Gerard Moerdyk

Gerard Moerdyk
Gerard Moerdyk
Gebore	Gerard Leendert Pieter Moerdyk (Moerdijk); 4 Maart 1890; Modderpoort, distrik Nylstroom
Sterf	29 Maart 1958 (op 68); Nylstroom
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Alma mater	Pretoria College (later Pretoria Boys High School), Skool van die Architectural Association in Londen, Ecòle des Beaux Arts in Parys, British School of Archaeology in Rome
Beroep	Argitek
Bekend vir	Ontwerp van die Voortrekkermonument
Ouer(s)	Jan Leendert Moerdyk en Cornelia Dorst

Gerard Leendert Pieter Moerdyk (Moerdijk) (distrik Waterberg, Z.A.R., 4 Maart 1890 – Modderpoort, distrik Nylstroom, 29 Maart 1958) was 'n Suid-Afrikaanse argitek wat veral roem verwerf het met sy ontwerp van die Voortrekkermonument, maar wat ook vir die ontwerp van tallose Afrikaanse kerke en ander openbare geboue verantwoordelik was.

Lewensloop

Vir Turffontein en Luckhoff se NG gemeentes het Moerdyk feitlik eenderse kerkgeboue ontwerp. Turffontein s'n het later afgebrand en Luckhoff s'n het 'n toring by die ingang gekry.

Moerdyk het feitlik dieselfde kerk vir Salisbury sowel as Louis Trichardt en Bloemfontein-Wes^[1] se NG gemeentes ontwerp. Die Gereformeerde kerk op Modimolle (Nylstroom) is 'n aanpassing van dié ontwerp,^[2] asook die NG kerk op Coligny.^[3] Salisbury se kerkgebou is in Oktober 1930 ingewy. Die kerkgebou van die moedergemeente op Queenstown,^[4] ingewy op 18 April 1925, hoewel van klip gebou, lyk ook baie na dié op Louis Trichardt en in Harare.

Moerdyk was die oudste van die nege kinders van die Hollandse onderwyser Jan Leendert Moerdyk, van Ierseke, en sy vrou, Cornelia Dorst, van Brouwershaven, Nederland. Moerdyk se vader het gereageer op pres. Paul Kruger se oproep om leerkragte uit Nederland en emigreer in 1888 na die Z.A.R. Sy verloofde volg hom 'n jaar later en hulle tree op 27 Februarie 1889 op Nylstroom in die huwelik. Die egpaar vestig hulle in die distrik Waterberg waar "Meester Moerdyk" sy lang loopbaan as onderwyser begin.

Moerdyk ontvang sy eerste onderwys by sy vader en van goewernantes. In 1893 word sy vader assistent-onderwyser aan die Staatsmodelschool in Pretoria, maar verhuis twee jaar later na Volksrust waar die gesin tot met die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog in Oktober 1899 woon. Moerdyk se vader vertrek op kommando, terwyl sy vrou met hulle vyf kinders in die Standertonse konsentrasiekamp opgeneem word. Die smart en ellende van die vroue en kinders het hier 'n onuitwisbare indruk op die jong gemoed van Moerdyk gelaat.

Ná die oorlog in 1902 herenig die gesin in Pretoria waar Moerdyk as leerling aan die Pretoria College (later Pretoria Boys High School) matrikuleer en 'n toekenning kry met 'n prysvraag wat deur die departement van openbare werke vir 'n skoolontwerp uitgeskryf is. In 1906 aanvaar hy 'n betrekking teen tien pond per maand in dieselfde departement en bly daar werksaam tot 1909. Nou vertrek hy na Engeland om hom aan die skool van die Architectural Association in Londen as argitek te bekwaam. Met uiters beperkte middele, persoonlike opofferings en ondanks pessimisme, voltooi hy sy akademiese opleiding en dit boonop met lof. Tussendeur het hy uitgebreide reise na die Europese vasteland onderneem. 'n Tyd lank studeer hy aan die Ecòle des Beaux Arts in Parys, sowel as aan die British School of Archaeology in Rome. In Italië maak hy kennis met die klassiek-Romeinse en die Renaissance-argitektuur, wat later 'n sterk invloed op sy argitektoniese skeppings sou uitoefen.

