Ösling
Die Ösling (Luxemburgs: Éislek) is 'n yl bevolkte landskap en uitloper van die Ardenne-bergreeks in die noorde van die Groothertogdom Luxemburg.
Die benaming
[wysig | wysig bron]Ösling is die (Hoogduitse) Luxemburgse naam van 'n geologiese formasie, wat ook as Rynlandse Leisteenplato (Duits: Rheinisches Schiefergebirge) bekend staan en vanuit Frankryk deur België en Luxemburg tot by Duitsland loop.
Die formasie word in Frankryk Ardennes genoem, in België Ardenne (enkelvoud) of Aquilaine en in Duitsland Eifel. Die terme Schnee-Eifel of Schneifel verwys in Oos-België en in Duitsland na die hoogste dele van die Eifel-gebergte. Die grensgebied met die Luxemburgse Ösling (Éislek) heet in Duitsland Islek en in die suidelike deel van Oos-België Eeslek.
Geografie
[wysig | wysig bron]Die Ösling beslaan met 'n totale oppervlak van 830 vierkante kilometer in die noorde van Luxemburg sowat 'n derde van die Groothertogdom Luxemburg en grens in die suide langs 'n verbeelde lyn, wat van Perl (Frans Perlé, Luxemburgs Pärel) in die weste tot by Vianden (Luxemburgs: Veianen) loop, aan die Gutland (Luxemburgs: Guttland).
Met 'n gemiddelde hoogte van tussen 400 en 500 meter bo seevlak word die landskap van die Ösling deur 'n plato oorheers, wat in die suide effens afhel, en deur golwende heuwels en diep ingekeepte riviervalleie gekenmerk word. Kneiff en Burgplatz is met 560 meter die hoogste bergspitse in Luxemburg. Die Ösling beskik met die Lac de la Haute-Sûre in die Natuurpark Öewersauer en die Vianden-dam in die Natuurpark Our ook oor twee van die grootste stumere in die groothertogdom.
In die noorde word die Ösling deur 'n uitgestrekte, effens heuwelagtige plato met laer valleie oorheers, terwyl die riviere Uewersauer, Our, Wolz, Klierf (Frans: Clerve) en Blees riviervalleie met grasbedekte oewers in die suidelike plato met sy landbougebiede gekeep het. Die bosgebiede in die sentrale en suidelike Ösling pronk met eikebome wat sowat 300 jaar gelede geplant is en 'n belangrike rol in die streekekonomie gespeel het. Die bas is deur plaaslike looierye by die vervaardiging van leer gebruik. Die eikebomme oorheers die landskap nou saam met die sparboom-monokulture, wat veral na die Tweede Wêreldoorlog aangeplant is en die oorspronklike beukeboombosse grotendeels vervang het.
Die bewoonde gebiede van die Ösling spog met verruklike plattelandse dorpe, en baie van die Middeleeuse dorpe soos Esch-Sauer, Clerf, Vianden en Wolz beskik oor statige kastele en vestings wat op bergspitse en rotshange opgerig is.
Geologie
[wysig | wysig bron]
Die Ösling bestaan uit metamorfe gesteentes wat oorspronklik uit die periode van die Onder-Devon dateer. Die gebied was destyds deur 'n uitgestrekte vlak see bedek, waarin in die Ösling-gebied hoofsaaklik afsettings van leem en sand ontstaan en geleidelik verhard het. Die vorming van die huidige landskap het sowat 330 miljoen jaar gelede tydens die Onder-Karbon 'n aanvang geneem toe die Devoniese gesteentes geplooi is. Uit die geplooide gesteentelae se boonste lae is as gevolg van erosie uiteindelik die Rynlandse Leisteenplato gevorm.
Gedurende die Tersiêrtydperk sowat 50 miljoen jaar gelede is die huidige landskap met sy riviere gevorm. Vanweë die geweldige druk en hitte, wat by die vorming van die gebergte ontstaan het, het baie van die Devoniese gesteentes na ander soorte rots verander. In die Ösling het veral leisteen en kwartsiete ontstaan.
