Kontent qismiga oʻtish

Bronza kasalligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Bronza kasalligi, Addison kasalligi – buyrak usti bezi poʻstloq qavati faoliyatining buzilishi oqibatida kelib chiqadigan kasallik: birinchi boʻlib ingliz vrachi T. Addison tasvirlab bergan (1849-yil). Asosan 20—40 yoshli kishilarda uchraydi; kasallikka buyrak usti bezi oʻsmasi, sil, zaxm, amiloidoz va boshqa sabab boʻladi. Bronza kasalligi asta-sekin avj oladi, darmonsizlik, tez toliqish, gipotoniya (qon bosimining tushib ketishi), bosh ogʻrigʻi, xotiraning susayishi, organizmda suv-tuz almashinuvining buzilishi kuzatiladi. Gormonlar bilan davolash, bemorning ovqati osh tuzi va vitaminlarga boy boʻlishini taʼminlash kasallikning ancha yengil kechishiga olib keladi[1]. Bu sintetik kortikosteroidlar, masalan, hidrokortison yoki fludrokortison qabul qilishni oʻz ichiga oladi[2]. Ushbu dorilar odatda ogʻiz orqali qabul qilinadi. Bu oʻz navbatida, doimiy steroidlarni almashtirish terapiyasi kerak boʻladi, bu oʻz vaqtida kuzatish va boshqa sogʻliq bilan boʻlgan muammolarni kuzatish kerak[3]. Baʼzi odamlarda ham tuz bilan bogʻliq boʻlgan ovqatlanish foydali boʻlishi mumkin. Agar alomatlar yomonlashsa, kortikosteroidlar injeksiyasi tavsiya etiladi (insanlar dozani oʻzlari bilan olib yurishlari kerak). Koʻpincha, shakar dekstroz bilan katta miqdorda intravenous suyuqliklar ham kerak boʻladi. Muvaffaqiyatli davolash bilan uzoq muddatli natijalar odatda ijobiy boʻladi va aksariyat odamlar odatiy hayot kechirishlari mumkin[4][5]. Davolanmasdan, adrenal krizi oʻlimga olib kelishi mumkin[1].

Alomatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Addison kasalligining alomatlari bir necha oy ichida rivojlanishi va boshqa tibbiy holatlarga oʻxshashi mumkin boʻladi[6]. Koʻp hollarda bu kasalliklarning sabablari odatda adrenalin bezlar tomonidan ishlab chiqariladigan gormonlarning past darajasi boʻladi. Qon kortizoli pastligi turli xil alomatlarga sabab boʻlishi mumkin, shu jumladan charchoqlik, yomon holat, mushaklar va qoʻshma ogʻriq, vazn yo'qotish va sovuqga nisbatan hissiylik oshishi[7]. Ich kasalliklari, masalan, pichoq ogʻriqlari va qovurish ayniqsa keng tarqalgan[8]. Past aldosteron taʼsirlangan odamlarga tuzli oziq-ovqatlarga orzu qilishlari, shuningdek, turganda burilishlarga olib keladigan past qon bosimini rivojlantirishlari mumkin. Ayollar uchun past dehidroepiandrosteron (DHEA) quruq va qaqiriq teri, qoʻlni va koʻylak sochlari yoʻqolishi va jinsiy istak kamayishi mumkin. Addison kasalligi bilan kasallangan kichik bolalar yetarlicha vazn koʻpayishi va takrorlanadigan infektsiyalarga ega boʻlishi mumkin. Past kortizol shuningdek Adrenokortikotrop gormon (ACTH) tartibga solishga xalaqit beradi, baʼzan terining va shishak membranasining qorongʻochligiga olib keladi, ayniqsa quyosh yoki muntazam chiziqlarga duchor boʻlgan joylarda[6]. Addison kasalligiga chalingan odamlarning qon tekshiruvi koʻpincha qondagi natriumning pastligini koʻrsatadi. Koʻpchilikda qonda kalium yoki tiroidni ragʻbatlantiruvchi gormon (TSH) yuqori boʻladi[9]. Addison kasalligi bilan kasallanganlarning aksariyati avtoimmun kasallikka chalingan yoki mavjud boʻlgan[10]. Ayniqsa keng tarqalgan komorbid holatlar – avtoimmon tiroid kasalligi (40% Addison kasalligi bilan kasal boʻlgan odamlar), erkadan beri ovariyalar muvaffaqiyatsizligi (16%), 1-tipli diabet (11%), zararli anemiya (10%), vitiligo (6%) va selyak kasalligi (2%). Addison kasalligining kombinatsiyasi, mukokutan candidiasis, gipoparatiroidizm yoki ikkalasi ham avtoimmon poliyendokrin sindrom turi 1 deb nomlanadi[11]. Addisonning avtoimmun tiroid kasalligiga, 1-tip diabetga yoki ikkalasiga qoʻshimcha ravishda mavjudligi avtoimmun poliyendokrin sindrom 2 turi deb ataladi[12].