In 1913 keer hy met sy verworwe A.R.I.B.A. na Suid-Afrika terug, vol verwagting ten opsigte van werksgeleenthede. Hy beleef egter die nadelige gevolge van die Eerste Wêreldoorlog (1914 tot 1918) vir sy loopbaan. Hy werk 'n jaar lank vir die departement van openbare werke, waarna hy 'n betrekking as tekenaar by 'n mynmaatskappy aan die Rand aanvaar. Hier werk hy tot omstreeks 1917. Hy begin daarna sy eie praktyk en ontvang in 1917 sy eerste opdrag: 'n plan om 'n kerk op Bothaville te ontwerp. Tot in daardie stadium het Wynand Louw, die ander vermaarde Afrikaanse argitek van veral ook kerke, reeds tien kerke vir die Nederduitse Gereformeerde Kerk ontwerp. Dus kan Moerdyk, wat sewe jaar jonger as Louw was, met reg beskou word as die tweede groot Afrikaanse argitek. Die kerk op Bothaville word die eerste van meer as 80 opdragte vir kerkgeboue wat hy deur die loop van sy loopbaan sou ontvang, van Suidwes-Afrika tot Rhodesië en in al vier die destydse provinsies van die Unie van Suid-Afrika.

In 1920 verower hy 'n Carnegiebeurs om 'n studie van die Kaaps-Hollandse boustyl te maak en in 1924 verskuif hy sy praktyk na Pretoria. 'n Tyd lank verkeer hy in vennootskap met Wynand Louw, wat in die Paarl praktiseer, maar weens probleme wat die afstand van meer as 1 600 km meebring, word die vennootskap ná enkele jare ontbind. In dié tyd het hulle nietemin 'n paar skitterende voorbeelde van die toe ontluikende inheemse kerklike boukuns ontwerp, naamlik die NG kerke op Dundee (ingewy 7 – 10 Desember 1922), Louis Trichardt (ingewy 1926), Marquard (1925), Bloemfontein-Noord (sg. Klipkerk, ingewy 1923)^[5] en Luckhoff (ingewy 1924). Moerdyk handhaaf sy praktyk in Pretoria tot en met sy dood met behulp van 'n steeds toenemende aantal assistente en met takke in Johannesburg en Bloemfontein.

Die jare tussen 1918 en 1928 was die bedrywigste van Moerdyk se loopbaan. Daar was 'n groot vraag na sy diens as argitek en boonop werp hy sy kragte in by die kultuurstryd van die Afrikaner. Hy beywer hom ook vir die reg van die praktiserende argitekte om staatsopdragte uit te voer en kom tot 'n uitgerekte konfrontasie met die gevestigde belange binne en rondom die departement van openbare werke, wie se amptenare tot in daardie stadium staatsgeboue moes ontwerp. Die stryd is soms tot selfs in die parlement gevoer en vereis veel van Moerdyk se liggaamlike en geestelike kragte, veral gepaard met sy buitengewone bedrywigheid in sy praktyk. Hy het baie gereis en was verskeie tale magtig; daarom kon hy met gesag praat oor 'n groot verskeidenheid onderwerpe, maar hy was ook 'n Afrikanerseun wat tot die hart kon spreek van die tientalle kerkrade voor wie hy moes verskyn as argitek van hulle beplande kerkgebou. Sy beresenheid maak hom 'n indrukwekkende mens, veral destyds tot min Suid-Afrikaners dit kon bekostig om oorsee te reis.

In 1936 ontwerp hy die Voortrekkermonument in samewerking met die argitek Henry Watson. Die boubedrywighede het op 13 Julie 1937 tydens 'n plegtigheid op Monumentkoppie begin. Die hoeksteen van die monument is op 16 Desember 1938 deur drie afstammelinge van oorspronklike Voortrekkerleiers gelê: mev. J.C. Muller (kleindogter van Andries Pretorius), mev. K.F. Ackerman (agterkleindogter van Andries Hendrik Potgieter) en mev. J.C. Preller (agterkleindogter van Piet Retief). Die monument is op 16 Desember 1949 feestelik ingewy.

