Xitoy geografiyasi

Xitoy Xalq Respublikasi Sharqiy Osiyoda joylashgan. Sharqdan Xitoy , Tinch okeanining gʻarbiy dengizlari suvlari bilan yuviladi. Xitoy hududi 9,5 million km² ni tashkil etadi. Mamlakatning gʻarbdan sharqqa (Pomirdan Shanxaygacha) uzunligi taxminan 4,5 ming km, shimoldan janubga (Amur daryosidan Rossiya bilan chegaradosh boʻylab Xaynan orolining janubiy uchigacha) taxminan 4,1 ming km masofani tashkil etadi. Xitoy Osiyodagi eng katta davlat (Rossiyaning Osiyo qismidan keyin) va dunyoda faqat Rossiya va Kanadadan keyin uchinchi oʻrinda turadi . Aholi soni boʻyicha Jahonda uzoq yillar yakka peshqadamlikdan soʻng (1.404.328.611 aholi) 2022-yil 9-martdan buyon Hindistondan keyin dunyoda ikkinchi oʻrinda turadi^[1]^[2].

Chegaralar

Xitoyning quruqlikdagi chegaralarining umumiy uzunligi 14 davlat (soat yoʻnalishi boʻyicha) bilan chegaradosh hisoblanadi: Rossiya (shimoli-gʻarbda 40 km va shimoli-sharqda 3605 km), Moʻgʻuliston (4677 km), Shimoliy Koreya (1416 km), Vetnam (1281 km) bilan umumiy uzunligi 22117 km., Laos (423 km), Myanma (2185 km), Hindiston (3903 km), Butan (470 km), Nepal (1236 km), Pokiston (523 km) Afgʻoniston (76 km), Tojikiston (414 km), Qirgʻiziston (858 km) va Qozogʻiston (1533 km.) masofada chegaradosh hisoblanadi.

Xitoy qirgʻoqlari shimolda Shimoliy Koreya bilan chegaradan janubda Vetnamgacha choʻzilgan va uzunligi 14500 kmni tashkil etadi. Sharqiy Xitoy dengizi, Koreya koʻrfazi, Sariq dengiz va Janubiy Xitoy dengizi Xitoyning shiimoli sharqiy qirgʻoq hududlarini yuvib turadi. Tayvan materikdan Tayvan boʻgʻozi orqali ajratilgan.

Xitoy 12 dengiz mili (22 km) hududiy suvlar va 200 dengiz mili (370 km) eksklyuziv iqtisodiy zonasi va kontinental shelfiga daʼvo qiladi.

Chegarani kengaytirish yoʻq.

Bahsli hududlar

Tayvan
Senkaku orollari
Spratli va Parasel orollari
Arunachal Pradesh
Shaksgam vodiysi
Aksay Chin
Uygʻur Ichki Avtonom respublikasi

Relyefi

Xitoyning topografiyasi juda xilma-xil boʻlib, baland togʻlar, platolar, pastliklar, choʻllar va keng tekisliklar yastanib yotadi. Odatda uchta asosiy orografik mintaqaga ajratiladi:

Dengiz sathidan 2000 metr balandlikda joylashgan Tibet platosi mamlakatning janubi-gʻarbiy qismida joylashgan.

Togʻlar va baland tekisliklar kamari 200-2000 m balandlikda, shimoliy qismida joylashgan.

Mamlakatning shimoli-sharqida, sharqida va janubida 200 m dan past past akkumulyativ tekisliklar va past togʻlar.

Tibet platosi

Tibet platosi — dunyodagi eng katta va eng baland plato hisoblanib, oʻrtacha balandligi 4877 m, maydoni 2,5 million km² ni tashkil etadi. Togʻli hududlarda Xitoyning Tsinxay provinsiyasi tarkibiga kiruvchi Tibet avtonom rayoni, shuningdek, Kashmir provinsiyasining kichik qismi Ladax joylashgan.

Janubdan baland togʻlar Himoloy togʻlari (dunyodagi eng baland choʻqqisi Everest togʻi, 8848 m), gʻarbda — Qorakoram va Pomir togʻlari, shimolda — ulugʻvor Kunlun tizmalari bilan oʻralgan. Mamlakatning gʻarbiy qismida joylashgan togʻ tizmalari gʻarbdan sharqqa choʻzilgan va Osiyoning eng baland choʻqqilarini oʻz ichiga oladi.

Tibet platosining shimoli-sharqida, Oltintogʻ va Qilyanshan tizmalarining janubida, 2700-3000 m balandlikda Tsaydam choʻqqisi — koʻplab shoʻr koʻllar joylashgan qumli va botqoqli hudud mavjud. Bu havzada neft, koʻmir, temir rudasi konlarining topilishi, shuningdek, boy tuz konlarining oʻzlashtirilishi mahalliy iqtisodiyotning rivojlanishiga kata xizmat qilgan hududlardan biri hisoblanadi.

