u incelerken mikrodalgaların ısıtma özelliklerini keşfettiği iddia edilir. 1947'de ilk ticari mikrodalga Boston, Massachusetts'te kullanıldı.[18]
Duvar fırını
Duvar fırınları büyük kızartma tavası ve güveç kapıyla çalışmayı kolaylaştırır. Genişliği genellikle 24, 27 veya 30 inçtir. Bel veya göz hizasına yerleştirilen duvar fırını eğilmeyi ortadan kaldırır. Ancak, yerden tasarruf etmek için tezgahın altına monte edilebilir. Ayrı bir duvar fırını, ocakla karşılaştırıldığında pahalıdır.[19]
Buharlı fırın
Yiyecekleri buhar kullanarak ısıtan bir fırındır.[20]

Bazı fırınlar birçok şekilde bazen aynı anda çalışabilir. Kombinasyon fırınlar mikrodalga ve fırınlama veya ızgara gibi geleneksel ısıtmayı aynı anda yapabilirler.

Kullanımlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Pişirme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Fırınlar, kızartma ve ısıtma için mutfak aleti olarak kullanılır. Normalde bu şekilde pişirilen yiyecekler et, güveçler ve ekmek, kek ve diğer tatlılar gibi fırınlanmış ürünlerdir. Modern zamanlarda, fırın dünyanın dört bir yanındaki birçok evde yemek pişirmek ve ısıtmak için kullanılır.

Modern fırınlar genellikle doğalgaz veya elektrik ile çalışır, tüp gaz modelleri mevcuttur ancak yaygın değildir. Bir fırın komple bir ocakta yer aldığında, fırın için kullanılan yakıt, ocağın üstündeki brülörler için kullanılan yakıtla aynı veya farklı olabilir.

Fırınlar genellikle pişirme için çeşitli yöntemler kullanır. En yaygını, fırını alttan ısıtmaktır. Bu, genellikle pişirme ve kızartma için kullanılır. Fırın ayrıca ızgara (ABD) veya ızgara (İngiltere/İngiliz Milletler Topluluğu) sağlamak için üstten ısıtma yapabilir. Pişirme bölümündeki havayı dolaştırmak için küçük bir fan kullanan fan destekli fırın kullanılabilir.[21][22] Her ikisi de konveksiyonlu fırın olarak da bilinir. Fırın ayrıca entegre bir döner fırın da sağlayabilir.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Fırın ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Definition of Oven". 17 Mayıs 2023. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2024. 
  2. ^ "Ovens in Prehistory" (PDF). 3 Eylül 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  3. ^ "Ovens in History". 3 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2024. 
  4. ^ Viegas, Jennifer (6 Mart 2009). "Mammoths roasted in prehistoric barbecue pit". NBC News. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2024. 
  5. ^ Peter James; Nick Thorpe; I. J. Thorpe (31 Ekim 1995). Ancient inventions. Random House Digital, Inc. ss. 302-. ISBN 978-0-345-40102-1. Erişim tarihi: 23 Kasım 2011. 
  6. ^ Mezhirich 14 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Donsmaps.com. Retrieved on 2011-11-23.
  7. ^ a b c History Of The Indus Civilization 9 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Historyworld.net. Retrieved on 2011-11-23.
  8. ^ a b c Hierkonpolis Online. "Pottery Kilns." 26 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ Dales, George (1974). "Excavations at Balakot, Pakistan, 1973". Journal of Field Archaeology. 1 (1–2). Boston University. ss. 3-22 [10]. doi:10.2307/529703. JSTOR 529703. 
  10. ^ Parker, Bradley J. “BREAD OVENS, SOCIAL NETWORKS AND GENDERED SPACE: AN ETHNOARCHAEOLOGICAL STUDY OF TANDIR OVENS IN SOUTHEASTERN ANATOLIA.” American Antiquity, vol. 76, no. 4, 2011, pp. 603–627. JSTOR, www.jstor.org/stable/41331914. Accessed 16 Dec. 2020.
  11. ^ Takaoğlu, T. (2004). Ethnoarchaeological investigations in rural Anatolia. Cihangir, İstanbul: Ege Yayınları. (p7)
  12. ^ Gallawa, Carlton J. "How do Microwaves Cook." 18 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  13. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; TAGLJ 1913 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  14. ^ Phillips, E. (2011). Kitchen Remodeling: What I Should Have Known. Dog Ear Publishing. s. 44. ISBN 978-1-4575-0777-9. Erişim tarihi: 7 Ocak 2017. 
  15. ^ Dering, Phil (1999). "Earth-Oven Plant Processing in Archaic Period Economies: An Example from a Semi-Arid Savannah in South Central North America". American Antiquity. 64 (4). ss. 659-674. doi:10.2307/2694211. JSTOR 2694211. 
  16. ^ Forno Bravo. "The History of Brick Ovens." 11 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  17. ^ The Gas Museum Leicester. "Gas Cooking." 15 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  18. ^ Microtech. "Who Invented Microwaves." 27 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  19. ^ "How to Buy a Wall Oven". Appliances Connection Blog. 9 Şubat 2012. 4 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ Bizzaco, Michael; Evon, Dan (19 Mart 2021). "How do steam ovens work?". DigitalTrends.com. 19 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2021. 
  21. ^ "What's the difference between fan and fan-assisted ovens? - Smeg". 7 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2013.  What's the difference between fan and fan-assisted ovens? Retrieved on 20 July 2013
  22. ^ "Oven Advice Centre". 15 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2013.  Ovens Advice Centre Retrieved on 20 July 2013
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Fırın&oldid=33713241" sayfasından alınmıştır