Hy wen in 1937 die wedstryd vir die ontwerp van die eerste minister se woning in Pretoria, Libertas. In 1950 ontvang hy 'n eredoktersgraad van die Universiteit van die Oranje-Vrystaat en sterf agt jaar later op Nylstroom.

Filosofie

In Die Nuwe Brandwag ('n tydskrif vir kuns en lettere) se uitgawe van November 1929 in die artikel "Hedendaagse Kerkgeboue" gee Moerdyk 'n kort uiteensetting van die ontwikkeling van kerkgeboue in Europa en dan 'n samevatting van sy filosofie betreffende die ontwerp van Afrikaanse kerke.

Hy skryf onder meer (destydse Afrikaans onveranderd gelaat): "Dit spreek vanself dat ons dus 'n nuwe tipe moet ontwikkel om 'n kerkgebou te verkry wat aan alle benodigdhede van ons dienste sal voldoen, en hier, soos by alle kuns, het ons 'n ryke verlede, nie alleen wat die vorm van die gebou betref nie, maar ook op argitektoniese gebied. Met wysiginge word stadigaan 'n kerkgebou ontwikkel wat paslik is vir ons diens, wat by ons landskap pas, wat gebou word uit Afrikaanse materiale, in eg Afrikaanse gees." Hy som dan sy benadering tot die argitektuur ook in breër verband op wanneer hy skryf: "Argitektuur is nie 'n wetenskap wat langs harde lyne en strenge vorme opgetrek word nie. Dis 'n kuns, en soos alle kunste is ook argitektuur lenig en toepaslik van vorm. Daar is baie bykomende elemente wat in aanmerking geneem moet word. Een van die vernaamstes hiervan is miskien die omgewing waarin die gebou geplaas moet word. Selfs vandag nog besef min mense dat verskillende omgewings verskillende geboue vereis. Dat 'n gebou wat op een plek mooi sal lyk al sy aantreklikheid verloor as hy sonder wysiging na 'n ander plek verplaas word." So is sy feitlik eenderse ontwerpe vir die NG kerk op Luckhoff en in Turffontein eie aan die omgewing gemaak deurdat die Vrystaatse kerk van plaaslike klip gebou is en dié op die Hoëveld gepleister en wit geverf is.

Moerdyk sê verder dat die Oud-Hollandse boustyl met sy kenmerkende gewels die enigste is wat vir Afrikaanssprekendes 'n eg Afrikaanse vorm is, maar dat dit heeltemal verkeerd sou wees om te dink dat dit onveranderd op enige plek in Suid-Afrika net so aantreklik sal wees. Hy sê omdat daar konkrete vorms is waarin die plaaslike argitek dié vorms kan verander "sien hy hierin 'n kans om 'n boustyl te ontwikkel wat nasionaal en kenmerkend van sy volk sal wees". Dan skryf hy oor die boustof van Afrikaanse kerke en sê: "(D)it is net so vernaam om die gees van die materiale lokaal te hou as om gebou in harmonie met sy omgewing te bring: die een vloei feitlik voort uit die ander. Met die uitsoek van die beste materiaal om te gebruik, moet in die eerste plek die doel van die gebou in die oog gehou word. Die plegtigheid van die kerkgebou eis die skoonste en mees verfynde materiale wat lokaal verkrygbaar is. Met lokaal word nie juis bedoel dat die klip wat gebruik word noodsaaklik op die plek self of binne 'n myl of twee uit die grond gehaal moet word nie … wat bedoel word is dat materiale gebruik moet word wat, as enigsins moontlik, saamstem met die algemene karakter van die landstreek waar die gebou opgetrek word.

Die meeste van Moerdyk se kerkontwerpe is in klip gebou. Hy skryf dan ook: "Wat die optrek van die mure van 'n kerkgebou betref, is daar geen mooier materiaal as klip nie, soms fyn bewerk, soms ru gelaat, al na die geaardheid van die klip en die karakter van die omgewing." Nietemin skryf hy verderaan daar is geen rede waarom gemeentes wat dit nie kan bekostig nie, nie 'n mooi kerk van bakstene kan bou nie, al word klip "as eerste op die lys geplaas".