Kunlun togʻlarining janubiy tizmalari Sariq daryo va Yangszi oʻrtasidagi suv havzasidir.

Togʻlar va baland tekisliklar kamari

Kunlun togʻlarining shimolida katta endoreik Tarim havzasi joylashgan boʻlib, uning markaziy qismida Taklamakan choʻli joylashgan. Togʻlardan oqib tushadigan Tarim daryosi va uning irmoqlari choʻlda sugʻorish ishlari uchun muhim rol oʻynaydi va yana bir tamonlama Xitoyning yadro sinovlari oʻtkazgan Lop Nor shoʻr koʻlini toʻydiradi. Koʻlning shimolida Sharqiy Osiyodagi eng past quruqlik yuzasi Turfon choʻqqisi (−154 m) joylashgan boʻlib, uning uzunligi 100 km, eni 50 kmni tashkil etadi. Hudud katta harorat oʻzgarishi bilan ajralib turadi — yozda +52 ° C dan qishda −18 ° C gacha haroratlarda amplututadani tashkil etadi. Tarim havzasining perimetri boʻylab vohalar halqasi shakllangan boʻlib, u orqali Buyuk ipak yoʻli oʻtgan.

Tarim havzasining shimolida joylashgan Tyan-Shan tizmasi uni Jungʻriya havzasidan ajratib turadi. Jungʻriyaning gʻarbiy qismida, Karamay shahri yaqinida yirik neft koni, janubida, Urumchi viloyatida koʻmir va temir rudasi konlari joylashgan. Ili va Irtish daryolari quyiladi, ular Qozogʻistonga oqib oʻtuvchi daryolar hisoblanadi.

Ichki Moʻgʻuliston provinsiyasi keng moʻgʻul platosida joylashgan boʻlib, uning gʻarbiy va markaziy qismlarida Alashan va Gobi choʻllari joylashgan. Janub va sharqdan Ichki Moʻgʻuliston avtonom Respublikasi kichik Qilyanshan, Lanshan, Yinshan va Katta Xingan (balandligi 900-1800 m) bilan chegaralangan hudud hisoblanadi.

Bu tizmalardan janubda, Xuanjer daryosining sharqiy sohilida Ordos choʻli joylashgan. Choʻlning janubida, Buyuk Xitoy devorining orqasida, maydoni 600 ming km kvadrat boʻlgan Loess platosi joylashgan. Bu lyossga boy yerlar Shensi, Gansu, Shansi va Ningxia Hui avtonom rayoni provinsiyalarida joylashgan.

Tibet platosining sharqida va Ichki Moʻgʻulistonning janubidagi past togʻli tizimlar shimoli-sharqda Katta Xingan tizmasi boʻylab, Tayxan togʻlari orqali Xitoyning Buyuk tekisligiga qaragan va Yunnan togʻlarigacha choʻzilgan qiyalik bilan chegaralangan. Mamlakat janubidagi Guychjou platosi Xitoy aholisining koʻp qismi istiqomat qiladigan va yerlarining koʻp qismi dehqonchilik qilinadigan eng unumdor tuproqlar joylashgan hudud hisoblanadi.

Janubda bir nechta yirik hududlar, jumladan, Qinling togʻlari, Sichuan havzasi, Yunnan-Guychjou togʻlari va Nanling va Vuyishan togʻlari ajralib turadi. Ushbu hududlarning oʻrtacha balandligi 200 metrdan 2000 metrgacha boʻlgan balandliklarni tashkiletadi.

Past akkumulyativ tekisliklar

Xitoyning sharqiy tekisliklari Xitoy hududining atigi 10 % ni tashkil qiladi, lekin shu bilan birga, mamlakat aholisining aksariyati u yerda isteʼqomat qiladi. Har bir katta past tekislik bir yoki bir nechta daryolarning choʻkindilaridan tashkil topgan.

Pastki hududlar orasida quyidagi hududlar ajralib turadi (shimoldan janubga):

Manchuriya tekisligi — Liaodong koʻrfazi tomonidan yuvilgan;
Buyuk Xitoy tekisligi — sharqiy qirgʻoqning markazida Boxay koʻrfazi va Sariq dengiz tomonidan yuvilgan keng tekislik;
Yangszi daryosining oʻrta oqimi havzasi va deltasi;
Pearl daryosi havzasi va deltasi.