Adrenal krizi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

„Adrenal krizi“ yoki „addisonian krizi“ – bu ogʻir adrenal yetishmovchiligini koʻrsatadigan alomatlar toʻplamidir. Bu avval aniqlanmagan Addison kasalligining, gʻoyani (masalan, gʻayriqonuniy qon ketish) bilan bogʻliq kasallik jarayonining yoki Addison kasalligiga chalingan odamda oʻzaro muammo (masalan infektsiya, travma) ning natijasi boʻlishi mumkin. Bu tibbiy favqulodda vaziyat va hayotga tahdid solishi mumkin boʻlgan vaziyat boʻlib, darhol favqulodda davolanishni talab qiladi[13].

Sabablari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Adrenal yetishmovchiligining sabablari ular yordamida adrenal bezlar yetishmovchi kortizol ishlab chiqarishiga sabab boʻlgan mexanizmga koʻra taxmin qilinishi mumkin. Bu adrenalin qordasi shikastlanishi yoki buzilishi tufayli boʻlishi mumkin. Ushbu kamchiliklar glikokortikod va mineral kortikoid gormonlarini ham oʻz ichiga oladi. Bular adrenal disgenesis (glandura rivojlanish paytida toʻgʻri hosil boʻlmagan), steroidogenesisning buzilishi (glandula mavjud, ammo kortizol ishlab chiqarishga biochemik jihatdan qodir emas) yoki adrenal destruksiya (glandular shikastlanishiga olib keladigan kasallik jarayonlari) hisoblanadi[14].

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil



  1. ↑ 1,0 1,1 „Adrenal Insufficiency and Addison's Disease“. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (2014-yil may). 2016-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 13-mart.
  2. ↑ "Current and emerging therapies for Addison's disease". Current Opinion in Endocrinology, Diabetes, and Obesity (Lippincott Williams & Wilkins Ltd.) 21 (3): 147–153. June 2014. doi:10.1097/med.0000000000000067. ISSN 1752-296X. PMID 24755997. Archived from the original on 2019-10-31. https://web.archive.org/web/20191031085253/https://zenodo.org/record/3429217. Qaraldi: 2019-10-31. Bronza kasalligi]]
  3. ↑ "Autoimmune Addison's disease". Presse Médicale (Elsevier) 41 (12 P 2): e626–e635. December 2012. doi:10.1016/j.lpm.2012.09.010. PMID 23177474. 
  4. ↑ Mini Oxford handbook of clinical medicine, 6, Oxford: Oxford University Press, 2006 — 312-bet. ISBN 9780198570714. 
  5. ↑ „Addison's disease – Treatment“. NHS Choices. 2016-yil 9-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 8-oktyabr.
  6. ↑ 6,0 6,1 "Approach to the patient: Diagnosis of primary adrenal insufficiency in adults". J Clin Endocrinol Metab 109 (1): 269–278. July 2023. doi:10.1210/clinem/dgad402. PMID 37450570. PMC 10735307. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=10735307. 
  7. ↑ "Adrenal insufficiency". Nat Rev Dis Primers 7 (1): 19. March 2021. doi:10.1038/s41572-021-00252-7. PMID 33707469. 
  8. ↑ "Latent Adrenal Insufficiency: From Concept to Diagnosis". Front Endocrinol (Lausanne) 12: 720769. 2021. doi:10.3389/fendo.2021.720769. PMID 34512551. PMC 8429826. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8429826. 
  9. ↑ "Approach to the patient: Diagnosis of primary adrenal insufficiency in adults". J Clin Endocrinol Metab 109 (1): 269–278. July 2023. doi:10.1210/clinem/dgad402. PMID 37450570. PMC 10735307. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=10735307. 
  10. ↑ "Adrenal insufficiency". Nat Rev Dis Primers 7 (1): 19. March 2021. doi:10.1038/s41572-021-00252-7. PMID 33707469. 
  11. ↑ „Autoimmune polyglandular syndrome type 1 | Genetic and Rare Diseases Information Center (GARD) – an NCATS Program“. rarediseases.info.nih.gov. 2017-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 26-iyun.
  12. ↑ „Autoimmune polyglandular syndrome type 2 | Genetic and Rare Diseases Information Center (GARD) – an NCATS Program“. rarediseases.info.nih.gov. 2017-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 26-iyun.
  13. ↑ „Adrenal Insufficiency and Addison's Disease“. The Lecturio Medical Concept Library. Qaraldi: 2021-yil 27-iyun.
  14. ↑ "Clinical review 130: Addison's disease 2001". The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism 86 (7): 2909–2922. July 2001. doi:10.1210/jcem.86.7.7636. PMID 11443143.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bronza_kasalligi&oldid=5001644" dan olindi