Argitekte soos Moerdyk en Wynand Louw het baie gedoen om die neogotiese kerkboustyl wat veral tydens die tweede helfte van die 19de eeu gewild was in Suid-Afrika in onguns te laat verval. Die grootste eksponent van dié styl was die Duitse boorling Carl Otto Hager. Sy grootste prestasie was die verbouings en herontwerp van die moederkerk op Stellenbosch, maar minstens vier van die kerke wat hy ontwerp het, het intussen in die slag gebly: Die tweede (Nederduitse) Gereformeerde kerkgebou op Ceres, die NG kerkgebou op Fraserburg, die NG kerkgebou op Caledon en die NG kerkgebou op Willowmore. Veral die verlies van die Neogotiese kerkgebou op Caledon word as 'n groot jammerte beskou.

Moerdyk en Louw was inderdaad baanbrekers in die soeke na 'n tipies Suid-Afrikaanse kerkboustyl. Schalk W. le Roux skryf in sy verhandeling Die soeke van drie argitekte na 'n planvorm vir Afrikaanse Gereformeerde kerkbou: "Aan die begin van die twintigste eeu, met die oplewing van ’n eiesoortige bewussyn na die Anglo-Boereoorlog (1899–1902) en pogings tot kerkvereniging voor en na die totstandkoming van die Unie van Suid-Afrika (1910), is ywerig na ’n 'eie' Suid-Afrikaanse of Afrikaanse kerkboustyl gesoek. Die soektog is deur Wynand Louw en Gerard Moerdyk gelei en gerig. Dit het gepaard gegaan met die snelle verstedeliking wat tot in die jare veertig voortgeduur het. Baie nuwe gemeentes is veral in stede gestig op ’n tydstip dat die tydgenootlike funksionalistiese strewe in argitektuur op die voorgrond was. Die eerste argitekte wat ook lidmate van die kerke was, het op die toneel verskyn en besin oor die aard en vorm wat 'hulle' kerke in die Suid-Afrikaanse dorp of stad moes aanneem."^[6]

Moerdykhuis

Moerdyk het sy eie huis in Devenishstraat, Muckleneuk, ontwerp en bewoon van 1924 tot 1955. Die boustyl van die huis kan beskryf word as 'n Engelse plaashuis, moontlik 'n uitvloeisel van sy vriendskap en wedywering met die argitek George Esselmont Gordon Leith. Moerdyk en Leith het baie voorkeure gedeel, albei het in Londen en in Italië gewerk, en hulle het baie gemeenskaplike vriende gehad. Hulle het albei rowwe koppieklippe gebruik om hul eie huis te bou.^[7]

Gesinslewe

Moerdyk was getroud met Sylva Pirow, suster van die politikus Oswald Pirow. 'n Seun van die egpaar, Gerard Michel Tomby Moerdyk, het getrou met Alida Holloway, 'n dogter van die ekonoom en diplomaat Jack Holloway en die kinderdigter Tienie Holloway (née Purchase). Uit Michel en Alida Moerdyk se huwelik is ses kinders gebore, van wie die skrywer Irma Joubert die oudste was.