Xitoyning Buyuk tekisligi, Xuay daryosi vodiysi va Yangze deltasi dengiz qirgʻogʻi yaqinida birlashib, shimolda Pekindan janubda Shanxaygacha choʻzilgan. Pearl daryosi havzasi (va uning asosiy irmogʻi Siszyan) janubiy Xitoyda joylashgan boʻlib, Yangszi daryosi havzasidan Nanling va Vuyishan togʻlari bilan ajratilgan.

Tektonika va seysmik faollik

Himoloy va Tibet platosining shakllanishiga Yevrosiyo plitasining Hindiston plitasi bilan toʻqnashishi natijasida sodir boʻlgan. Seysmik faollik faqat yoriqlar boʻylab joylashgan hududlarda kuzatiladi. Xitoyda sodir boʻlgan eng katta zilzilalar:

Shensi zilzilasi, 1556-yil
Tangshan zilzilasi, 1976-yil
Sichuan zilzilasi, 2008-yil

Gidrografiya

Shuningdek qarang: Xitoy daryolari roʻyxati va Xitoy koʻllari roʻyxati

Xitoydagi barcha yirik daryolarning manbalari togʻlardagi muzliklar qorlar hisoblanadi. Tibet platosining sharqiy chekkasida eriyotgan qor mamlakatning asosiy transport arteriyalari: Yangszi, Sariq daryo, Mekong va Salvinni suv bilan taʼminlaydi.

Sohil boʻylab Yangze, Xuayhe va Xuanxe daryolarining quyilish qismini bogʻlaydigan Xitoyning Katta kanali joylashgan. Kanal VII-XIII asrlarda qurilgan va umumiy uzunligi 2470 km ni tashkil etadi.

Himoloy togʻlarining shimoliy yon bagʻridan Brahmaputra daryosi boshlanadi (Xitoyda u Matsang, keyin Zangbo deb ataladi) va Xitoy orqali sharqqa qarab 970 km oqib oʻtadi, soʻngra togʻ tizmalarini kesib oʻtib, janubga burilib, shimoliy tekisliklar tamon oqib oʻtadi. Brahmaputra va uning irmoqlari chuqur, himoyalangan vodiylardan oqib oʻtib, Lxasa, Gyantse va Shigatse kabi shaharlarda oʻtroq aholining toʻplanishiga hissa qoʻshadi ushbu hududdagi aholi esa sugʻorma dehqonchilik bilan shugʻullanadi.

Tibet platosining shimoliy va gʻarbiy hududlari va Tsaydam havzasi ichki suv havzalaridir. Yuzlab endoreik tuzli koʻllar mavjud boʻlib, ularga kichik daryolar oqib oʻtadi. Tarim havzasi Xitoyning eng katta endoreik havzasi boʻlib, sharqdan gʻarbga 1500 km gacha va shimoldan janubga 600 kmgacha choʻzilgan.

Tabiiy resurslar

Xitoy katta mineral zaxiralarga ega jahondagi kam sonli mamlkatlardan biri hisoblanadi.v Surma, grafit, volfram va ruxning eng yirik ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. Boshqa resurslarga boksit, koʻmir, neft, olmos, oltin, temir rudasi, qoʻrgʻoshin, magnetit, marganets, simob, molibden, tabiiy gaz, fosfatlar, qalay, uran va vanadiy yirik konlari ham mavjud. Shuningdek, qalay va volfram zaxiralari boʻyicha Xitoy dunyoda birinchi oʻrinda turadi.

Keng tizmalari va togʻ daryolari tufayli Xitoyning gidroenergetika salohiyati jahondagi eng yirigi hisoblanadi.

2005-yilgi hisob-kitoblarga koʻra, mamlakat umumiy maydonining 14,86 % (taxminan 1.4 mln km kv) dehqonchilik uchun yaroqli yerlar hisoblanadi. Taxminan 1,3 % (taxminan 116 580 км²) doimiy ekinlar uchun, qolgani vaqtinchalik ekinlar uchun ajratilgan. Intensiv qishloq xoʻjaligi amaliyoti mamlakatning eng katta aholisini oziqlantirish va eksport qilish uchun yetarli miqdorda hosil beradi. 2004-yilda taxminan 544,784 km kv ga teng boʻlgan yerlar sugʻorildi, umumiy maydonning 42,9 % yaylovlar va 17,5 % oʻrmonlar tashkil etadi.

Xitoyning oʻrtacha yillik suv resurslari 2711.5 mlrd m kub daryo oqimini va 828.8 mlrd m kub yer usti suvli qatlamlarini oʻz ichiga oladi. Suv quyish daryolar oqimini kamaytiradiganligi sababli, umumiy suv resurslari 2821.4 mlrd m kubni tashkil etdi.

