Үзәктән куу көче Fcf һәм үзәккә омтылу көче Fcp
F
cf
=
−
m
ω
×
(
ω
×
r
)
{\displaystyle \mathbf {F} _{\text{cf}}=-m{\boldsymbol {\omega }}\times ({\boldsymbol {\omega }}\times \mathbf {r} )}
|
F
cf
|
=
m
ω
2
r
{\displaystyle |\mathbf {F} _{\text{cf}}|=m{\boldsymbol {\omega }}^{2}\mathbf {r} }
Үзәктән куу көче — әйләнүче хисап системасындагы бар объектларга тәэсир итүче, әйләнү күчәреннән юнәлгән инерция көче . Үзәктән куу көче - инерциаль хисап системасыннан әйләнүче инерциаль булмаган хисап системасына күчкәндә хасил булган инерция көче .
әйләнү күчәреннән материаль ноктасына кадәрге вектор
R
0
→
{\displaystyle {\vec {R_{0}}}}
өчен үзәктән куу көче болай бирелә:
F
→
=
m
ω
2
R
0
→
{\displaystyle {\vec {F}}=m\omega ^{2}{\vec {R_{0}}}}
биредә:
F
→
{\displaystyle {\vec {F}}}
— җисемгә тәэсир итүче үзәктән куу көче,
m
{\displaystyle \ m}
— җисемнең массасы ,
ω
→
{\displaystyle {\vec {\omega }}}
— почмакча тизлек
әйләнүче хисап системасында җисемнең радиус-векторы
R
→
{\displaystyle {\vec {R}}}
өчен үзәктән куу көче болай тасвирлана:
F
→
=
−
m
[
ω
→
×
[
ω
→
×
R
→
]
]
=
m
(
ω
2
R
→
−
(
ω
→
⋅
R
→
)
ω
→
)
,
{\displaystyle {\vec {F}}=-m\left[{\vec {\omega }}\times \left[{\vec {\omega }}\times {\vec {R}}\right]\right]=m\left(\omega ^{2}{\vec {R}}-\left({\vec {\omega }}\cdot {\vec {R}}\right){\vec {\omega }}\right),}
v
→
n
{\displaystyle {\vec {v}}_{n}}
- инерциаль булмаган системага карата җисемнең тизлеге
v
→
0
{\displaystyle {\vec {v}}_{0}}
- системаның тизлеге
ω
→
{\displaystyle {\vec {\omega }}}
- системаның почмакча тизлеге
Инерциаль хисап системасында сызыкча тизлек :
v
→
=
v
→
0
+
[
ω
→
×
R
→
]
+
v
→
n
,
{\displaystyle {\vec {v}}={\vec {v}}_{0}+\left[{\vec {\omega }}\times {\vec {R}}\right]+{\vec {v}}_{n},}
биредә
R
→
{\displaystyle {\vec {R}}}
— инерциаль булмаган хисап системасына карата җисемнең масса үзәгенең радиус-векторы
Чыгарылма алып:
d
d
t
v
→
=
d
d
t
v
→
0
+
d
d
t
[
ω
→
×
R
→
]
+
d
d
t
v
→
n
.
{\displaystyle {\frac {d}{dt}}{\vec {v}}={\frac {d}{dt}}{\vec {v}}_{0}+{\frac {d}{dt}}\left[{\vec {\omega }}\times {\vec {R}}\right]+{\frac {d}{dt}}{\vec {v}}_{n}.}
Инерциаль системада:
d
d
t
v
→
0
=
a
→
0
,
{\displaystyle {\frac {d}{dt}}{\vec {v}}_{0}={\vec {a}}_{0},}
d
d
t
v
→
n
=
a
→
n
+
[
ω
→
×
v
→
n
]
,
{\displaystyle {\frac {d}{dt}}{\vec {v}}_{n}={\vec {a}}_{n}+\left[{\vec {\omega }}\times {\vec {v}}_{n}\right],}
d
d
t
[
ω
→
×
R
→
]
=
[
ε
→
×
R
→
]
+
[
ω
→
×
d
d
t
R
→
]
=
[
ε
→
×
R
→
]
+
[
ω
→
×
v
→
n
]
+
[
ω
→
×
[
ω
→
×
R
→
]
]
,
{\displaystyle {\frac {d}{dt}}\left[{\vec {\omega }}\times {\vec {R}}\right]=\left[{\vec {\varepsilon }}\times {\vec {R}}\right]+\left[{\vec {\omega }}\times {\frac {d}{dt}}{\vec {R}}\right]=\left[{\vec {\varepsilon }}\times {\vec {R}}\right]+\left[{\vec {\omega }}\times {\vec {v}}_{n}\right]+\left[{\vec {\omega }}\times \left[{\vec {\omega }}\times {\vec {R}}\right]\right],}
биредә
a
→
n
{\displaystyle {\vec {a}}_{n}}
— системага карата сызыкча тизләнеш ,
ε
→
{\displaystyle {\vec {\varepsilon }}}
— почмакча тизләнеш .
Шулай итеп:
d
d
t
v
→
=
a
→
=
a
→
0
+
a
→
n
+
[
ε
→
×
R
→
]
+
2
[
ω
→
×
v
→
n
]
+
[
ω
→
×
[
ω
→
×
R
→
]
]
.
{\displaystyle {\frac {d}{dt}}{\vec {v}}={\vec {a}}={\vec {a}}_{0}+{\vec {a}}_{n}+\left[{\vec {\varepsilon }}\times {\vec {R}}\right]+2\left[{\vec {\omega }}\times {\vec {v}}_{n}\right]+\left[{\vec {\omega }}\times \left[{\vec {\omega }}\times {\vec {R}}\right]\right].}
Соңгы кушылучы - үзәктән куу көче.
әйләнү күчәренә перпердикуляр булган
R
→
{\displaystyle {\vec {R}}}
өчен:
a
→
c
=
ω
→
(
ω
→
R
→
)
−
R
→
ω
→
2
=
−
R
→
ω
→
2
.
{\displaystyle {\vec {a}}_{c}={\vec {\omega }}({\vec {\omega }}{\vec {R}})-{\vec {R}}{\vec {\omega }}^{2}=-{\vec {R}}{\vec {\omega }}^{2}.}
үзәктән куу көче
F
p
r
=
−
m
ω
2
R
=
−
m
v
2
R
{\displaystyle F_{\mathrm {pr} }=-m\omega ^{2}R=-m{\frac {v^{2}}{R}}}
«Центробежная сила» в Большой советской энциклопедии
Матвеев А. Н. Механика и теория относительности: Учебник для студентов вузов. — 3-е издание. — М.: ООО *"Издательский дом «ОНИКС 21 век»: ООО "Издательство «Мир и образование», 2003. — с. 405—406