Enkele van Moerdyk se werke

Gereformeerde kerk Bethulie, 1923.
Gereformeerde kerk Bronkhorstspruit, hoeksteen gelê op 9 November 1929.
Gereformeerde kerk Gobabis, hoeksteen gelê op 29 Julie 1950
Gereformeerde kerk Johannesburg-Wes, hoeksteen gelê op 10 April 1948.
Gereformeerde kerk Kaapstad, in gebruik geneem op 6 April 1952.
Gereformeerde kerk Krokodilrivier, ingewy 14 Januarie 1928 (onseker of hy wel die argitek was)
Gereformeerde kerk Kroonstad, hoeksteen gelê 6 Maart 1948.
Gereformeerde kerk Potchefstroom-Die Bult, in gebruik geneem op 18 Oktober 1952.
Gereformeerde kerk Reddersburg, 1925, saam met Wynand Louw.
Gereformeerde kerk Waterberg (Modimolle), 1929.^[8]
Britse en Buitelandse Bybelgenootskap, Johannesburg, 1939.
Kerksaal, Balfour, 1939.
Kerksaal, Carolina, 1927.
Landbank, Bloemfontein, 1926 (saam met Wynand Louw).
Landbank-uitbreiding, Pretoria, 1932.
Libertas (nou Mahlamba Ndlopfu), Pretoria, 1937.
Moedersbond-vrouehospitaal en -kraaminrigting, Pretoria, 1925.
Moerdykhuis, Pretoria, 1926.^[9]
Nederduitsch Hervormde kerkgebou, Bethal, 1926.
Nederduitsch Hervormde kerkgebou, Heidelberg, Gauteng, 1932.
Nederduitsch Hervormde kerkgebou, Johannesburg, ingewy op 30 November 1935.
Nederduitsch Hervormde kerkgebou, Krugersdorp, 1935 (ingewy).^[10]
Nederduitse Gereformeerde pastorie, Capital Park, datum onbekend.
Nederduitse Gereformeerde pastorie, Zeerust, ingewy op 2 en 3 April 1949. Dieselfde ontwerp as Capital Park se pastorie.
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Dundee, 7 – 10 Desember 1922 (ingewy, mede-argitek Wynand Louw).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Alberton, 1939 (ingewy).^[11]
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Amsterdam, Mpumalanga, 29 Maart 1930 (ingewy).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Bloemfontein-Wes, 1940 (ingewy 24 en 25 Februarie)
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Bloemfontein-Noord (sg. Klipkerk), 1923 (ingewy, mede-argitek W.H. Louw)^[12]
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Christiana, 9 April 1921 (hoeksteen gelê, na bewering die eerste kerk wat hy ontwerp het).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Clarens, 1940
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Coligny, 1932 (ingewy).^[13]
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Delareyville, 3 Mei 1936 (ingewy).^[14]^[15]
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Durban, 2 Februarie 1924 (ingewy).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Hertzogville, 24 April 1926 (ingewy).^[16]
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Kestell, 31 Maart 1928 (ingewy).^[17]^[18]
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Kroonstad-Noord, 1937 (ingewy).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Louis Trichardt, 1926 (ingewy, mede-argitek Wynand Louw).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Luckhoff, 1924 (mede-argitek Wynand Louw).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Machadodorp, 1928 (ingewy).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Marquard, 1925 (mede-argitek Wynand Louw).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Morgenzon, 1930 (ingewy).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Ottosdal, 1928 (ingewy 12 Oktober)
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Piet Retief, 1922 (ingewy).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Rietfontein, hoeksteen gelê 18 Mei 1940, ingewy in Maart 1941.
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Roossenekal, hoeksteen gelê op 25 Januarie 1919 gelê, 24 Januarie 1942 ingewy.
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Springfontein, omstreeks 1945.
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Wesselsbron, hoeksteen gelê 9 April 1938
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Wolmaransstad, 1933.^[19]^[20]
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Nuwerus, 10 Oktober 1936 (ingewy).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Steynsrus, 1930 (ingewy).
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Pretoria-Oos (Ooskerk), 1928
Nederduitse Gereformeerde kerkgebou, Volksrust, 1927
Stadsaal, Heidelberg, Gauteng, 1939.^[21]
Stasie-gebou, Johannesburg, 1936.
Verskeie geboue, onder meer Merensky-biblioteek, Universiteit van Pretoria, 1933.