Tuproqlari

Tabiiy-iqlim sharoitlarining xilma-xilligi tuproq qoplamida toʻliq namoyon boʻladi. Bu yerda bir necha oʻnlab turdagi tuproqlar mavjud. Ammo asrlar davomida qishloq xoʻjaligini yetishtirish koʻplab tuproqlar, ayniqsa pasttekisliklarda, oʻz xususiyatlarini sezilarli darajada oʻzgartirishiga olib kelgan.

Shimoli-sharqiy Xitoyda quyuq oʻtloqli tuproqlar keng tarqalgan unumdorlik darajasi juda yuqori hisoblanadi. Bu tuproqlar koʻp miqdorda gumus va mineral elementlarni oʻz ichiga oladi — azot, fosfor, kaliy . Songhua va Nuntszyan daryolarining oʻrta oqimida sugʻoriladigan va quruq dehqonchilik uchun yaroqli oʻtloqi chernozem tuproqlari mavjud. Sungari va Ussurining quyi oqimidagi oʻtloq-botqoq va oʻtloqli tuproqlar rivojlanish uchun drenaj ishlarini talab qiladi. Qoʻngʻir oʻrmon tuproqlari togʻli va adirli hududlarda uchraydi; ular asosan tik yonbagʻirlarda joylashgan, bu tuproqlarni faqatgina oʻrmon plantatsiyalari uchun ishlatish mumkin.

Shimoli-gʻarbiy Xitoy yerlari kulrang-qoʻngʻir choʻl tuproqlari, shuningdek, boʻz tuproqlar, kashtan va togʻ-dasht va togʻ-oʻtloq tuproqlari keng tarqalgan. Ushbu hududlarning qurgʻoqchil iqlimi ularni sunʼiy sugʻorishsiz foydalanishga imkon bermaydi. togʻli qismdagi oʻtloq tuproqlari esa shoʻrlangan.

Boxay koʻrfazi va Sariq dengiz sohillarida yerning shoʻrlanishi qurgʻoqchilik bilan emas, balki dengizning faolligi bilan bogʻliq hisoblanadi. Xuan Xe deltasidagi allyuvial tuproqlar uzoq vaqt davomida tabiiy tuzni yuvish jarayonlaridan soʻng qishloq xoʻjaligi uchun yaroqli tuprow boʻldi. Yuqori oqimda, asosan, lyoss jinslari bilan ifodalangan tuproqlarning eroziyasi qishloq xoʻjaligiga toʻsqinlik qiladi.

Tekisliklarda organik moddalar va mineral elementlarning past miqdorda uchraydi, yuqori yopishqoqligi va kislotaligi yuqori boʻlgan qizil tuproqlar ushbu hududlarda koʻp uchraydi.

Tabiiy tuproq eroziyasi, birinchi navbatda, jinslarning tuzilishi va kuchli yogʻingarchilik tufayli xarekterlanadi va shuningdek, antropogen omillar taʼsirida kuchayadi. Oʻrmonlarni kesish, tik yonbagʻirlarni haydash va haddan tashqari yaylovlar tabiiy oʻsimliklarning deyarli butunlay yoʻq boʻlib ketishiga va tuproq unumdorligining sezilarli darajada pasayishiga olib keldi.

Oʻsimliklar

Shuningdek qarang: Xitoy oʻrmonlari

Oʻsimlik va hayvonot dunyosining tabiatiga koʻra: 2 qismga — Xitoy sharqiy va gʻarbiy qismlarga boʻlingan.

Mamlakat sharqidagi zamonaviyslashish va sanoatlashis natijasida oʻsimlik qoplamiga hududlardan uzoq muddatli va juda intensiv iqtisodiy foydalanish kuchli taʼsir koʻrsatdi. Mahalliy oʻrmonlar asosan togʻli hududlarda saqlanib qolgan; pasttekisliklarda deyarli butunlay ekin ekiladi. Shunga qaramay, Sharqiy Xitoy florasi juda boy: 25 mingdan ortiq turlar mavjud.

Shimoldan janubga bir nechta tabiiy zonalar bir-birini almashtiradi. Shimolda, Amur havzasida tayga podzolik tuproqlar bilan, lichinka va koreys sadrlari keng tarqalgan.Ignabargli daraxtlar orasida keng bargli turlari ham oʻsadi. Aralash (ignabargli-keng bargli) oʻrmonlar janubga qarab asta-sekin tayga oʻrnini egallaydi, Qinling tizmasi yon bagʻirlarida esa eman, joʻka, chinor va yongʻoq uchraydi va oʻsimlik turlari ham ushbu hududlarda juda koʻp.

Qinling tizmasidan janubda bir nechta dafna, kameliya va magnoliya turlari bilan ifodalangan subtropik oʻrmonlar mintaqasi hisoblanadi.

