ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტი

ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტი
ქიანა	საქორთუო
ადმინისტრაციული ცენტრი	დაბა ჩხოროწყუ
რეგიონი	სამარგალო-ჟიმოლენი შონე
დეპუტატი პარლამენტის	ვახტანგ ლემონჯავა
მეჭედალა	36,0
ფართობი	619,4 კმ²
მახორობაშ მუდანობა	22 309 კოჩი (2014)
ერუანობა	ქორთუეფი 99,70 % რუსეფი 0,17 % უკრაინალეფი 0,04 % სომეხეფი 0,03 %

დაბა ჩხოროწყუ

ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტი — ადმინისტრაციული რაიონი ბჟადალ საქორთუოს, სამარგალო-ჟიმოლენი შონეშ აკანს. 1917 წანაშა ამდღარი ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტიშ ტერიტორია მიშმეშჷ ქუთეშიშ გუბერნიაშ ზუგდიდიშ მაზრაშა, 1921 წანაშ საქორთუოშ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დორთუალათ კჷნე ზუგდიდიშ მაზრას რე, 1930-1963 წანეფს ზოხორინელი რაიონი რდჷ, 1963-1964 წანეფს მიშეშჷ ცხაკაიაშ რაიონშა, 1965 წანაშე ზოხო რაიონი რე ამდღარი სანძღოეფით.

ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტის ბჟაეიოლშე ომძღჷ მარტვილიშ, ბჟადალუშე წალენჯიხაშ, ოორუეშე მესტიაშ დო ლენტეხიშ, ობჟათეშე სანაკიშ დო ხობიშ მუნიციპალიტეტეფი. ადმინისტრაციულ ცენტრი რე დაბა ჩხოროწყუ.

ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტიშ ფართობი რე – 619.4 კმ².

გეოგრაფია

რელიეფი

ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტი აშაძჷ ბჟადალ საქორთუოს. ტერიტორია რე გვალამი, ნამუთ იფაჩუ 200-შე 3000 მეტრაშა ზუღაშ დონეშე. რელიეფი ანდაფერუანი რე. ტერიტორიაშ ობჟათე გვერდი კოლხეთიშ რზენიშ ფარგალეფს რე (100-150 მ-ს), რე დაღარას დორთილი რზენი დო გვალაშწჷმოხონეთი.

ოორუე გვერდის გვალამი რელიეფი რე. ოორუეშე რე ეგრისიშ ქჷნდჷრი. დორთილი რე წყარმალუ ხობწყარიშ დო მუში ნადუეფიშ ტომბა ეროზიული ლეხერეფით. მუნიციპალიტეტიშ უმაღალაში აბანი რე გვალა ომაჭირხოლე (3166 მ). მუნიციპალიტეტის იფაჩუ მიგარიაშ კირქუალური მასივი, სოდეთ ბრელი ფოქვი რე. (მაგ. გარახაშ, ნაზოდელავოშ, სავეკუოშ, ყალიჩონაშ კლასტოკარსტული ფოქვეფი დო კარსტული ფოქვი შურუბუმუ). ფოქვეფი გჷმორინაფილი რე ტურისტული თოლონჭაფუთ.

ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტიშ ტერიტორია ღმალიერი რე შხვადოშხვა სახეშ ორგეფაბალი ონთხურეფით. ოფუტე მუხურს დიდი მუდანობათ რე დოლომიტიშ, კირქუაშ დო ანდეზიტ-ბაზალტიშ ობადე. ნერჩიშ მაკირიანებელო გჷმირინუაფუ ოფუტე თაიაშ აგრომადანეფი, ტკილი. მუნიციპალიტეტიშ ტერიტორიას რე ოკიდალი ინერტული მოღეეფი. ლუგელაშ ლეხერს იდვალუაფუ „ლუგელაშ“ მინერალური წყარიშ გჷშაულარი აბანი, მინერალური წყარი გჷმირინუაფუ ოკურნალებერო.

