Ada Lovelace
Ada Lovelace (1815 nî 12 goe̍h 10 ji̍t - 1852 nî 11 goe̍h 27 ji̍t), pún-miâ Augusta Ada Byron, sī Eng-lân ê chok-ka kiam sò͘-ha̍k-ka. I sī Charles Babbage ki-hâi-sek kè-sǹg-ki ê chá-kî ê ián-sǹg-hoat hoat-tián-chiá. I sī tē-it ê chú-tiuⁿ kè-sǹg-ki m̄-nā ē-tàng iōng-lâi sǹg-siàu ê lâng, iā hoat-piáu tē-it tōaⁿ hun-sek-ki iōng ê ián-sǹg-hoat. Só͘-í Ada tiāⁿ-tiāⁿ hŏng jīn-tēng chòe sè-siōng tē-it ê thêng-sek siat-kè-su.
Ada Lovelace sī si-jîn George Gordon Byron kap Byron lâm-chiok hu-jîn ê ū hun-in koan-hē ê ko͘ cha-bó͘-kiáⁿ. Byron kî-û ê gín-á lóng-sī gōa-kháu thau-siⁿ--ê. Ada móa-ge̍h ê sî, pē-bú lî-iân, sì kò ge̍h liáu-āu Byron lî-khui Eng-kok, bô koh tńg--lâi. Byron siá si kóng, "Góa ê súi cha-bó͘-kiáⁿ, lí kám-sī siⁿ-chòe kap lí bú-chhin sio-siāng? Ada, góa chhù-lāi kap sim-lāi î-it ê cha-bó͘-kiáⁿ." Ada 8 hè ê sî, Byron tī Hi-liap kè-sin. Ada ê bú-chhin chīn-la̍t chai-pôe i ê sò͘-ha̍k lô-chip chhù-bī, pī-bián i ta̍h-ji̍p in lāu-pē ê tian-kông. Chóng-sī Ada siàu-liām in lāu-pē, kā 2 ê hāu-siⁿ hō͘-miâ chòe Byron kap Gordon. I kè-sin liáu-āu ê ûi-goān sī tâi tī in lāu-pē ê bōng-á-po͘ piⁿ. Ada sòe-hàn-sî tiāⁿ-tiāⁿ phòa-pīⁿ, m̄-koh i iû-goân kut-la̍t tha̍k-chheh ha̍k-sip. 1835 nî i kap William King kiat-hun, William King tī 1838 nî siū hong chòe Lovelace pek-chiok, i tō pìⁿ-chòe Lovelace hu-jîn.
Thàu-kè i ê ka-têng kap kàu-io̍k khoân-kéng, i se̍k-sāi chē-chē kho-ha̍k-ka, pí-jū Andrew Crosse, Charles Babbage, Sir David Brewster, Sir Charles Wheatstone, Michael Faraday, kap chok-ka Charles Dickens, tè in chìn-siu. Ada chū-chheng chòe hun-sek-ka (kiam hêng-jî-siōng-ha̍k-ka / thiat-ha̍k-ka). koh chū-chheng chiông-sū "Si-ì kho-ha̍k".
Cha̍p-kúi hè ê sî, in-ūi i ê sò͘-ha̍k thian-hūn, Ada se̍k-sāi āu-sè lâng hō͘-chòe "Tiān-náu chi hū" ê Eng-kok sò͘-ha̍k-ka Charles Babbage, khai-sí chi̍t-tōaⁿ tn̂g-kî ê lāu-su kiam pêng-iú ê kang-chok koan-hē, i koh ūi-tio̍h Babbage ê hun-sek-ki kè-ōe chhi-bê. Ada tī 1833 nî thàu-kè ka-kàu Mary Somerville se̍k-sāi Babbage.
Tī 1842-1843 nî ê kî-kan, i hoan-e̍k chi̍t-phiⁿ Ì-tāi-lī kun-su kang-têng-su Luigi Federico Menabrea chhián-su̍t hun-sek-ki ê bûn-chiong, ka-siōng siông-sòe ê pit-kì (hit phiⁿ ê miâ tō kiò-chòe "Pit-kì"). Ada ê pit-kì lāi-té pau-koat chē-chē lâng kong-jīn ê le̍k-sú-siōng tē-it tōaⁿ tiān-náu thêng-sek -- chi̍t-tōaⁿ hun-sek-ki iōng ê ián-sǹg-hoat. M̄-koh iā ū le̍k-sú ha̍k-ka bô tông-ì, chí-chhut Babbage tī 1837-1840 nî ê kò-jîn pit-kì lāi-té í-keng ū koh-khah chá ê hun-sek-ki thêng-sek. Ada ê pit-kì tùi chá-kî tiān-náu hoat-tián le̍k-sú hui-siông tiōng-iàu. Chhú-gōa, tng Babbage téng-téng kâng sî-tāi ê ha̍k-chiá, kan-na chù-ì tio̍h tiān-náu ê ūn-sǹg lêng-le̍k ê sî, Ada í-keng ū-kiàn tiān-náu kóng-hoàn èng-iōng ê bī-lâi. I ti pit-kì lāi-té iōng i ê "Si-ì kho-ha̍k" lâi gián-kiú hun-sek-ki, thàm-soh kò-jîn kap siā-hōe, án-chóaⁿ thàu-kè kho-ki hia̍p-tông kang-chok.
Ada tī 1852 nî in-ūi chú-kiong-gâm sî-sè, hióng-nî 36 hè.