Mamlakatning gʻarbiy qismi oʻsimliklar tarkibiga koʻra monotondir. Xerofitlar koʻp uchraydi - koʻp yillik qurgʻoqchilikka chidamli butalar va butalar oʻsadi.

Gʻarbiy Xingan mintaqasi oʻsimlik turlariga nisbatan boyroq. Gʻarb tomonda (yogʻin miqdori kamayishi tufayli) baland oʻtloqli dashtlar oʻrnini quruq dashtlar, piyoz-shuvoq va shuvoq-tikanli yarim choʻllar va haqiqiy choʻllar egallaydi. \ Alashan choʻlidan Jungʻor choʻqqisiga qadar, faqat vaqti-vaqti bilan, pastliklar va daryo vodiylari boʻylab (toʻqay deb ataladigan joyda) kichik terak va choʻl qaragʻochlari bor.

Hayvonot dunyosi

Hozirgi kunda oʻrmonlarni kesish va yovvoyi hayvonlarni ovlash Xitoyning hayvonot dunyosiga katta zarar yetkazmoqda. Shimoli-sharqiy Xitoyda yirik yirtqichlar (boʻrilar, rakun itlar, mustelidlar), shuningdek, sincaplar va quyonlar keng tarqalgan.

Xitoyning shimoli-gʻarbiy qismida choʻl va yarim choʻl hayvonlari yashaydi. Koʻp sonli kemiruvchilar (yumronqoziq, qum sichqoni) va tuyoqlilar (ohu, jayron); Bu hududning endemiki Prjevalskiy oti hisoblanadi. Tibetda alp togʻlari hayvonlari yashaydi (orongo antilopasi, kiang, Himoloy ayigʻi, qizil boʻri shular jumlasidandir).

Xitoyning janubi-gʻarbiy qismidagi oʻrmonlarda faunaning xilma-xilligi juda yuqoridir. Bu yerda hatto loris, uchuvchi it, leopard, tupaya kabi tropik hayvonlarni uchratish mumkin. Bu hududning endemiklari katta va kichik pandalardir bilan mashhur hisoblanadi.

Qoʻriqxonalarda va koʻplab koʻllarda juda koʻp qushlar yashaydi: turnalar, oʻrdaklar, oq va kulrang qushlar, oqqushlar, kulrang va jingalak pelikanlar tarqalgan.

Xitoyni oʻrab turgan dengizlar harorat sharoitlari jihatidan xilma-xil dengiz faunasi va florasining rivojlanishi uchun qulaydir. Katta miqdordagi organik moddalar fito- va zooplanktonlarning intensiv koʻpayishiga yordam beradi.

Iqlimi

Xitoyning iqlimi juda xilma-xildir — janubi-sharqdagi subtropikdan shimoli-gʻarbdagi keskin kontinental (qurgʻoqchil)gacha boʻlgan hududni egallaydi. Janubiy qirgʻoqda ob-havo mussonlar bilan belgilanadi, ular quruqlik va okeanning turli xil singdirish xususiyatlari tufayli yuzaga keladi. Mavsumiy havo harakati va ular bilan birga keladigan shamollar yozda koʻp miqdorda namlikni oʻz ichiga oladi va qishda juda quruq boʻladi. Mussonlarning boshlanishi va chekinishi koʻp jihatdan butun mamlakat boʻylab yogʻingarchilik miqdori va tarqalishini belgilaydi. Mamlakatning juda katta qismi moʻtadil iqlim mintaqasida joylashgan ammo metereologik stansiyalar maʼlumotlari orasidagi farq katta farqni tashkil etadi.

Xitoyning eng shimoliy provinsiyasi Heilongjiang moʻtadil mintaqada, janubiy Xaynan oroli esa tropik mintaqada joylashgan. Heilongjiang shimoliy qismida yanvar oyida harorat −30 ° C gacha tushishi mumkin, oʻrtacha harorat 0 ° C atrofida. Bu hududda iyul oyining oʻrtacha harorati +20 °C. Guangdongning janubiy qismlarida oʻrtacha harorat yanvarda +10 °C dan iyulda +28 °C gachani tashkil etadi.

Yogʻingarchilik hatto haroratdan ham oʻzgarib turadi. Qinling togʻlarining janubiy yonbagʻirlarida koʻplab yomgʻir yogʻadi, ularning eng koʻpi yozgi mussonlarga toʻgʻri keladi. togʻlarga qarab yogʻingarchilik miqdori kamayib boradi. Mamlakatning shimoli-gʻarbiy hududlari eng qurgʻoqchil, u yerda joylashgan choʻllarda (Takla-Makan, Gobi, Ordos) deyarli yogʻingarchilik boʻlmaydi.