Galery van kerkgeboue

Agteraansig van die destydse NG moederkerk Alberton.
Die kerktoring van die Albertonse moederkerk.
Die Gereformeerde kerk Bethulie, waarvan die hoeksteen gelê is op 16 Februarie 1924.
Die NG kerk Pretoria-Oos, 'n nasionale gedenkwaardigheid.
Die NG kerk Morgenzon, ingewy in 1930.
Ds. P.S. Grobler het die hoeksteen van die Hervormde kerk Krugersdorp op 2 Februarie 1935 gelê.
Die Hervormde kerk Krugersdorp se hoeksteen.
Die Gereformeerde kerk Kroonstad, wat Moerdyk saam met Henry Watson ontwerp het, se hoeksteen is op 6 Maart 1948 gelê.
Syaansig van die Gereformeerde kerk Kroonstad, begin 2018.
Moerdyk en Henry Watson het ook saam gewerk aan die Gereformeerde kerk Kaapstad, wat op 6 April 1952 in gebruik geneem is.
Die Hervormde kerk Johannesburg, Vrededorp, soos dit voorkom op die program vir die inwyding op 30 November 1935.
Die Nederduitsch Hervormde kerk Johannesburg op Cottesloekoppie, 2017.
Die NG kerk op Hertzogville, waarvan genl. J.B.M. Hertzog die hoeksteen op 24 Oktober 1924 gelê het.
Die NG moederkerk Ottosdal, ingewy op Vrydag 12 Oktober 1928.
Die Nederduitsch Hervormde kerk Bethal, waarvan ds. L.E. Brandt die hoeksteen op 23 Januarie 1926 gelê het. Die bouaannemer was J.C. Leemhuis.
Die NG kerk Christiana, vermoedelik Moerdyk se heel eerste kerkontwerp. Dr. H.S. Pretorius het die hoeksteen 9 April 1921 gelê.
Die hoeksteen van die NG kerk Roossenekal is op 25 Januarie 1919 gelê en presies 23 jaar later, op 24 Januarie 1942, is die voltooide kerkgebou ingewy.
Die NG kerk Belfast. Die argitek van die oorspronklike gebou (1914) was Johannes Rienk Burg, maar Moerdyk het die toring ontwerp, wat heelwat later aangebring is.
Ds. J.I. de Wet, sedert 1910 die gemeente se eerste leraar, het die hoeksteen van die NG kerk Volksrust in 1930 gelê.
Die NG kerk Dundee is in die naweek van 7 tot 10 Desember 1922 ingewy. Dit is ontwerp deur Moerdijk en Wynand Louw.
Die NG kerk Roodepoort se kerkgebou is op 5 Februarie 1927 ingewy, maar in die laat 1970's gesloop.
Die NG kerk Coligny, ingewy op 14 Februarie 1932.
Die kerkgebou van die NG gemeente Machado-Boven op Machadodorp, ingewy op 30 Maart 1928.
Die NG kerkgebou op Coligny, in gebruik geneem in 1932.
Kestell se NG kerkgebou, ingewy op 31 Maart 1928.^[22]
Die NG kerk Bloemfontein-Wes is in Februarie 1940 ingewy.
Die NG kerk op Clarens se hoeksteen is in 1940 gelê.
Die NG kerk Rietfontein, ingewy in die naweek van 15 en 16 Maart 1941.
Die Gereformeerde kerk Bronkhorstspruit, waarvan prof. Jacobus du Plessis die hoeksteen op 9 November 1929 gelê het.
Die NG kerk Delareyville, ingewy op 3 Mei 1936.
Die gebou van die NG gemeente Bloemhof, ingewy 10 April 1926.
NG kerk Ladysmith. Dit is in 1929 ingewy, gebou met sandsteen wat per spoor vanaf Alcock-spruit naby Newcastle na Ladysmith vervoer is.
Die NG kerk op Nuwerus.
Die kerkgebou van die NG gemeente Durban lyk byna nes dié van Turffontein, Luckhoff en Waterval in Newlands, Johannesburg.
Die NG kerk Steynsrus. Ds. J.R. Alheit het die hoeksteen gelê op 7 April 1928.
Ds. N.E. de Kock het die hoeksteen van die NG kerk Sannieshof op 5 September 1953 gelê. Moerdyk se medeargitek was Henry Watson.
Genl. J.G. Kemp, minister van lander, het die NG kerk Wolmaransstad se hoeksteen op Saterdag 23 Junie 1928 gelê.
Die NG kerk Delmas, waarvan ds. M.J. van Niekerk die hoeksteen op 18 Maart 1944 gelê het.
Die kerkgebou van die NG gemeente Piet Retief is in 1922 ingewy.
Die kerkgebou van die NG gemeente Noordhoek, Bloemfontein, blykbaar een van Moerdyk se laaste kerkontwerpe.
Vooraansig van die NG kerk Noordhoek.
Die Teologiese Skool op die voorgrond en die Gereformeerde kerk Potchefstroom-Die Bult op die agtergrond, wat feitlik eenders is as die Gereformeerde kerk Gobabis. Dit was jare lank die kerkgebou van die Gereformeerde kerk Potchefstroom-Noord. Dié gebouekompleks op 18 Oktober 1952 in gebruik geneem.

