III. Amenhotep
| Amenhotep | ||||||||||
| Horus adı |
Ka-Nehbet-Kâem-Maât | |||||||||
| Nebty adı |
Semen-hepsu-segerhtau#y | |||||||||
| Altın Horus adı |
| |||||||||
| Prenomen (Ön adı) |
| |||||||||
| Nomen (Adı) |
|
III. Amenhotep (Yunanca: III Amenofis; Akkad dili Nimmurja), Antik Mısır firavunluğunun XVIII. Hanedan döneminin 9. hükümdarı olarak hüküm sürmüş firavundur. İsmi bazen III. Amenofis olarak da okunmaktadır. İsmi eski Mısır diline göre Amāna-Ḥātpa olup Amun hoşnuttur anlamına gelmektedir.
Biyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]Değişik tarihçilere göre Mısır'da hükümdarlık dönemi, babası firavun IV. Thutmose'nin ölümünden sonra Haziran MÖ 1386'dan MÖ 1349'a veya Haziran MÖ 1388'den Aralık MÖ 1351/1350'ye süren dönemlerdeydi.[1] III. Amenhotep babası IV. Thutmose'nin ikinci derecede karısı olan "Mutemwiya"'nın oğlu idi.[2]
III. Amenhotep hükümdarlık döneminde antik Mısır ülkesi o zamana kadara Mısır tarihinde görülmemiş bir yüksek refah seviyesine ve kültürel ve sanatsal ihtişama erişmiş ve bu dönemdeki Mısır'ın sanat gücü ve uluslararası siyasi gücü bir zirveye erişmiştir. III. Amenhotep büyük olasılıkla hüküm döneminin 39. yılında ölmüştür. Onun yerine oğlu önce "IV. Amenhotep" olarak tahta geçmiş ve bir müddet bu isimle hüküm sürdükten sonra çok kökten ve gayet büyük bir dinsel, soysal ve politik reform uygulamaya başlayıp krallık ismini "Akhenaton" olarak almıştır.
III. Amenhotep'in daha küçük çocukken (değişik kaynaklara göre 6 ile 12 yaşları arasındayken) firavunluk tahtına geçtiği belgelerden anlaşılmaktadır. Çocuk firavunluk döneminde iken hükûmetin efektif başının bir naip olduğu çok muhtemel olmakla beraber elimizde bu konu hakkında belge geçmemiştir.
Hükûmetinin 2. yılında M.Ö. 1406 civarında evlendiği karısı Tiye'yi "Birinci Kral Eşi" olarak ilan etmiştir. Bu olayın haberini ülkesine yaymak için büyük özel böcek kabartma heykellerini ülkenin önemli köşelerine göndermiştir ve bunlar çeşitli arkeolojik kazılarda ele geçirilmiştir.
III. Amenhotep döneminde antik Mısır, zirve politik gücüne erişmesine rağmen bu firavunun 39 yıl gibi uzun süren hükümdarlık yıllarında sadece tek bir askeri sefer yapılmıştır. Bu askeri sefer başarılı olarak hükümdarlığının 5. yılında Nübye'de çıkan bir isyanı bastırmak için yöneltilmiştir. III. Amenhotep ülkesinin siyasi zirve politik gücünü diplomatik yollar kullanarak devam ettirmiştir. Hükümdarlık döneminde kuzey Suriye ve güneydoğu Anadolu'da önemli siyasi güç olan Mitanniler ile yakın siyasi ve diplomatik ikilişkiler kurarak onları kontrol edebilmiştir. Kıbrıs ile yakın ticari ilişkiler kurmuş; bu ülkeden Mısır'a yapılan ağaç kereste ve bakır mal ihracatını, müzakerelerden sonra Mısır gümrük vergilerinden muaflık sağlayarak. kolaylaştırmış ve böylece Mısır için önemli yapı ve üretim maddelerinin ucuza elde edilmesini garanti etmiştir. Bu diplomatik yazışma Asur, Mitanni, Babil ve Hitit kralları ile de yapılmıştır. III. Amenhotep'in 30 hüküm yılından ta oğlu Akhenaton'un firavunluğu sonuna kadar yapılan diplomatik yazışma belgeleri Amarna Mektupları adı ile arşivlenmiş ve bu arşiv günümüzde elimize geçmiştir. Bu yazışmalardan önemli olanlardan biri (Amarna yazışması EA 4) firavuna Babil Kralı I. Kadashman-Enlil'nin gönderdiği ve firavunun kızına talip olmak istemesi mektubuna cevap olarak bu isteğin rededilmesidir.[3]
III. Amenhotep'in karısı Tiye Doğu Akdeniz'e dinsel monoteizm inançlarını getirmekle tanınmaktadır. Tiye uzun bir hayat yaşamış ve kocası III. Amenhotep'in ölümünden sonra hayatta olduğu belgelenmiştir. Bu dönemde oğulları olan Akhenaton adını alarak monoteizmi geliştirip bu inançları yaymaya çalışmıştır.
Kraliyet yazıcısı Hapu oğlu Amenhotep bütün krallık yapıları için "kraliyet baş mimarlığı" görevini yapmış ve firavunun gözde idarecisi olarak bir "Baş vezir" görevi de görmüştür. Diğer bir kraliyet görevlisi "Merimose" Kus'da vali olmuştur.
