Osmanlı-Safevî ilişkileri

Osmanlı-Safevi ilişkilerinin tarihi (Farsça: روابط عثمانی و صفوی), 16. yüzyılın başlarında İran'da Safevi hanedanlığının kurulmasıyla başladı. İlk Osmanlı-Safevi çatışması 1514'teki Çaldıran Muharebesi ile doruğa ulaştı ve bunu yüzyıllık bir sınır çatışması izledi. 1639'da Safevi İran'ı ve Osmanlı İmparatorluğu, Irak'ın Osmanlı hakimiyetini tanıyan Kasr-ı Şirin Anlaşmasını imzaladı ve Kafkasya'yı iki imparatorluk arasında kesin olarak ikiye böldü. Kasr-ı Şirin Anlaşması büyük ölçüde yaklaşık bir asır önceki Amasya anlaşmasının pekiştirilmesiydi.^[1]

18. yüzyıla kadar Şii İslam'ın Safevi versiyonu ile Sünni İslam'ın Osmanlı versiyonu arasındaki mücadele, iki büyük imparatorluk arasındaki mücadeleci ilişkilerin önemli bir boyutu olmaya devam etti.^[2] 18. yüzyılın başlarında İran-Osmanlı barış müzakereleri, egemen devletlerin İslam dünyası topluluğunun özerk parçaları olarak bir arada var olabileceği yeni bir Müslümanlar arası ilişkiler konseptini ortaya çıkardı.^[3] Daha sonraki ilişkiler karşılıklı zayıflık ve güvensizlik korkusuyla yönlendirilse de, Kaçar İran'ı ile Osmanlı İmparatorluğu'nun yüzyıllar süren rekabetten sonra 1847 yılında Erzurum Barış Antlaşması'na varması bir asırlık bir barış çağını başlattı.^[2]

Rekabetin ortaya çıkışı: 16. yüzyıl

Dinin rolü

İslam, Osmanlı-Safevi ilişkilerinin tanımlanmasında önemli bir rol oynadı. Hem Safeviler hem de Osmanlılar, kendi bireysel kurallarını meşrulaştırmaya yardımcı olması için İslam'la olan bağlarına güvendiler. Ancak İslam hukuku, kutsal bir kanunun uygulanması veya ona karşı yapılan ihlallerin kontrol edilmesi yönünde dini bir ihtiyaç ortaya çıkmadıkça, Müslümanların birbirleriyle savaşmasını yasaklar.^[4] Dolayısıyla bir gücün diğerine karşı savaş açması için, eylemi dini açıdan meşrulaştırması gerekir. 1500'lü yılların başında I. Selim böyle bir gerekçe arıyordu. Osmanlı İmparatorluğu'ndaki din alimleri ve yetkilileri, sapkın olarak gördükleri öğretiler nedeniyle Şah İsmail'i ve takipçilerini İslam'a yönelik bir tehdit olarak etiketlediler. Sonuç olarak I. Selim, hem İstanbul'da hem de diğer Osmanlı topraklarında Şah İsmail'in sempatizanlarının idam edilmesini emretti.^[5]

Osmanlı İmparatorluğu'nda Safevi tehdidi

Yavuz Selim'in Safevi İmparatorluğu'na yönelik sert tavrının sebebi Osmanlı sınırları içinde ortaya çıktığını hissettiği tehditti. 1507'de I. İsmail Anadolu'ya baskın düzenleyerek Safevi tehdidini pekiştirdi. 1511'de Şahkulu isyanında Anadolu'da Şii mezhebine mensup kişilerin çıkardığı ayaklanmalar, Selim'in isyanların büyümesinden endişe etmesine sebep oldu..^[5] Şah İsmail ve Safevilerin etkisi Ayaklanmalar ve Şii kültürü ile Anadolu'da iyice arttı. Yavuz Selim, isyanı bastırmak için Şah İsmail ve takipçilerine karşı kullandığı dini sebepleri kullanarak ordusunu gönderdi.

Ticaret ambargoları

Osmanlılar, Doğudaki rakipleri üzerinde üstünlük kurmanın bir yolu olarak Safevi İmparatorluğu'na ticari ambargolar kullandı. Osmanlı'nın 1514'te Çaldıran'da Safevilere karşı kazandığı kesin zafer, Irak'ta Osmanlı hakimiyetinin güçlenmesine sebep oldu.^[6] Safevi topraklarının işgali ve önemli bir ticaret kenti olan Bağdat'ın ele geçirilmesi Osmanlının ipek yolu ticaretini daha iyi kontrol edebilmesini sağladı. Ticaret yolları üzerindeki bu hakimiyet I. Selim'in, Safevilere karşı kullandığı bir koz oldu. I. Selim bu kozu Safevi ipek tüccarlarının ticaret yollarının kısıtlayarak ve Safevi İmparatorluğu'ndan Osmanlı İmparatorluğu'na giren herkesi tutuklayarak kullandı. Safevilerle bağlantılı aydınların tutuklanması ve ticaretin kısıtlanması ancak Kanuni Sultan Süleyman zamanında tersine çevrildi. Ambargolar, Safevi gücünün Doğu'da yükselişinin bir kez daha endişe verici bir tehdit haline geldiği 1603'te de kullanıldı, ancak ambargolar I. Selim'in tahmin ettiği kadar başarılı olamadı.^[7] Safevilerin Rusya ve Kafkaslar üzerinden Avrupa pazarlarıyla yaptığı ticaret, çoğu zaman Osmanlı İmparatorluğu üzerinden geçen ticaret yollarının ablukasının etkisini ortadan kaldırıyordu.^[8]