Xitoyning janubiy va sharqiy hududlari koʻpincha (yiliga taxminan besh marta) halokatli tayfunlar, shuningdek toshqinlar, mussonlar, sunamilar sodir boʻladi. qum boʻronlari ham sodir boʻlib turadi.

Markaziy va janubiy Xitoyda kuchli, doimiy qor yogʻishi kamdan-kam uchraydi, ammo ular 2008-yil yanvar oyida sodir boʻlganidek, bu qorboʻronlar ham iqtisdoiyotga juda katta zarar yetkazishi mumkin.

Xitoyning tabiiy hududlari

Tabiiy sharoitlarning umumiyligiga koʻra, Xitoy hududi 7 tabiiy mintaqaga boʻlinadi.

Shimoli-sharqiy Xitoy

Shimoli-sharqiy Xitoy Songliao tekisligi va u bilan chegaradosh togʻlarni birlashtiradi — Katta Xingan, Kichik Xingan (uning janubiy qismi) va Changbayshan. Katta Xingan shimolida qish oylarining oʻrtacha harorati −25 ° C ga yetadi va −40 ° C va −50 ° S gacha boʻlgan sovuq haroratlar ham uchraydi, Changbayshanda oʻrtacha qishki harorat pasaymaydi. Ikki xil fasl mavjud. Quruq mavsum oktyabrdan maygacha davom etadi, bu davrda yillik yogʻingarchilikning atigi 20 % tushadi. Yomgʻirlar mussonlar bilan birga keladi, ammo shunga qaramay, qirgʻoqboʻyi hududlarida yogʻingarchilik miqdori (Yalu daryosi havzasida yillik miqdori 1500 mm) togʻlarning ichki yon bagʻirlaridan bir necha baravar koʻp. Yozda Songliaoda yomgʻir va qor erishi natijasida tez-tez toshqinlar sodir boʻladi.

Shimoliy Xitoy

Shimoliy Xitoy Liaohe daryosidan Yangsziga qadar keng tekisliklarni oʻz ichiga oladi. Bu hudud nisbatan quruq (mamlakat sharqidagi boshqa hududlarga nisbatan): yiliga 400 dan 600-900 mmgacha yogʻingarchilik tushadi, uning ¾ qismi yomgʻirli mavsumga toʻgʻri keladi. Yozgi suv toshqinlari koʻpincha dayklarning buzilishiga olib keladi; loyqa suvlar suspenziyalar bilan toʻyingan boʻlib, ularning katta qismi daryolarning oʻrta va yuqori oqimidagi lyoss bilan taʼminlanadi. Bu yerda tabiiy oʻsimliklar deyarli yoʻq; faqat dengiz qirgʻoqlari boʻylab va Sariq daryoning quyi oqimida shoʻrlangan tuproqlarda galofitlar oʻsadi.

Janubi-sharqiy Xitoy

Sholi dalalari Mufu togʻlari etaklaridagi vodiylarning pastki qismini egallaydi (Janubiy Xubey)

Qinling tizmasi va Xuayyanshan togʻlaridan janubdagi hudud subtropik musson zonasiga kiradi.

Janubi-Sharqiy Xitoy subtropiklarining asosiy xususiyati sovuq qish mussoni bilan bogʻliq boʻlib, yoz davri, haddan tashqari namlik bilan ajralib turadi va bir yil ichida bu yerda 1100-2000 mm yogʻingarchilik tushadi.

Sovuq quruq qish oʻsimliklarga salbiy taʼsir qiladi. Bu yerda vegetatsiya davri 270 kundan ortiq davom etmaydi va −15 ° C gacha boʻlgan sovuqlar koʻplab subtropik turlarning oʻsishiga imkon bermaydi. Shuning uchun bu yerda keng bargli, asosan, eman oʻrmonlari keng tarqalgan, ularning oʻsimliklarida doimiy yashil bargli turlar oʻsadi (masalan, gulli va choy).

Yantszi vodiysida oʻzgarmagan landshaftlar deyarli qolmagan. Hududning kamida 2/3 qismi sunʼiy ravishda tekislangan va qishloq xoʻjaligi ekinlari bilan band: yozda sholi, qishda bugʻdoy, arpa, sabzavot ekiladi.