III. Amenhotep yaklaşık MÖ 1350 tarihinde ölmüştür ve yerine Tiye'den oğlu, IV. Amenhotep, Akhenaton adıyla firavun olmuştur.
III. Amenhotep'in mumyası Krallar Vadisi'ne açılan "Maymunlar Vadisi" içindeki mağara tipli anıt mezardadır. Bu mezar 1799'dan önce mezar hırsızları tarafından açılıp yağma edildiği bilinmektedir. Sonradan bu mezarda 19. ve 20. yy arkeologları Théodore M. Davis, Howard Carter, Sakuji Yoshimura ve Jiro Kondo daha ayrıntılı kazılar yapmışlardır.
III. Amenhotep tüm Mısır firavunları içinde günümüze en çok kendi heykelini bırakan firavun olmakla tanınmıştır. Günümüze kadar gelmiş kesin olarak bu firavuna ait olduğu belgelenmiş 250'den fazla heykeli bulunmaktadır. Bu heykeller hükümdarlık hayatının tümünü kapsadığı için yaşı ilerledikçe şahsi görünümünün değişmesi bu heykellerden izlenebilmektedir. III. Amenhotep döneminden elimize geçen diğer önemli kalıntılar ise Suriye'de "Ras Şamra" arkeoloji sitinden Sudan Nübye'de "Soleb" arkeoloji sitine kadar geniş bir alandaki sitlerinde ortaya çıkartılan, toplamı 200'ü aşkın sayıda, üzerleri Mısır'da önemli olaylar hakkında hiyografik yazılar kazılmış büyük taş böcek heykelleridir.[4] Bunlardan büyük bir kısmı (okumaya göre ya 102 ya da 110 tanesi) III. Amenhotep'in 1. hükûmet yılından 10. hükûmet yılına kadar yaptığı sürek avlarının ve bu avlarda kendi eliyle okla öldürdüğü arslanların anısınadır.[5] Bu yazılı böcek heykellerin 5 tanesi ise firavunun eş olarak evlendiği yabancı prensesler anısınadır. Örneğin bu yabancı prenses eşlerden ilki olan Mitanni kralı II. Şutarna'nın kızı Kiluçepa'nın Mısır'a gelişinde yanında 320 tane hizmetkar kadın bulunduğu bu büyük böcek heykellerin birinde anılmaktadır.[3] yazılı büyük böcek heykellerinden 11 tanesi ise III. Amenhotep'in 11. hükûmet yılında, eşi Tiye için, büyük insan gücü kullanılarak kazdırıp suyla doldurttuğu yapay göl anısınadır.
Ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Babası: IV. Thutmose
- Annesı: Mutemviya;
- Kızkardeşleri: Amenemhet, Amenhotep-Meri-hepeş, Tiaa, Amenemipet, Tent-Amun ve Petepihu;
- Eşleri: Tiye, Kiluçepa (Mitanni Kralı II. Şutarna'nın kızı), Taduçepa (Mitanni Kralı Tuşratta'nın kızı), öz kızkardeşleri Sitamun ve İsis ve diğerleri;
- Oğulları: Akhenaton ve Thutmosis;
- Kızları: Sitamun, İsis, Henut-tau-nebu ve Nebet-aah.
Resimler
[değiştir | kaynağı değiştir]
-
III. Amenhotep ve Söbek (Luksor Müzesi) -
III. Amenhotep Sfenksi -
Dev Memnon Heykelleri kuzeyden -
Lüksor tapınağı ve önündeki dikilitaşlar
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Beckerath, Jürgen von, Chronologie des Pharaonischen Ägypten. Philipp von Zabern, Mainz, (1997) say.190
- ^ O'Connor, David & Cline, Eric. (1998) Amenhotep III: Perspectives on His Reign', University of Michigan Press, s.3 (İngilizce)
- ^ a b Wilkinson, Tobby (2019) [2010]. The Rise and Fall of Ancient Egypt: The History of a Civilisation from 3000 BC to Cleopatra [Eski Mısır MÖ'den Kleopatra'ya Bir Uygarlığın Tarihi]. Yolsal, Ümit H. tarafından çevrildi (3 bas.). Say Yayınları. s. 334. ISBN 978-605-02-0211-3. }}
- ^ O'Connor, David ve Cline, Eric., s.11-12
- ^ O'Connor, David ve Cline, Eric., s.13
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Beckerath, Jürgen von (1997). Chronologie des Pharaonischen Ägypten. Mainz: Philipp von Zabern,.
- Clayton, Peter (1994). Chronicle of the Pharaohs. Thames & Hudson Ltd.
- O'Connor, David (1998). Amenhotep III: Perspectives on His Reign. University of Michigan Press.
- Dodson, Aidan (2004). The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson.
- Fletcher, Joann (2000). Chronicle of a Pharaoh - The Intimate Life of Amenhotep III. Oxford University Press.
- Grimal, Nicolas (1992). A History of Ancient Egypt. Blackwell Books.
- Hayes, William (1973). "Internal affairs from Thutmosis I to the death of Amenophis III". The Middle East and the Aegean Region, c.1800-1380 BC. Cilt Pt 1, Vol 2.
- Kozloff, Arielle (1992). Royal and Divine Statuary in Egypt’s Dazzling Sun: Amenhotep III and his World. Cleveland.