Verwysings

↑ Google Maps
↑ Flickr.com
↑ Artefacts.co.za
↑ Queenstown se NG kerk op Google Maps
↑ "Klipkerk se wedwerf". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 November 2015. Besoek op 8 Januarie 2011.
↑ (af) Die soeke van drie argitekte na 'n planvorm vir Afrikaanse Gereformeerde kerkbou deur Schalk W. le Roux. URL besoek op 22 November 2014.
↑ "Artefacts.co.za: MOERDYK, Gerard Leendert Pieter" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Julie 2017. Besoek op 8 Mei 2016.
↑ Foto
↑ "House Moerdyk Pretoria, Gauteng" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Julie 2017. Besoek op 25 Maart 2017.
↑ Artefacts.co.za
↑ Gemeente-webwerf^{[dooie skakel]}
↑ "Klipkerk se webwerf". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 November 2015. Besoek op 8 Januarie 2011.
↑ Artefacts.co.za
↑ Artefacts.co.za
↑ Meer inligting oor Delareyville
↑ (af) Die geskiedenis van die dorp en gemeente Hertzogville. URL besoek op 12 Mei 2015.
↑ Digitale Kameraklub^{[dooie skakel]}
↑ "Grasslands Meander". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Julie 2013. Besoek op 15 Februarie 2012.
↑ Go Zuid-Afrika
↑ Artefacts.co.za
↑ 'n Erfenisimpakstudie oor die uitbreiding van 'n Petronet-pypleiding^{[dooie skakel]}.
↑ Kerke sieraad vir streek^{[dooie skakel]}, Volksblad, 6 Desember 2012

Bronne

Albertyn, dr. C.F. (red.), 1972. Afrikaanse Kinderensiklopedie. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
Vermeulen, Irma: Man en monument - die lewe en werk van Gerard Moerdijk. Pretoria: J.L. van Schaik. 1999. ISBN 0-627-02446-7

Eksterne skakels

Algemeen

Biografiese inligting en lys ontwerpe

NG, NH en Gereformeerde kerke

Ander geboue

[1] Google Maps

[2] Flickr.com

[3] Artefacts.co.za

[4] Queenstown se NG kerk op Google Maps

[5] "Klipkerk se wedwerf". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 November 2015. Besoek op 8 Januarie 2011.

[6] (af) Die soeke van drie argitekte na 'n planvorm vir Afrikaanse Gereformeerde kerkbou deur Schalk W. le Roux. URL besoek op 22 November 2014.

[7] "Artefacts.co.za: MOERDYK, Gerard Leendert Pieter" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Julie 2017. Besoek op 8 Mei 2016.

[8] Foto

[artefacts_house_moerdyk-9] "House Moerdyk Pretoria, Gauteng" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Julie 2017. Besoek op 25 Maart 2017.

[10] Artefacts.co.za

[11] Gemeente-webwerf^{[dooie skakel]}

[12] "Klipkerk se webwerf". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 November 2015. Besoek op 8 Januarie 2011.

[13] Artefacts.co.za

[14] Artefacts.co.za

[15] Meer inligting oor Delareyville

[16] (af) Die geskiedenis van die dorp en gemeente Hertzogville. URL besoek op 12 Mei 2015.

[17] Digitale Kameraklub^{[dooie skakel]}

[18] "Grasslands Meander". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Julie 2013. Besoek op 15 Februarie 2012.

[19] Go Zuid-Afrika

[20] Artefacts.co.za

[21] 'n Erfenisimpakstudie oor die uitbreiding van 'n Petronet-pypleiding^{[dooie skakel]}.

[22] Kerke sieraad vir streek^{[dooie skakel]}, Volksblad, 6 Desember 2012

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]