Ayrıca Bakınız

Kaynakça

^ Herzig, Edmund; Kurkchiyan, Marina (10 Kasım 2004). Armenians: Past and Present in the Making of National Identity. ISBN 978-1-135-79837-6. 23 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2014.
^ ^a ^b Calabrese, John (Mayıs 1998). "Turkey and Iran: limits of a stable relationship". British Journal of Middle Eastern Studies (İngilizce). 25 (1): 75-94. doi:10.1080/13530199808705655. ISSN 1353-0194.
^ Gratien; Polczyński; Shafir (2014). "Digital Frontiers of Ottoman Studies". Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association. 1 (1-2): 37. doi:10.2979/jottturstuass.1.1-2.37. ISSN 2376-0699.
^ Barkey, Karen (2007). "Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300-1923. By Caroline Finkel. New York: Basic Books, 2006. xix, 660 pp. Notes. Bibliography. Chronology. Glossary. Index. Illustrations. Maps. $35.00, hard bound". Slavic Review. 66 (2): 322-322. doi:10.2307/20060234. ISSN 0037-6779.
^ ^a ^b Hess, Andrew C. (Ocak 1973). "The Ottoman Conquest of Egypt (1517) and the Beginning of the Sixteenth-Century World War". International Journal of Middle East Studies (İngilizce). 4 (1): 55-76. doi:10.1017/S0020743800027276. ISSN 0020-7438.
^ Labib, Subhi (Kasım 1979). "The Era of Suleyman the Magnificent: Crisis of Orientation". International Journal of Middle East Studies (İngilizce). 10 (4): 435-451. doi:10.1017/S002074380005128X. ISSN 0020-7438.
^ Amjadi (2020). "Safavid-Ottoman Encounters in Persian Travel Prose and Poetry (1505–1741)". Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association. 7 (2): 115. doi:10.2979/jottturstuass.7.2.08. ISSN 2376-0699.
^ Zagryadskii, O. A. (Kasım 2014). "The relations between the Bertrand, Bonnet, and Tannery classes". Moscow University Mathematics Bulletin. 69 (6): 277-279. doi:10.3103/s0027132214060096. ISSN 0027-1322.

Dış bağlantılar

OTTOMAN-PERSIAN RELATIONS i. UNDER SULTAN SELIM I AND SHAH ESMĀʿIL I (Encyclopædia Iranica)

[1] Herzig, Edmund; Kurkchiyan, Marina (10 Kasım 2004). Armenians: Past and Present in the Making of National Identity. ISBN 978-1-135-79837-6. 23 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2014.

[:0-2] Calabrese, John (Mayıs 1998). "Turkey and Iran: limits of a stable relationship". British Journal of Middle Eastern Studies (İngilizce). 25 (1): 75-94. doi:10.1080/13530199808705655. ISSN 1353-0194.

[3] Gratien; Polczyński; Shafir (2014). "Digital Frontiers of Ottoman Studies". Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association. 1 (1-2): 37. doi:10.2979/jottturstuass.1.1-2.37. ISSN 2376-0699.

[4] Barkey, Karen (2007). "Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300-1923. By Caroline Finkel. New York: Basic Books, 2006. xix, 660 pp. Notes. Bibliography. Chronology. Glossary. Index. Illustrations. Maps. $35.00, hard bound". Slavic Review. 66 (2): 322-322. doi:10.2307/20060234. ISSN 0037-6779.

[:1-5] Hess, Andrew C. (Ocak 1973). "The Ottoman Conquest of Egypt (1517) and the Beginning of the Sixteenth-Century World War". International Journal of Middle East Studies (İngilizce). 4 (1): 55-76. doi:10.1017/S0020743800027276. ISSN 0020-7438.

[6] Labib, Subhi (Kasım 1979). "The Era of Suleyman the Magnificent: Crisis of Orientation". International Journal of Middle East Studies (İngilizce). 10 (4): 435-451. doi:10.1017/S002074380005128X. ISSN 0020-7438.

[7] Amjadi (2020). "Safavid-Ottoman Encounters in Persian Travel Prose and Poetry (1505–1741)". Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association. 7 (2): 115. doi:10.2979/jottturstuass.7.2.08. ISSN 2376-0699.

[8] Zagryadskii, O. A. (Kasım 2014). "The relations between the Bertrand, Bonnet, and Tannery classes". Moscow University Mathematics Bulletin. 69 (6): 277-279. doi:10.3103/s0027132214060096. ISSN 0027-1322.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]