Bennie Keet

Prof. dr. Barend Bartholomeus (Bennie) Keet (Alice, 20 Junie 1885 – Stellenbosch, 21 Junie 1974, slegs 'n dag ná sy 89ste verjaardag) was predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk, hoogleraar aan die Kweekskool op Stellenboschen een van die vyf vertalers van die 1933-vertaling van die Bybel in Afrikaans. Hy word veral onthou as een van die weinig min stemme uit die NG Kerk wat reeds in die 1950's beswaar gemaak het teen Apartheid as synde onbybels en onchristelik een van net enkele Afrikaanssprekende "intellektuele rebelle" en "een van die vroegste teenstanders van apartheid" in dié kerkverband.

Prof. dr. Barend Bartholomeus Keet
Prof. dr B.B. Keet kort nadat hy hoogleraar aan die Stellenbosse Kweekskool geword het.
Naam	Barend Bartholomeus Keet
Geboorte	20 Junie 1885 Alice, Kaapkolonie
Sterfte	21 Junie 1974 (ouderdom 89) Stellenbosch, Kaapland
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	NG gemeente Noorder-Paarl, Graaff-Reinet
Jare aktief	1914–1959
Kweekskool	Kweekskool, Stellenbosch

Prof. Pieter Verhoef beskryf hom in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek as 'n "briljante teoloog, 'n deskundige op sy vakgebied" wat "oor 'n voortreflike intellektuele beskik" het. "Hy was 'n sterk omstrede figuur, maar tegelyk 'n diep gerespekteerde kampvegter vir sy ideale. Tiperend van hom was sy humorsin."

Opleiding en gemeentebediening

Bennie Keet en Tobie Muller in 1911 afgeneem in Utrecht.

Keet is in die Oos-Kaap gebore waar sy vader, ook B.B. Keet, leraar van die destydse NG gemeente Alice was. Hy behaal die B.A.-graad in 1904 en die M.A.-graad in 1906, albei aan die Kaapse Universiteit. Hy voltooi die gebruiklike vierjarige kursus in godgeleerdheid aan die Stellenbosse Kweekskool in 1910, waar hy hom saam met ds. Tobie Muller vir Afrikaans beywer het, en gaan studeer vanaf die volgende jaar verder aan Princeton in die V.S.A. en die Vrye Universiteit in Amsterdam, waar hy op 24 Oktober 1914 promoveer met 'n verhandeling oor De Theologie van Ernst Troeltsch.

Net twee gemeentes

Ná sy terugkeer in Suid-Afrika word hy hulpprediker in Noorder-Paarl (van 1914 tot 1916) en in 1916 volg hy vir dr. D.F. Malan, wat die Kerk verlaat het om redakteur van De Burger en uiteindelik eerste minister van die Unie van Suid-Afrika te word, op as leraar van die geskiedkundig belangrike NG gemeente Graaff-Reinet, waar sy voorgangers almal 'n belangrike rol in die kerklike en volkslewe van Suid-Afrika gespeel het, mense soos dr. Abraham Faure (1818–1822), di. Andrew Murray sr. (1822–1866), sy seun Charles (1866–1904), A.F. Louw (1894–1903; 1906–1912), P.G.J. Meiring (1904–1907), P.K. Albertyn (1906–1921) en J.F. Naudé (1921–1948).

Verlaat aktiewe bediening

Dr. Keet bly net tot 1919 op Graaff-Reinet, want van Februarie 1920 word hy aangestel as professor in dogmatiek, etiek, kerkreg en "Encyclopaedie". Later het hy die dogmatologiese vakke gedoseer. Hy tree af in 1959, toe hy reeds oor die 70 jaar oud was, ná 'n byna 40 jaar lange dienstyd.

Die eindvertalers van die 1933-vertaling van die Bybel in Afrikaans: dr. J.D. du Toit (Totius), prof. E.E. van Rooyen, dr. J.D. Kestell, proff. H.C.M. Fourie en B.B. Keet

Ds. Keet en sy medeadviseurs van die Afrikaanse Bybelvertaling van 1933. Boonste ry: di. J.P.H. Steyn, C.F. Kies, G.D. Malan, W.J.W. Naudé, A.S.E. Yssel, W. de Vos. Middel: Di. C.W.M. du Toit (Totius se halfbroer), H.J. Otto, proff. J.A. du Plessis, C.J.H. de Wet, dr. H.D. van Broekhuizen, di. Dirk Postma, P.J.J. Boshoff en H.J. Pienaar. Voor: prof. Keet, Totius, ds. J.D. Kestell, proff. E.E. van Rooyen en H.C.M. Fourie. Hulle het amptelik bekendgestaan as die Kommissie vir Afrikaanse Bybelvertalers. Dié foto is in Bloemfontein geneem.