დინოხოლენი წყარეფი

წყარმალუეფიშ რშვილი ფშხირი რე. მუნიციპალიტეტიშ ტერიტორიას თელ სიგჷნძას კვათჷნს წყარმალუ ხობწყარი. წყარმალუ ხობწყარი ოდუდეს ეჭოფუნს ეგრისიშ ქჷნდჷრშე, 154 კილომეტრიშ სიგინძაშ რე დო აკათუ უჩა ზუღას. გჷმირინუაფუ ოწყარალო. წყარმალუშ წყარპიჯეფს ეგაფილი რე მუნიციპალიტეტიშ ცენტრი დაბა ჩხოროწყუ. მუში არძაშე უდიდაში ნადუ რე ოჩხომური, ნამუთ გუმურს ეგრისიშ ქჷნდჷრიშ ობჟათე კართეშე. სიგინძა რე 47 კმ.

ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტიშ წყარმალუეფი ირდუნა ჭვემაშ, თჷრიშ დო დიხაშთუდონი წყარით. ოშქარგვალამ ზონას წყარალა უჩქჷ აფუნს, მაღალგვალამ ზონას – აფუნ-ზარხულს, წყარიშმოლაფეფი თელი წანაშ განწხანს.

მუნიციპალიტეტიშ ტერიტორიას რე ოკურნალებერი მინერალური წყარი ლუგელა, ნამუშ წყარშათ მიშურს კალციუმიშ ქლორიდი, ნამუშ მუდანობათ ოჭირინდუანს 45 გრამს ართ ლიტრას.

ჰავა

ჰავა ლამე სუბტროპიკული რე. რზენს უჩქჷ ლჷბუ ბზოთონჯი დო ხანგინძე ჩხე ზარხული. ნოლექეფიშ მაქსიმუმი მოურს დამორჩილ-ბზოთონჯის. გვალაშწჷმოხონს უჩქჷ კონიერო რგილი ბზოთონჯი დო ხანგინძე ტჷბუ ზარხული, დაბალგვალამ ზონას – კონიერო რგილი ბზოთონჯი დო ხანგინძე რგილი ზარხული, ოშქაშეგვალამ ზონას უჩქჷ ხანგინძე რგილი ბზოთონჯი დო რგილი კუნტა ზარხული. ეგრისიშ ქჷნდჷრიშ მაღალგვალამ ზონას თახმი ზარხულს მორკებული კონწარი ჰავა რე. რზენს იანარიშ ოშქარი ტემპერატურა რე 3,5 °C, ოშქარგვალამ ზონას –4 °C, კვირკვეშ ოშქარი ტემპერატურა რე 23-12 °C, რზენს წანამოწანას ოშქარული 1400-1600 მმ ნოლექი მოურს. თინა სიმაღალაშ მეჯინათ იძინანს დო 2600 მმ-ს ოჭირინდუანს.

ფლორა დო ფაუნა

ფლორა

ჩანარეფიშ ოფორეშო დჷმახასიათაფალი რე ვერტიკალური ორტყაფუამობა. ფართას გოფაჩილი რე ზაკალი დო ჭუბური. დიდი ფართობი უკინებუ წიფურიშ ტყას, წყარმალუ ხობწყარიშ ჟინ წელს ფართას რე გოფაჩილი ლირსამი ჩანარეფი დო ალპური ზონა, დჷმახასიათაფალი რე ენდემური ჩანარეფიშ ფართო გოფაჩუა.

ფაუნა

ტყალეფს ბრელი ხე თუნთი, გერი, ფორცხოლი, ტურა, ტყარ ღეჯი დო მელა. წყარმალუ ხობწყარს ბრელი ხე კალმახა. მოსოფელს რე ჩინებული მუხურიშ გჷნძეჯღამი სკა, ნამუსჷთ მესკალეეფიშ მოსოფელიშ კონგრესის სუმშა მიაჩჷ ორქოშ მენდალქჷ. კომუნისტური მანჯღვერობაშ წანეფს მუხურს გჷშაჸონაფილი დიდა სკალეფი 57 რესპუბლიკაშა იჯღონუდუ. თეხანო მესკალობა ართ-ართი მაჸონაფალი დარგი რე მუნიციპალიტეტის დო თის დიდი პერსპექტივა უღჷ. ამდღარი მუნაჩემეფით, ირ წანას რაიონს მეხოლაფირო მოჸუნა 4000 ტონაშა თხირი დო 100 ტონაშა კივი. დჷმახასიათაფალი რე თაქიანი თხირიშ მაღალხარისხამობა, მუთ თიშე მოთხუალას ოგჷნაფალო რდჷნს.