Janubi-sharqiy Xitoyda qoʻshni hududlarga qaraganda issiqroq iqlimi boʻlgan bir qator regionlar mavjud. Bularga, masalan, Sichuan havzasi kiradi, har tomondan togʻlar bilan oʻralgan. Ular bir vaqtning oʻzida sovuq shamollardan himoya qiluvchi va mussonlarning namligini saqlash vazifasini bajaradi. Issiq nam iqlimi (yillik yogʻingarchilik 1000 mm dan oshadi, gʻarbda 1750 mm ga yetadi) tufayli Sichuan subtropik zonadagi eng yirik qishloq xoʻjaligi markazlaridan biriga aylangan. Bu yerda sholi, moyli oʻsimliklar, sitrus mevalar, togʻ etaklarida choy yetishtiriladi. Subtropik oʻrmonlar asosan togʻlarda tarqalgan. Doimiy yashil eman, kashtan, shima, olxa bilan oʻsadi. 2200 m balandlikda ular aralash oʻrmonlarga aylanadi va 2500 m balandlikda ular archa oʻrmonlari bilan almashadi.

Nanling togʻlari bilan chegaradosh uchta daryo — Xijyan, Pekin va Dongjiangning umumiy deltasi. Subtropik oʻsimliklar bu yerda bambuk bogʻlari va togʻ oʻtloqlari bilan tarqalgan.

Tayvan orolining iqlimi materik bilan solishtirganda issiqroq. Shimoldan janubga choʻzilgan baland togʻ tizmalari gʻarbiy va sharqiy qirgʻoqlar oʻrtasida toʻsiq yaratadi va orolning sharqiy qismi issiq, nam subtropiklarga tegishli (faqat janubda tropik oʻsimliklarning belgilari paydo boʻladi). Oʻrmonlarda Dafna va Choy oilalariga mansub daraxtlar ustunlik qiladi, 1500 m dan yuqorida ular ignabargli keng bargli oʻrmonlar tarqalgan.

Janubiy Xitoy

U mamlakat hududining 1 % dan koʻp boʻlmagan qismini egallaydi — bu Yunnan provinsiyasining oʻta janubini, Guangsi Chjuan avtonom tumani va Guangdong provinsiyasining qirgʻoq zonalarini, Xaynan oroli va Tayvan orolining janubiy qism hudularini oʻz ichiga oladi.

Tropik tropik oʻrmonlar juda koʻp turli xil flora bilan ajralib turadi: zanjabil, daraxtga oʻxshash begonias, yovvoyi banan ; daraxtlar balandligi 40-50 m ga yetadi va lianalarda oʻralgan. Balandlikka koʻtarilishi bilan ular oʻz oʻrnini togʻli tropik oʻrmonlarga boʻshatadi va moxli subtropik oʻrmonlar lianalar, epifitlar va moxlarning koʻpligi bilan yon bagʻirlarining baland qismlarini egallaydi.

Tabiiy sharoitda Yunnanning qarama-qarshiligi Xaynan orolidir. U, Leychjou yarim oroli kabi, qishda Sibir antisikloniga taʼsir qiladi. Orolning janubi-sharqida yiliga 2800 mm gacha, shimolda esa atigi 800-900 yogʻingarchilik tushadi.

Xaynandagi tropik oʻrmonlar deyarli butunlay qisqargan, ularning oʻrnida ikkinchi darajali savannalar va oʻtib boʻlmaydigan butalar va lianalar mavjud.

Janubi-gʻarbiy Xitoy

U Yunnan provinsiyasining koʻp qismini, yaʼni Yunnan togʻlari va unga gʻarbdan tutashgan togʻ tizmalarini oʻz ichiga oladi. Bu yerdagi togʻlar meridional yoʻnalishga ega boʻlib, Hind okeanidan kelayotgan iliq havo massalari daryo vodiylariga kirib boradi.Janubi-Sharqiy Osiyoning yirik daryolari bu yerdan oqib oʻtadi: Masalan: Yangtze, Salvin, Mekong, shuningdek, Xijiang va Hongha daryolari shular jumlasidandir.

Yomgʻirli mavsum maydan oktyabrgacha davom etadi, eng koʻp yogʻingarchilik baland togʻlarning chekka, baland qismlariga tushadi. Musson yomgʻirlari togʻlarda qor erishi bilan bir vaqtga toʻgʻri keladi, shuning uchun suv toshqinlari kuzgacha davom etadi.

Yunnandagi Qizil daryo vodiysi (Xongha).

Gʻarbiy Yunnan togʻlarining pastki kamarida oʻsimliklar subtropik dafna oʻrmonlari bilan keng tarqalgan. Bu yerda subtropik turlar oʻsadi — kastanopsis, grouse, manglietia, shuningdek, ignabargli daraxtlarning ayrim turlari tarqalgan. 2000 dan 2500 m gacha balandlikda aralash doimiy yashil va bargli oʻrmonlar oʻrnini qaragʻay oʻrmonlari egallaydi.

