Ì-sek

Ì-sek sī kóng lâng ē-tàng chèng-khak lâi liáu-kái ka-tī hiān-chú-sî ê chêng-hêng kap sì-kho·-liàn-tńg ê chêng-hóng ê hit-ê chōng-thài.

Ì-sek ê sèng-chit

Ì-sek ū 3-ê tiōng-iàu ê sêng-hun: chheng-chhíⁿ ê thêng-tō·, khoah-tō· kap phín-chit chit 3-hāng. It-poaⁿ kóng ê ì-sek put-chheng / sit-cheng-eng sī chí chheng-chhíⁿ thêng-tō· chin kē, nā-sī ì-sek ê khoah-tō· kàng-kē, khah chia̍p kap bê-hûn-hoat (chhui-bîn) ū tī-tāi, nā kóng-tio̍h chit ê piàn-hoà (ì-sek hi-kô--khì) sī kóng hàm-siūⁿ-chèng téng-téng ê cheng-sîn chèng-thaû khah chē.

Koan-hē i-liâu kap kip-kiù ê ì-sek phoàⁿ-toàn

Chìn-hêng i-liâu ê sî-chūn, ē ēng "ì-sek ê téng-tē" lâi piáu-sī lâng ì-sek ê chōng-thài kap hoán-èng ê thêng-tō·. Chò kip-kiù ê sî, mā ē seng khak-tēng tio̍h-siong ê lâng ê ì-sek chiah koh chò chìn-chi̍t-pō· ê chhú-lí.

• Ì-sek ê téng-tē kap tēng-gī

Ì-sek sī naú ê oa̍h-tōng ū teh kiâⁿ, ē-tàng kám-kak-tio̍h ta̍k-khoán ti-kak ( khoàⁿ, thiaⁿ, phīⁿ, bī, chhio̍k ) ê chhì-kek.

19-sè-kí sim-lí-ha̍k tùi ì-sek ê khoàⁿ-hoat

Ha̍k-chiá Wilhelm Max Wundt ēng ì-sek chò tiong-sim khài-liām kiàn-li̍p ê sim-lí ha̍k-phài, kā ì-sek pun-pheⁿ chò lâng ka-tī ū tì-kak ê kám-kak, kám-chêng kap koan-liām 3-ê pō·-hūn. Nā ka-tī tì-kak chit 3-ê ì-sek ê pō·-hūn lâi chò koan-chhat ê hong-hoat, tō hō-chò lāi-koan-hoat.

Cheng-sîn hun-sek-ha̍k só· kóng ê ì-sek

Nā Cheng-sîn hun-sek-ha̍k ê kóng-hoat, lâng ê sim thang pun-pheⁿ chò ì-sek, chêng-ì-sek kap bû-ì-sek 3-ê pō·-hūn.

Ka-tī hiān-chhú-sî tō jīn-bat-tio̍h ê loē-iông tō kiò-chò ì-sek, iā-chiū-sī lán ti̍t-chiap keng-giām ê sim ê hiān-siōng, tō-sī goá ê keng-giām kap ē-tàng tì-kak ê tāi-chì ê chóng-thé ì-sek. Ì-sek hām té-kî kì-tî kap chok-gia̍p kì-tî ū tī-tāi.

Nā ka-tī hiān-chhú-sî bē-tàng jīn-bat-tio̍h, m̄-koh piàⁿ-sè siūⁿ tō siūⁿ ē chhut--lâi ê loē-iông, tō kiò chêng-ì-sek, chêng-ì-sek kap tn̂g-kî kì-tî ū tī-tāi.

Ka-tī hiān-chhú-sî bē-tàng jīn-bat-tio̍h, tō-chún-kóng piàⁿ-sè siūⁿ mā siūⁿ bē-chhut--lâi ê loē-iông, tō-sī bû-ì-sek, cheng-sîn hun-sek-ha̍k sù-siông ēng chū-iû liân-sióng-hoat téng-téng ê chhiú-lō· lâi liáu-kái lâng bû-ì-sek--ni̍h ê loē-iông.