Vertaler en skrywer

Dr. Keet omstreeks 1925.

In 1923 word hy saam met dr. J.D. du Toit (Totius) as eindvertaler van die Bybel in Afrikaans aangestel, maar die Kuratorium van die Kweekskool kon hom nie vrystel nie en dr. J.D. Kestell word in sy plek benoem. Laasgenoemde was dan ook die hoofvertaler. Later, toe nog drie eindvertalers aangestel is, is hy as een benoem om uit die oorspronklike tale te vertaal. Keet het reeds in 1914 op Stellenbosch 'n voordrag gelewer oor die Bybel in Afrikaans. Met die verskyning van die Bybel in Afrikaans, wat op 27 Augustus 1933 in Bloemfontein in die ou Gedenksaal gesamentlik deur die drie Afrikaanse kerke in ontvangs geneem is, was dit die 182ste volledige Bybelvertaling ter wêreld.

Bloemfontein was, vanweë sy sentrale ligging in die Unie, ook in 1944 die aangewese sentrum vir die bekendstelling van die Psalm- en Gesangeboek. Die 1933-vertaling was doelbewus 'n letterlike vertaling van die Bybel. Dit was dus nie 'n vrye vertaling nie, maar 'n letterlike oorsetting van die Heilige Skrif, soos die vertalers dit beskryf het. Buiten Kestell, Keet en Du Toit was dit ook proff. E.E. van Rooyen en H.C.M. Fourie. Die eerste besending van 10 000 eksemplare het egter reeds op 29 Mei 1933 uit Brittanje, waar dit gedruk is, in Kaapstad aangekom. Keet en sy vier mede-eindvertalers het ten nouste met die taaladviseurs saamgewerk, wat meegehelp het dat die Afrikaanse taal hom losgewikkel het uit die formele styl van die Statebybel. Nadat die Afrikaanse Bybel in 1933 verskyn het, is Keet en Du Toit aangewys om revisie van die vertaling te doen. Hierdie hersiende uitgawe het in 1953 verskyn.

In 1925 publiseer dr. Keet in medewerking met Gordon Tomlinson Tobie Muller: 'n inspirasie vir Jong Suid-Afrika oor die belowende jong predikant van die NG gemeente Philippolis en taalstryder dr. Tobie Muller wat op 25 Oktober 1918 aan die griep beswyk het toe hy net 34 jaar oud was. In 1945 volg Ons Redelike Godsdiens. Op die gebied van die Afrikaanse teologiese literatuur het hy baanbrekerswerk verrig. In 1945 publiseer hy byvoorbeeld die eerste teologiese etiek in Afrikaanse, naamlik Sedelike vraagstukke.

Eensame stem teen apartheid

Prof. L.O.K. Lategan skryf in die Christelike Kernensiklopedie oor prof. Keet se beskeie kritiek teen apartheid: "Keet (is) gedurende die apartheidsjare in Suid-Afrika saam met prof. Ben Marais as 'n afwykende stem in die NG Kerk beskou. In die stryd teen apartheid het Keet dit veral daarteen gehad dat apartheidsvoorstanders Bybeltekste nie binne konteks gebruik het nie. Hy argumenteer dat diegene wat voorstanders van hierdie politieke beleid was, nie die mense is wat daaronder gely het nie. Hy was wel van mening dat 'n verdeling van Suid-Afrika tussen die verskillende bevolkingsgroepe Christelik verantwoordbaar sou gewees het, maar dan moes dit betyds en billik gebeur het – en daarvoor was die apartheidsbeleid honderd jaar te laat … Keet was geen aktivis nie en het sy sienings op 'n beskeie manier hoorbaar gemaak." Dr. Frits Gaum beskryf Keet en ds. Willie Jonker as "voorste kerklike kritici van apartheid", en skryf albei het "toegegee die teorie van afsonderlike ontwikkeling was goed en wel, maar dat dit in die tweede helfte van die 20ste eeu al te laat was om die roereier van ons saambestaan te ontroer, en dat die praktyk van die beleid een van kolossale onreg geword het. Maar dit was nie in die sterre geskryf Suid-Afrika móés ’n eenheidstaat wees nie."

