De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

Smeden is het bewerken en of vervormen van zuivere metalen. Deze metalen worden in een vuur verwarmd, door middel van verschillend gevormde handsmeedhamers op een harde ondergrond, het aambeeld, bewerkt.

Een smid moet goed om kunnen gaan met een smidsvuur en zorgen dat het vuur blijft branden zonder dat het gaat roken. Dat doet hij door de juiste luchttoevoer te verzorgen en op tijd nieuwe kolen toe te voegen. Ook moeten de sintels of slakken (het restafval van de kolen) regelmatig met een haak verwijderd worden uit het vuur.

Een goede smid gaat zorgvuldig met zijn aambeeld om, zodat er geen deuken in komen of stukken afgeslagen worden. Hij legt het te smeden materiaal tussen het aambeeld en de smeedhamer. Omdat het materiaal week is gemaakt, kan het gemakkelijk met de hamer in de gewenste vorm geslagen worden. Een smid gebruikt diverse gereedschappen, waarvan de handsmeedhamer een van de belangrijkste is. Die is vaak persoonlijk eigendom van de smid, omdat die zich met de loop der jaren vormt naar zijn hand. Gereedschappen als vulders (voor in het aambeeld) en tangen maakt de smid vaak zelf.

Het smeedproces is onder te verdelen in handhamersmeden met een handhamer en mechanisch smeden met een luchthamer. Dat is een machine met een bovenvulder (hamer) en een ondervulder (aambeeld), die elektrisch wordt aangedreven.

Beoefenaars en betrokkenen

Sinds 1998 zet Smederij Cornelis Pronk zich met Mondra Opleidingen in om de kennis van het ambachtelijk smeden door te geven en nieuwe smeden op te leiden in de traditie. Er worden diverse vakopleidingen in smeden gegeven. Via workshops kunnen mensen op een laagdrempelige manier kennismaken met het ambacht. Voor groep acht van de basisschool is het project ‘Wijzer met IJzer’ ontwikkeld, waarbij de kinderen gaan smeden, bronsgieten en aluminium bewerken.

Geschiedenis en ontwikkeling

Smeden bestaan al heel lang en hebben een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis. Voor de boeren was een smid belangrijk omdat hij diverse gereedschappen maakte die de boeren gebruikten. Ook voor andere ambachtslieden was smeedwerk belangrijk in verband met gereedschappen, zoals voor de timmerman, de kuiper en de schoenmaker. Maar ‘gewone’ mensen hadden ook baat bij het werk van de smid, want hij kon veel reparaties uitvoeren. Voor het leger was een smid van vitaal belang. Hij maakte lansen, zwaarden, speren en andere wapens en natuurlijk ook harnassen.

In de Middeleeuwen ontstonden de eerste gespecialiseerde smeedgilden, waar specialisaties in het ambacht werden ingevoerd, zoals hangslotenmaker, hoefsmid, zwaardenmaker en edelsmid. Binnen de gilden werden nieuwe ambachtslieden opgeleid. De bewerking van staal gebeurde hoofdzakelijk in kleinschalige smederijen, tot in de negentiende eeuw de industriële revolutie haar intrede deed. Er kwam een mechanische hamer, wat het werk lichter maakte en het bewerken van grote objecten vergemakkelijkte. Anderzijds kon veel werk nu overgenomen worden door machines en werd het handsmeedwerk in veel gevallen overbodig.

De techniek van ambachtelijk smeden is onveranderd, maar de vraag naar met de hand gesmede objecten is afgenomen. In Nederland zijn er nog een aantal smeden die op traditionele manier (kunnen) smeden.

Borgingsacties

2022-2024

  • Door middel van onder andere banners flyers en dergelijke zal bij activiteiten reclame cq promotie worden gemaakt voor het smeden. Hierbij wordt zichtbaar gemaakt wat het ambacht smeden inhoudt en wat je allemaal kunt maken door middel van smeden.
  • De bestaande lesbrief die is toegespitst op de Achterhoek wordt ruimer opgezet voor de hele regio Gelderland.
  • Het lesboek van de opleiding smeden wordt verder aangepast en geoptimaliseerd onder meer op het gebied van het harden van materialen en het handtekenen.
  • Het gedigitaliseerde filmmateriaal wordt gekoppeld aan de onderwijsmodules.
  • Het archief van de Eerste Rotterdamse Stoomfabriek voor Kunstsmeedwerken wordt heringericht waardoor het toegankelijk wordt voor onder andere de cursisten.
  • Er wordt onderzocht of de oude boeken uit de bibliotheek gerestaureerd kunnen worden.
  • Bij Sjors Creatief ( buitenschoolse activiteitenkalender) worden twee activiteiten uitgevoerd.
  • Er wordt gewerkt aan het circulair maken van productie proces zowel op het gebeid van materieel gebruik als de verwarming van de smidse.
  • Middelbare scholen worden betrokken bij projecten zoals Wijzer met IJzer.
  • Men gaat verder met het reduceren van het kolen verbruik en het onderzoeken van alternatieve energievormen zoals gas.
  • Met Erfgoed Gelderland wordt samen gewerkt bij het optimaliseren van subsidie aanvragen.

2019-2021

  • Overdracht van het ambacht d.m.v. de opleiding smeden en door workshops en het ontwikkelen van nieuwe opleidingen en workshops.
  • Naar buiten treden door aanwezig te zijn bij evenementen waar leerlingen en andere geïnteresseerden kunnen smeden.
  • De historie van het ambacht bewaren en cursisten bewust maken van de historische component van het ambacht.
  • Middelbare scholen betrekken bij projecten zoals Wijzer met IJzer. 
  • Samenwerking opzoeken met andere partijen.
  • Contacten leggen met hoveniers voor tuinornamenten.
  • Attent blijven op ontwikkelingen in de restauratie- en smeedwereld.
  • Subsidies proberen te verkrijgen.
  • De bibliotheek met boeken, beeldmateriaal en tekeningen openstellen voor belangstellenden.
  • Aandacht blijven houden voor het milieuaspect, hoe om te gaan met de CO2 uitstoot?

2016-2018

  • Cursussen en gastlessen gegeven.
  • Gewerkt aan promotie door aandacht te besteden aan evenementen op websites.
  • Opleiding gereedschap smeden gegeven om het voorzien in het tekort aan goede gereedschappen. 
  • Digitalisering van het beeldmateriaal.
  • Archief van de eerste Rotterdamse stoomfabriek voor kunstsmeedwerken bewaren.
  • De eigen bibliotheek bijhouden. 
  • Demonstraties geven op evenementen in Nederland en het buitenland.
  • Werken aan waardering van het ambacht door te laten zien hoe arbeidsintensief het is.

Contact

Smederij Cornelis Pronk
Ambachtsweg 38
6673DK
Andelst
Website