Die Ösling se geologiese ondergrond bestaan in die noordweste en in die mees suidelik geleë dele uit gesteentes, wat tydens die Pragium-tydperk van die Devon gevorm is. Daartussen lê gesteentelae uit die Emsium-tydperk. Die oudste gesteentes uit die Onder- en Middel-Pragium bestaan uit kwartsofillades, kwartsagtige sandsteen en sandige kompakte leisteen. Hulle kom net langs die Belgiese grens in die noordwestelike Ösling voor.
Tydens die Opper-Pragium het oorwegend schiefergesteentes met soms leemagtige sandbanke ontstaan. Maklik splitsbare kleilei ('n soort leisteen) kom in die omgewing van Martelange (België) voor en is hier oor 'n lang tydperk ontgin.
Die leisteen van Stolzebuerg (leisteen met goed gestruktureerde lae, kwartsofillades en kwartsagtige sandsteen) en die kwartsofillades van Schuttbuerg, wat daarnaas ook kwartsagtige sandsteen bevat, dateer uit die Onder-Emsium. Die Middel-Emsium word deur die gekleurde leisteen van Clerf gekenmerk. Die jongste gesteente in die Ösling lê in die Wëlzer Kaul wat soos 'n streep vanuit die Belgiese grens naby Harel in noordoostelike rigting dwarsdeur die Ösling tot by die Duitse grens naby Rouderssen strek. Sy kern word deur die leemagtig-sandige, donkerblou Wëlzer leisteen uit die Opper-Emsium gevorm, wat 'n groot hoeveelheid fossiele bevat. Hulle is omrand met 'n dun strepie van die sogenaamde Bärel- of Hasselter kwartsiet – die hardste gesteente in Luxemburg met 'n kwartsgehalte van tussen 95 en 98 persent. Dit is in die plaaslike steengroewe ontgin.
Die gesteentes van die Ösling verweer tot steenagtige en leemagtige grond wat min voedingsstowwe bevat. Veral fosfor en kalk ontbreek in die plaaslike grond. Die landbou in die Ösling het voordeel uit die industrialisering in die suide van die land getrek. Die sogenasamde Thomas-slak, 'n neweproduk van die yster- en staalbedryf se smeltproses, kon weens sy hoë fosfoorgehalte fyngemaal en as kunsmis gebruik word.
Klimaat
[wysig | wysig bron]
Net soos die Gutland word ook die Ösling danksy die invloed van die Atlantiese Oseaan deur 'n gematigde klimaat gekenmerk, alhoewel dit hier al 'n bietjie guur en vogtig begin word. Die gemiddelde jaarlikse temperature is tussen 7 en 8,5 °C. In die Ösling daal die kwik op meer as 100 dae van die jaar benede vriespunt, en sneeuvalle kom hier tot by Maart voor.
Net die gebied van Kiischpelt en die suidelike Our-vallei word deur effens hoër gemiddelde temperature van tussen 8,5 en 9 °C gekenmerk. Tussen Mei en September is die gemiddelde temperature op die hoogplato tussen 13 en 14 °C en tussen 14 en 15 °C in die riviervalleie. Die groeiperiode is met 150 dae waarop die kwik tot meer as 10 °C styg taamlik kort.
Kenmerkend vir die Ösling is ook sy hoë neerslae van jaarliks tussen 850 en 1000 millimeter, waarvan sowat 400 millimeter reënval in die somer. Die noorde en noordweste kry effens meer neerslae.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Tydens die Middeleeue was die Ösling een van Luxemburg se wynbougebiede. In die buitengewoon koue winter van die jaar 1709 is die wingerde egter verniel en die wynbou in hierdie gebied vir goed gestaak.[1]
Die Ösling is tydens die Tweede Wêreldoorlog veral deur die Ardenne-offensief in die koue winter van 1944/1945 met sy swaar sneeuvalle in Desember en Januarie geraak. Die gevegte het baie menselewens geëis en groot skade berokken.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ [1] Geargiveer 3 Februarie 2011 op Wayback Machine Institut Viti-Vinicole, Grand-Duché de Luxembourg