'n Enkele voorbeeld van die kritiek wat Keet hom met sy kritiek op apartheid op die hals gehaal het, is 'n hoofartikel in Die Vaderland van 4 Julie 1957 waarin die koerant wil weet: "Sien hy nie eers iets positiefs in apartheid nie? Bespeur hy nie in die strewe om die naturellegebiede vir die naturelle 'n behoorlike staat-binne-die-staat te maak 'n eerlike poging aan die kant van die blanke om sy trust gewetensgetrou na te kom nie?"

In Suid-Afrika Waarheen van 1955 het Keet reeds daarop gewys dat apartheid nie aan die Bybel geregverdig kan word nie.

Suid-Afrika Waarheen?

Keet het sy besware teen apartheid in veral twee publikasie verwoord. Sy Suid-Afrika Waarheen? 'n Bydrae tot die bespreking van ons Rasseprobleem is in 1955 deur die Universiteits-Uitgewers en-Boekhandelaars van Stellenbosch uitgegee. Die rede vir dié boeke verstrek hy in die voorwoord wanneer hy skryf: "Ons belewe sulke ernstige tye dat dit byna as 'n misdaad beskou kan word as elkeen wat meen dat hy 'n boodskap het, dit nie uitspreek nie, en ook gou uitspreek nie. Die vraag is of dit nie al té laat is om 'n ander rigting in te slaan nie. Nogtans gaan hierdie werkie in die geloof uit, in die oortuiging dat geen mens in staat is om te sê wanneer dit in die geskiedenis te laat is nie." Hy noem dit sy "beskeie poging om in ons rasseverhoudinge die christelike weg aan te wys" en sê: "Alleen langs hierdie weg sal die gesprek oor ons grootste probleem vrugbaar kan wees, en die oplossing waarna ons almal soek, nader gebring kan word."

Prof. Keet sit voor in die middel saam met sy medeprofessore aan die Kweekskool in 1952. Agter: P.A. Verhoef en F.J.M. Potgieter. Voor: G.B.A. Gerdener en J.J. Müller.

In die daaropvolgende 96 bladsye maak Keet dit baie duidelik dat apartheid nie aan die hand van die Bybel geregverdig kan word nie: "Laat ons dit nou maar ruiterlik erken: Die Heilige Skrif, in Ou Testament en Nuwe Testament albei, trek geen skeidslyne of -mure tussen die volke van die wêreld." Dit is iets wat die oorgrote meerderheid NG Kerk-teoloë eers in die middel jare tagtig en daarna erken het en waarvoor Keet 20 jaar ná sy dood erkenning as 'n "profeet" gekry het toe die Algemene Sinode van 1994 hom verskoning gevra het omdat die Kerk nie 40 jaar vantevore reeds na hom en ander eensame "afvalliges" geluister het nie wat die apartheidstelsel verwerp het.

In Waarheen Suid-Afrika? (wat in Engels verskyn het as Whither South Africa?) stel Keet dit prontuit: "God het wel onderskeie volke gewil, maar nie aparte volke soos ons daardie begrip, waar dit die nieblanke raak, in ons land verstaan nie. Skeidslyne word stellig nie in die Skrif tussen volke getrek nie, behalwe tussen Israel en die heidene, en daardie skeidslyne het met die koms van Christus weggeval. Daarom is dit ons plig, as Christene, om die skeidslyne (nie onderskeidinge nie) uit te wis." Hy spreek hom selfs teen die stelsel van trekarbeid uit, wat hy 'n "euwel" noem, en die destydse verbod op gemengde huwelike: "Die hele menslike geslag is aanpasbaar omdat dit uit een bloed is. Origens hang die huwelik van baie ander en groter oorwegings af as ras en kleur." En sê voorstanders van die Bybelse regverdiging van apartheid moet hulle tot die Ou Testament wend, want "in die Nuwe Testament word daar voorwaar geen grond vir apartheid gevind nie".

Byna vier dekades voor die onderhandelinge wat uitgeloop het op Suid-Afrika se nuwe Grondwet en die koms van die demokrasie, skryf Keet die "hele aangeleentheid van rasseverhoudinge (moet) uit die partypolitiek gelig word – 'n saak van sulke ernstige nasionale belang kan nie in die hitte van die 'n politieke stryd met enige hoop op welslae aangepak word nie… Daarom moet daar 'n nuwe begin gemaak word (sonder enige gedagte aan partypolitieke voordeel en sonder voorbehoud) om 'n weg te vind wat vir die toekoms van Suid-Afrika hoop sal gee… alle partye moet in hierdie samesprekinge geken word, nie slegs die politieke partye onder die blankes nie, maar 'n so breed moontlike verteenwoordiging van nieblankes. Om 'n plan te ontwerp wat die goedkeuring van die grootste deel van die bevolking wegdra, moet daar samewerking wees van die kant van hulle wat ongetwyfeld die grootste belang daarby het. Sonder hulle samewerking kan daar geen blywende rassevrede geskep word nie."