1500 dan 2000 m gacha balandliklarda Yunnan togʻlari Xitoyda eng yumshoq iqlimiga ega: yanvar oyida oʻrtacha harorat (Kunminda) +9,6 ° C, iyulda +20,8 ° C, yogʻingarchilik miqdori faqat shimoliy chekkalarda yuqori boʻladi.

Tibet platosi

Tibet platosini geografik jihatdan keskin farq qiluvchi 2 qismga boʻlish mumkin — shimoli-gʻarbiy va janubi-sharqiy hududlarga boʻlinadi.

Togʻlarning janubi-sharqiy qismi baland tizmalar va chuqur daralar bilan ajralib turadi, asta-sekin shimoli-gʻarbdan (choʻqqilari 7000 m gacha) janubi-sharqga (Hengduanshan tizimi) yoʻnalishda pasayadi. Nantszyanda, Yangtzening yuqori oqimida, sovuq va quruq; eng issiq oyning harorati +10 °C, hatto avgust oyida ham sovuqlar mavjud. Togʻlarning eng issiq va nam qismi Tsangpo daryosi vodiysi (Brahmaputra), bu yerda yanvar oyining oʻrtacha harorati bor-yoʻgʻi −4,4 ° C ni tashkil etadi.

Togʻ yonbagʻirlarini qoplagan oʻrmonlar qiyalikning taʼsiriga va namlik sharoitiga qarab oʻzgarib turadi.

3000 dan 5000 m balandlikdagi Tibet platosining shimoli-sharqida va janubida katta daryolar manbalariga boy boʻlgan alp oʻtloqlari bilan qoplangan. Bu yerda don, dukkakli, ziradoshlar oilasiga mansub oʻsimliklar va raʼnodoshlar oilasiga mansub oʻsimliklar oilalariga mansub koʻplab oʻtlar oʻsadi.

Shimoli-gʻarbiy qismi (endoreik plato mintaqasi) oʻz ichiga oʻta qattiq iqlimi boʻlgan Shimoliy Tibet platosini (Changtang tekisligi) oʻz ichiga oladi. Eng issiq oyning harorati kamdan-kam hollarda 0 ° C dan yuqoriga koʻtariladi va umumiy yogʻingarchilik yiliga 100 mm dan oshmaydi.

Oʻsimliklar faqat tekis joylarda mavjud. Asosan, bu moxlar va lishayniklar sanaladi.

Shimoli-gʻarbiy Xitoy

Saksovul — qumli choʻllarga xos butasimon oʻsimlik turi.

Shimoli-gʻarbiy Xitoyning ulkan hududi iqlimning quruqligi sharqdan gʻarbga almashlab keladigan turli landshaftlar bilan ifodalanadi.

Yiliga 500 mm gacha yogʻingarchilik boʻlgan Katta Xinganning gʻarbiy yon bagʻirlari baland oʻtloqli dashtlar bilan qoplangan, daryo vodiylari boʻylab gilos va olma daraxtlari tarqalgan.

Ordos platosi gʻarbda joylashgan boʻlib, qumli pasttekislik va qoyali balandliklarga ega baland togʻlarda tashkil topgan.

Alashan platosining oʻsimliklari qumli massivlar va toshlar bilan qoplangan Ordosga oʻxshaydi.

Togʻlararo chuqurliklar hududida oʻsimliklar yana paydo boʻladi. Ularning eng kattasi — Tarim — Takla-Makan choʻli katta hududlarni egallagan boʻlib, lyoss va qoyali togʻ etaklari bilan oʻralgan. Bu togʻli tekisliklarda toʻqayzorlar, shuningdek, kserofitik butalar va mitti butalar oʻsadi.

Adabiyotlar

Xitoy tabiati // Mamlakatlar va xalqlar: 20 jildda. Xorijiy Osiyo. Sharqiy va Markaziy Osiyo / Ed. ed. M.I. Sladkovskiy. — M .: Fikr, 1982. — S. 69-88.

Manbalar

↑ „India Population (2019)“. Andoza:Нп3. 2017-yil 12-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-aprel.
↑ „India“. The World Factbook. CIA. 2017-yil 11-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 18-dekabr.

Havolalar

Sharq vaqti — Xitoy geografiyasi
Markaziy razvedka boshqarmasi — Jahon faktlar kitobi — Xitoy (Wayback Machine saytida 2016-10-11 sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya ^(ingl.) )
Xitoy : Mamlakatshunoslik — Federal tadqiqot boʻlimi, Kongress kutubxonasi^(ingl.) )

[Worldo-1] „India Population (2019)“. Andoza:Нп3. 2017-yil 12-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-aprel.

[Factbook-2] „India“. The World Factbook. CIA. 2017-yil 11-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 18-dekabr.

[1]

[2]