ისტორია

გაზეთი „ცნობის ფურცელიშ“ 1899 წანაშ 30 ეკენიაშ ნომერს გჷმობჟინაფილ ნაჭარას მუშობჷრათ რე ენწყჷმილი ჩხოროწყუშ ეტიმოლოგია: „თექ, სოდე ნიკო დადიანი ოხორანს, ართ აბანს გოხოლუას გჷშურს ჩხორო წყურგილი, „ჩხორო“ მარგალურო ჩხოროს ჯოხო, „წყუ“-წყურგილს.“ ოეგებიეთ, თაჸურეშე გიადუ თე აბანს ჩხოროწყუქ.

ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტის მახორუ უჯვეშაშ ადამიერქ მუკილჷ არძა სტადია, ნამუთ მოსოფელიშ ისტორიას რე ჩინებული. შორული კჷნოხონიშ ოხორუ ძირაფილი რე „ყალიჩონაშ“ დო ლეწურწუმეშ ჸურეეფს. ძირაფილი რე პიჯწჷმოლასჷრელი ქუალეფი, თაიას დო მაჟირა ჭოღას ძირაფილი რე ქუაშ მოღეეფი, არგუნი დო ბურჭული. შინელი მოღეეფი პალეოლითიშ დო ენეოლითიშ ბორჯიშ რე. ოფუტე ოჩხომურს, წყარმალუ ოჩხომურიშ მარძგვანი პიჯის იძირჷ გვიან-ბრონზეშ დო ორდოიან-რკინაშ ბორჯიშ ნაღოლემ განძიქ 140-შახ ნიბთით. განძი რე ჯვ. წ.ე-თ I ვითოშწანურაშ დაჭყაფუშ, ნამუთ გჷმირკვიუ სიმონ ჯანაშიაშ ჯოხონობაშ სახენწჷფო მუზეუმიშ არქეოლოგიური ექსპედიციაქ.

ოფუტე ჭოღას 1972 წანას პროფესორ დავით ხახუტაიშვილიშ დუდობათ დედასურჷ ქურა-სახელოსნოს ნოსქჷლედეფიშ, რკინაშ ანჯარეფიშ, ოკიდალი მოღეეფიშ, რკინაშ მადანიშ დო შხვადოშხვა მოღეეფიშ ჸოფაქ, ნამუეფით ქრონოლოგიურო ჯვ.წ.ეკ. VIII-IV ოშწანურეფით ითარიღებუ.

ანტიკური ბორჯიშ კოლხაშ მატერიალური - კულტურული ისტორიაშ დაგურაფალო ართ-ართი დუდი ფაქტორი რე საფულეეფიშ ინვენტარი. ლეახალეშ განობას საფულეს ძირაფილი რე ბრინჯაოშ ომანჯურეფი, ორქოშ დო ვარჩხილიშ კჷსერიშ გიობუნაფალეფი დო მარწკინდეფი. არქეოლოგიური გონთხორუეფით გითოგორილი რე ორდოანტიკური ბორჯიშ ნოხორეფი, ძირაფილი რე გალეშეიანი მოღეეფი ხოლო, ნაჯაგაშ (გარახაშ) ჯიხაშ თუდო, წყარმალუ ოჩხომურიშ მარძგვანი წყარპიჯის. გჷშაკერძაფილო გვალონა აბანეფიშ მახორუეფშა გალენი ვანჭარეფი მიშეს ჭიჭე, უერქემო ნიშეფით, წყარმალუეფიშ, ხობწყარიშ დო ოჩხომურიშ გინულათ.