Skaars ses jaar later het die NG Kerk hom volledig agter die Nasionale Party se apartheidsbeleid geskaar ná die Cottesloe-kerkeberaad. En ondanks dié waarskuwing van Keet en ander teoloë het die Nasionale Party in 1983 voortgegaan met die Driekamerparlement, wat swart mense uitgesluit het, en tot ongekende geweld aanleiding gegee het.

Vertraagde aksie

Ds. Keet in 1933 afgeneem as een van die adviseurs van die nuwe Bybelvertaling.

Vertraagde aksie was omstreeks 1959 'n poging van voorste teoloë in die NG Kerk om die Kerk en staat te wys op die inherente foute in die apartheidsbeleid. Dit het op dowe ore geval. Hierdie eksemplaar was die eiendom van die Progressiewe Party se navorsingsafdeling.

In Vertraagde aksie enkele jare later spreek Keet en ander vooraanstaande NG Kerk-teoloë hulle eweneens uit teen apartheid. Hy vra die vraag: "Wat is die roeping van die Kerk ten opsigte van ons verklaarde apartheidsbeleid?" Hy gee later die antwoord: "Eerstens is dit my oortuiging dat die tyd aangebreek het dat ons Afrikaanse Kerke aan die staat kennis moet gee dat hulle nie langer kans sien om met die apartheidsbeleid saam te gaan nie, en daarop aandring dat 'n beter weg vir die oplossing van ons rassevraagstuk gesoek moet word. Tweedens moet hulle vriendelik maar met diepe erns vra dat daar van regeringsweë samesprekings tussen blank en nieblank op die hoogste vlak gereël sal word, sodat deur gesamentlike oorleg die beste vir ons veelrassige land bereik kan word …

"Ten derde: as daar geen reaksie kom nie, moet die Kerk, in die buitengewoon ernstige omstandighede wat ons tans belewe, waarin die beste en waardevolste van ons erfenis dreig om uitgewis te word, self onderneem om te doen wat die staat nie wil doen nie, d.w.s. deur onderlinge samespreking en beplanning 'n beter weg soek as dié wat ons tot hiertoe bewandel het. Dan kan die Kerk weer na die staat gaan en sy bevindinge voorlê." Hy sluit sy bydrae tot Vertraagde aksie, onder titel "Die Klok het al gelui" af deur te vertel van die vraag wat iemand aan een van die leiers van die ANC in Langa gestel het, oor hoekom die inwoners so skerp teenoor die NG Kerk optree. Die antwoord was: "Omdat julle kerk nog nooit geprotesteer het teen een van die wette wat ons so diep verneder nie."

Gesinslewe

Keet is in Desember 1916 met Johanna Maria van Aarde getroud. Hulle het een seun gehad wat vyf maande oud was toe sy moeder tydens die 1918-griep oorlede is. Op 6 Desember 1931 is hy met Frances Jessie Reitz getroud, maar geen kinders is uit sy tweede huwelik gebore nie. Keet se jongste broer was die Afrikaanse digter dr. A.D. Keet.

Bronne

• (nl) Albertyn, dr. C.F. (red.), 1972. Afrikaanse Kinderensiklopedie. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
• (af) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824–1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• (af) Gaum, dr. Frits (hoofred.), Christelike Kernensiklopedie. Wellington: Lux Verbi.BM, 2008.
• (af) Geyer, prof. A.S. (et al). s.j. Vertraagde reaksie. 'n Ekumeniese getuienis uit die Afrikaanssprekende Kerk. Pretoria: N.G. Kerkboekhandel.
• (af) Hofmeyr, George (hoofred.), 2002. NG Kerk 350. Wellington: Lux Verbi.BM.
• (af) Keet, prof. dr. B.B. 1955. Suid-Afrika waarheen?. Stellenbosch: Universiteits-Uitgewers en -Boekhandelaars (Edms.) Bpk.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller), 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (en) Potgieter, D.J. (ed.) 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.

Eksterne skakels

• BB Keet op Stellenbosch Writers