Hacı Baba Şeyh
| Başbakan Hacı Baba Şeyh | |
|---|---|
| |
| 1. Mahabad Cumhuriyeti Başbakanı | |
| Görev süresi Ocak 1946 - Mart 1947 | |
| Cumhurbaşkanı | Kadı Muhammed |
| Yerine geldiği | Yeni makam |
| Yerine gelen | Makam sona erdi |
| Kürdistan İslamcı Birlik Partisi Genel Başkanı | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1 Ocak 1882 Bükan, Batı Azerbaycan Eyaleti, İran |
| Ölüm | 1 Ocak 1959 (77 yaşında) Kürdistan Eyaleti, İran |
| Partisi | |
| Mesleği | İlahiyat profesörü · Ekonomist · siyasetçi · başbakan |
| Dini | İslam |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı | İran |
Hacı Baba Şeyh, (Kürtçe: Hecî Baba Şêx; 1882 Bükan, İran - 1959, Turcan, Kürdistan Eyaleti, İran) Mahabad Cumhuriyeti'nin tek (Serokwezîr) başbakanıdır.
İslam alimi olmasının yanında matematik ve Yunan felsefesiyle de uğraşmıştır ve bu alanlarda yazmış olduğu iki kitabı vardır.[1]
Siyasi hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]
1900'lü yılların başlarında Rus saldırılarına karşı savaşarak hem İslamî cemaatler arasında, hem de Kürtler arasında saygın kazandı ve ünlü bir subay oldu.
Daha sonra, Hoybun Kürd Örgütü kurucuları ile görüşmek ve örgütün kuruluşunda yer almak için 1920'de Van, Diyarbakır ve İstanbul'a giderek, Ağrı ayaklanmalarını yönetmiş olan İhsan Nuri Paşa, Celadet Ali Bedirhan ve Şeyh Said ile görüşmeler yaptı.
1945 yılında kurulan İran Kürdistanı Demokrat Partisi'nin (Kürtçe: Partî Dêmokiratî Kurdistanî Êran, PDKİ) kurucuları arasında yer aldı.[1]
Mahabad Cumhuriyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]Sovyetler Birliği'nin desteğiyle 22 Ocak 1946 tarihinde kurulan ve Birleşmiş Milletler tarafından tanınmamış bir Kürt devleti olan Mahabad Cumhuriyeti, başkent Mahabad'ın yanı sıra, Senendec, Uşnu ve Miyandoab şehirlerini kapıyordu. Asıl güç Cumhurbaşkanı Kadı Muhammed'deydi. Savunma Bakanlığı makamında da Muhammed Hüseyin Han Seyfi Kadı bulunuyordu. Sovyetlerin desteğini çekmesinden sonra Pehlevi Hanedanı'na bağlı olan İran Ordusu, yeni kurulmuş devleti işgal etti.
Tutuklanarak yargılanan genç devletin yöneticileri arasında Hacı Baba Şeyh de yer aldı. 31 Mart 1947 tarihinde Cunyan ve Turcan köyleri arasındaki Çarçıra Meydanı'nda, Pehlevi Hanedanı kurumlarının kararıyla Cumhurbaşkanı Kadı Muhammed ve Savunma Bakanı Muhammed Hüseyin Han Seyfi Kadı ile birlikte Başbakan Hacı Baba Şeyh de asılarak idam edilecekse de, dini yönü nedeniyle affedilmiştir.[1]
Bugünkü Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi topraklarından yardıma gelen Barzani Aşireti ağırlıklı 500 silahlı Kürt savaşçı Türkiye-İran sınırı üzerinden Sovyetler Birliği'ne kaçtı. Irak Kürtlerinin lideri, ileride Barzani aşiretinin liderliğini üstlenecek olan Mustafa Barzani idi ve devletin Genelkurmay Başkanlığını üstlenmekteydi.[2]
Kürt şair ve gazeteci Hemin Mukriyani başbakanlığı boyunca onun sekreterliğini yürüttü. Mukriyani de devlet yıkıldıktan sonra Irak'ın Süleymaniye şehrine kaçtıysa da orada tutuklanmıştır.
Ayrıca Şeyh Mahmud Berzenci'nin İran yönetimine bir mektup yazarak, Hacı Baba Şeyh'e herhangi bir şey olursa karşılarında kendisini bulacaklarını bildirmiştir.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d "Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti Başbakanı – Hacı Baba Şeyh". Bitlisname. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2017.
- ^ Aegleton, William (Ekim 1990). 1946 Mehabad Kürt Cumhuriyeti. Koral yayınları.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi Doğu Bilimleri Enstitüsü ile Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Doğu Bilimleri Enstitüsü Kürt Komisyonu (Çev.: M. Aras), Yeni ve Yakın Çağda Kürt Siyaset Tarihi, Pêrî yayınları, İstanbul, Temmuz 1998, ISBN 975-8245-06-6.
- Archie Roosevelt, Jr. (Temmuz 1947). "The Kurdish Republic of Mahabad". Middle East Journal, 1. ss. 247-69.
- Zeynel Abidin Kızılyaprak, Hasan Kaya, Şerif Beyaz, Zana Farqini, İstanbul Kürt Enstitüsü, 1900'den 2000'e Kürtler - Kronolojik Albüm, Özgür Bakış Milenyum Armağanı, İstanbul, Ocak 2000, s. 35-36.
- Mehmet Kemal Işık (Torî), 'Kadı Muhammed', Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar, Sorun Yayınları, İstanbul, Kasım 2000, ISBN 975-431-111-0, s. 111-118.
- Mahabad Tarihi, Seyed Muhammed Samadi, Mahabad Cumhuriyeti Tarihine Bir Bakış.
- Makarri Edebiyatı ve Kültür Tarihi - Bokan, Makhmal Afkhami İbrahim, Cilt I, Kouvets'teki Bokan, Mohammadi Yayınevi.
- Yirminci Yüzyılda Kürdistan'da Bokan, Rahman Muhammediyen.