არქანჯელო ლამბერტი „სამარგალოშ ეჭარუას“ ჭარჷნს: „ტეხჷრს მოჸუნს ხოფი, (ხობწყარი), ნამუთ ღმალიერი რე ჩხომეფით დო ოულარი რე ნიშეფით.“ მუხურიშ დო თაიაშ ტერიტორიას, გინოჩამათ, გინიშ „პომპიაშ შარა“, ნამუთ მერსხუაფილი რე პომპეუსიშ ლჷმაწკმა ჯვ. წ. ე. 65 წანას. შილებე, პომპეუსი ტეხჷრიშ დო ხობწყარიშ გოხოლუას დოხორინელი ტერიტორიეფიშ გინულათ ქიმიშჷკონ, მაჟირა ვერსიათ, პომპეუსი რტინელი მაფას შინელ შარათ მეთხოზუდჷკონ. თენათ იდასურებუ, ნამდა ჯვ.წ.ე-შო პომპიაში შარა რდჷ თაქიანი მახორობაშ მიოულარი მუნეფიშ გოხოლუაშ დოხორინელი პუნქტეფშა.

ჩხოროწყუქ მახორობაშ მოძინაშ უკული ადმინისტრაციული გჷნართათ გინირთჷ დო ოხვამექ ხოლო ქიგიდგჷ. 1909 წანაშ 8 ეკენიას (ჯვეში სტილით) ოხვამეს, პაპეფიშ დო დიაკონეფიშ გალობათ დო დადიანეფიშ ჯანერეფშე ვითოჟირი გოჸოთამათ თექიანობაქ დინათ „ჩხოროწყუთ“ დო ქჷდირსხუ ირწანურ კანთარუაქ „იარმორკობაქ“, სოდეთ ბრელი კათა იშაყარუდჷ. თე ტერიტორია 1917 წანაშა ქუთეშიშ გუბერნიაშ ზუგდიდიშ მაზრაშა მიშეშჷ. 1929 წანაშე ჩხოროწყუ ზოხო ადმინისტრაციული-ტერიტორიული გჷნართა რე.

მუნიციპალიტეტის რე ართი დაბა დო 12 ოფუტე. საქორთუოშ ნანანოღა ქართიშა მეძჷ 317 კილომეტრი, 37 კილომეტრი მეძჷ სანაკიშ აეროპორტშა, 80 კილომეტრი ფუთიშ ონიშოლშა, 37 კილომეტრი ზუგდიდიშ რკინაშარაშ ვაგზალშა.

ოავტომობილე შარეფიშ სიგინძა

სახენწჷფო შანულობაშ შარეფიშ სიგინძა:

სახენწჷფო შანულობაშ შარა - 60 კმ; თაურეშე 35,4 კმ-ს ასფალტი-ბეტონიშ სამუშეფი რე მოთებული;

აბანობური შანულობაშ ხრეშამი შარეფიშ სიგინძა რე - 245 კმ.

ოკურორტე დო ტურიზმიშ რესურსეფი

ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტიშ ტერიტორია უნიკალურ პიჯალეფს ირზენს ტურიზმიშ დო ოკურორტე მეურნობაშ გოვითარაფაშო. ოფუტე მუხურიშ ბაღანეფიშ კურორტიშ ჯოხოდვალათ რე ჩინებული, ფუნქციონირენს პანსიონატი 80 აბანშე, სამარგალოშ გვალონას შილებე ოგვალე დო სპელეოტურიზმიშ გოვითარაფა.

მახორობა

1989 წანაშ მუნაჩემეფით ჩხოროწყუშ რაიონს გვალო 29 840 ადამიერი ოხორანდჷ, მარა 1993 წანაშ აფხაზეთიშ ლჷმაშ უკული თიქ ოგჷნაფალო მირდჷ თხოზინელეფიშ ხარჯშა. ერუანული აკოდგინალუა (2014):

• ქორთუეფი - 99,70 %;
• რუსეფი - 0,17 %;
• უკრაინალეფი - 0,04 %;
• სომეხეფი - 0,03 %.

რესურსეფი ინტერნეტის

• ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტიშ მუშითმართუალა Archived 2013-12-10 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• ჩხოროწყუშა მეჯღუნელი საიტი Archived 2011-11-24 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• ჩხოროწყუშ რაიონიშ ტოპონიმიკა(ელექტრონული ვერსია) Archived 2014-09-06 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• ჩხოროწყუ Archived 2013-09-20 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. , khabume.ge Archived 2013-09-20 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. . ფოტოგალერეა კერძო საიტის.