Yana Nehri
 | Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. (Haziran 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Yana Nehri | |
|---|---|
 Yana Nehri
| |
| Konum | |
| Ülke(ler) | Rusya |
| Genel bilgiler | |
| Kaynak | Sartang ve Dulgalah |
| Ağız | Laptev Denizi |
| Uzunluk | 872 km |
| Havza alanı | 238,000 km² |
| Debi | 1,100 m³/s |
Yana Nehri (Rusça: Я́на; Yakutça: Дьааҥы Caanı), Rusya'nın Saha Cumhuriyeti'nde bulunan bir nehirdir. Nehir, 872 km uzunluğunda olup batıda Lena ve doğuda İndigirka nehirleri arasında yer alır ve Laptev Denizi'ne dökülür.
Nehir rotası
[değiştir | kaynağı değiştir]872 kilometre (542 mi) uzunluğunda ve boşalma alanı 238,000 kilometrekare (91,892 sq mi) kapsar.[1] En uzun kaynak nehri olan Sartang da dahil olmak üzere 1.492 km (927 mi) uzunluğundadır.[2]
Yıllık deşarjının toplamı yaklaşık 35 kilometreküptür (28.000.000 dönüm⋅fit). Bu boşalmanın çoğu, nehirdeki buz parçalanıp eridikçe mayıs ve haziran aylarında olur.
Yana, ekim ayında yüzeyde donar ve mayıs sonlarına veya haziran başlarına kadar buzun altında kalır. Verhoyansk alanında 70 ila 110 gün arası dibe kadar donmuş halde kalır ve yılın 220 günü ise kısmen donar. Nehir, Sartang ve Dulgalah nehirlerinin birleşmesi ile başlar. Doğudan İndigirka ile paylaşılan büyük Doğu Sibirya Ovası'nın parçası olan geniş Yana-İndigirka Ovası boyunca kuzeye akar. Nehir Laptev Denizi'nin Yana körfezinin içine akarken, 10,200 kilometrekare (3,938 sq mi)' yı kapsayan dev bir nehir deltası oluşturur.[3] Yarok Yana'nın ana ağızlarının doğusunda yer alan büyük bir yassı adadır.
Yana havzasında Verhoyansk Dağları'nda buzullar'dan oluşan alpin gölleri de dahil olmak üzere yaklaşık 40.000 göl vardır ve kuzeybatıdaki bataklık ovalarda taşma gölleri vardır. Bütün Yana havzası sürekli donmuş toprak altındadır ve çoğu karaçam yaklaşık 70°N kuzeydeki tundra'ya kadar ağaçlıktır ancak ağaçlar deltaya kadar uygun mikrohabitatlarda uzanır.
Kollar
[değiştir | kaynağı değiştir]Yana'nın ana nehir kolları sağdan Adycha, Oldzho ve Abyrabyt ve sağdan Dulgalah, Bytantay ve soldan Baky'dir. Bu kolların çoğu Verkhoyansk Dağları'ndan veya Doğu Sibirya Dağları'nın parçası Çerski Dağları' ndan akan kısa nehirlerdir.
Verkhoyansk, Batagay, Ust-Kuyga ve Nijneyansk Yana'nın ana limanlarıdır.[3]
Yana havzası, Kuzey Yarımkürede en düşük sıcaklıkların kaydedildiği Rusya'nın Soğuk kutup adı verilen alandır. Kışın havza merkezindeki sıcaklıklar -51 °C (-60 °F) kadar düşük ve dağlarda -71 °C (-96 °F) kadar düşer. Sıcaklıkların -82 °C (-116 °F) ye kadar düştüğüne inanılmaktadır. Yakut folklorunda, böyle sıcaklıklarda bir arkadaşınıza bağırırsanız ve sizi duyamıyorlarsa bunun nedeni kelimelerin havada donmasıdır. Ancak, bahar geldiğinde "çözülme" kelimeleri gelir ve aylar önce söylenen her şeyi duyabilirsiniz.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Yana RHS'deki (Gergedan Boynuzu Bölgesi) deltada, 32.000 yıl kadar erken bir tarihte, modern insan yerleşiminin kanıtı bulundu. "Eski Kuzey Sibiryalılar" olarak adlandırılan bu insanlar, Batı Avrasyalıların Doğu Asyalılardan ayrılmasından kısa bir süre sonra, 38.000 yıl önce Batı Avrasyalılardan genetik olarak ayrılmışlardı.[4]
Yana, Arktika'da bilinen ilk insan yerleşimine ev sahipliği yapmaktadır; deltada 32.000 yıl öncesine ait[5] Büyük Buzul Çağı'ndan yaklaşık 3.500 yıl öncesine ait yerleşim kanıtı bulunmuştur.
1633-38'de İlya Perfilyev ve İvan Rebrov, Kuzey Kutbu kıyısı boyunca Lena ve doğuya, Yana'nın ağzına doğru yola çıktı ve İndigirka halicine ulaştı.
1636-42'de Elisei Buza esasen aynı rotayı izledi.
1638-40'ta Poznik Ivanov, alt Lena'nın bir koluna çıktı, Verkhoyansk bölgesinden üst Yana'ya geçti ve sonra Çerski Dağları'ndan indigirka'ya geçti.[6]
1892-1894'te Baron Eduard Von Toll, keşif lideri Alexander von Bunge ile birlikte, Rus İmparatorluğu Bilimler Akademisi adına Yana havzasında (diğer Uzak Doğu Sibirya nehirleri arasında) jeolojik araştırmalar gerçekleştirdi. Bir yıl iki gün süren keşif gezisinin 25,000 kilometre (15,534 mi) lik rotasının 4,200 kilometre (2,610 mi) lik kısmı jeodezik etütleri yaparak yukarıya doğru çıkan nehirlerin keşfini kapsıyordu.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir] | Rusya coğrafyası ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Akarsu ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ 255830(Река ЯНА)
- ^ 255868(Река Сартанг)
- ^ a b Яна 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Great Soviet Encyclopedia
- ^ Sikora, Martin; Pitulko, Vladimir V.; Sousa, Vitor C.; Allentoft, Morten E.; Vinner, Lasse; Rasmussen, Simon; Margaryan, Ashot; De Barros Damgaard, Peter; de la Fuente Castro, Constanza; Renaud, Gabriel; Yang, Melinda; Fu, Qiaomei; Dupanloup, Isabelle; Giampoudakis, Konstantinos; Bravo Nogues, David; Rahbek, Carsten; Kroonen, Guus; Peyrot, Michäel; McColl, Hugh; Vasilyev, Sergey V.; Veselovskaya, Elizaveta; Gerasimova, Margarita; Pavlova, Elena Y.; Chasnyk, Vyacheslav G.; Nikolskiy, Pavel A.; Grebenyuk, Pavel S.; Fedorchenko, Alexander Yu.; Lebedintsev, Alexander I.; Slobodin, Sergey B.; ve diğerleri. (2018). "The population history of northeastern Siberia since the Pleistocene". doi:10.1101/448829. hdl:1887/3198847. 1 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2019.
- ^ Lantzeff, George V., and Richard A. Pierce (1973). Eastward to Empire: Exploration and Conquest on the Russian Open Frontier, to 1750. Montreal: McGill-Queen's U.P.
Kaynakça2
[değiştir | kaynağı değiştir]- William Barr, Baron Eduard Von Toll's Last Expedition. Arctic, Sept 1980.
- Alexander von Bunge & Baron Eduard Von Toll, The Expedition to the New Siberian Islands and the Jana country, equipped by the Imperial Academy of Sciences. 1887.