Gereformeerde kerk Ventersburg

Gereformeerde kerk Ventersburg
Vorige naam	Zandrivier
Sluit in	Ventersburg
Denominasie	Gereformeerd
Klassis	Noord-Vrystaat
Huidige predikant(e)	R.L. (Roelf) Vorster (hulpdiens)
Belydende lidmate	24
Dooplidmate	5
Adres	Postmastraat 24 Ventersburg
Geskiedenis
Stigtingsdatum	24 September 1864
Afgestig van	Reddersburg
Eerste predikant	Maarten Pelser (1877–1892)
Datum ingelyf	2017
Saamgesmelt met	Hennenman

Ventersburg se Gereformeerde kerk in 2014, 101 jaar nadat dit ingewy is.

Die Gereformeerde kerk Ventersburg was 'n gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika op die Vrystaatse dorp Ventersburg. In 2014 het die gemeente 25 belydende en ses dooplidmate gehad, vergeleke met 54 en 10 in 2002 en 84 en 40 in 1959. In 2017 het die gemeente met Hennenman saamgesmelt as Ventersburg/Hennenman. Die saamgesmelte gemeente het toe 65 belydende en 11 dooplidmate gehad.

Voorgeskiedenis

Die omgewing is amper sedert die tyd van die Groot Trek bewoon en reeds lank voor die aanlê van die dorp was dit bekend as 'n plek waar Gereformeerdes byeengekom het om hul godsdiensoefeninge te hou. As derde oudste Gereformeerde gemeente in die Vrystaat speel dit 'n belangrike rol in die GKSA se geskiedenis in die dié provinsie. By stigting was die ledetal 40; daarom het dit geruime tyd geduur voordat die gemeente kon oorgaan tot kerkbou. Intussen is die dienste op verskillende plase gehou, onder meer die reeds vermelde Vaalbank asook Doorndraai en Kromfontein.

Op laasgenoemde plaas van die Voortrekker P.A. Venter is later die dorp Ventersburg aangelê nadat die eienaar in 1872 besluit het om 'n deel van sy plaas in erwe te laat opmeet en te verkoop vir 'n dorp. (Volgens 'n ander weergawe het die kerkraad die plaas in 1870 by die eienaar, B.G. Venter) gekoop, waarna die dorp in 1872 daarop aangelê is.) In 1876 (of 1873 volgens 'n ander weergawe) het die Vrystaatse Volksraad die plek as dorp erken. Al het dit maar stadig gegroei, het die Volksraad in 1884 hier 'n pos-en-telegraafkantoor laat oprig aangesien dit aan die hoofweg na die noorde geleë is.

Eers op 13 Desember 1890 het die NG gemeente Ventersburg van die moedergemeentes Winburg en Kroonstad afgestig. Ander dorpe waar die Gereformeerde gemeente voor die NG gemeente gestig is, is onder meer Nylstroom, Petrusburg, Philipstown, Barkly-Oos, Reddersburg, Steynsburg en Postmasburg. In al dié gevalle het die plaaslike NG gemeente weldra wat getalsterkte betref, die plaaslike Gereformeerde kerk verbygesteek.

Stigting

Die kerkgebou soos dit gelyk het kort ná sy inwyding in April 1913.

Ds. Maarten Pelser, 1877–1892.

Ds. Casper Jan Hendrik Vorster, 1897–1899.

Ds. Tjaart Nicolaas Venter, 1907–1925.

Die Gereformeerde gemeente is op 24 September 1864 op die plaas Vaalbank van die heer N.J. Steijn aan Sandrivier gestig deur ds. Dirk Postma, die vader van die Gereformeerde Kerkverband, nadat die ingesetenes toestemming vir die afstigting by die kerkraad van Reddersburg gevra het. So het Ventersburg die tweede afstigting van Reddersburg ná Bethulie die jaar vantevore geword. Sommige lidmate van die NG Kerk in die omgewing het hul lidmaatskap van dié Kerk opgesê reeds voor ds. Postma se koms na Suid-Afrika in 1858 omdat hulle nie meer tuis gevoel het daarin nie. Dié ontevrede lidmate het gemeen die kerk van hul voorvaders wyk af van die Gereformeerde beginsels. Ook kon hulle hulle nie vereenselwig met die "nieuwigheden" in die NG Kerk nie. Van dié lidmate het hulle gevolglik ná die gemeente Reddersburg se stigting op 12 Mei 1859 as die eerste in die Oranje-Vrystaat daarby aangesluit. Toe die Ventersburgers hoor van ds. Postma se standpunt en optrede in die Zuid-Afrikaansche Republiek het hulle W.A. Venter afgevaardig om per ossewa na Potchefstroom te reis om met die broers van die nuwe Gereformeerde gemeente daar te onderhandel. By sy terugkoms het hy sy bevindings aan die mense verduidelik wat beswaard gevoel het met die NG Kerk en nie langer daartoe wou behoort nie. By W.A. Venter het onder andere B.G. Venter, A.J. Venter, P.A. Venter, L. Steyn, J. Steyn en Schalk Coetzee aangesluit. Oorspronklik het net 10 mense besluit om voort te gaan met die stigting van die gemeente. Kort voor lank het nog aangesluit.

In die Gereformeerde kerk Ventersburg se eerste notuleboek staan opgeteken dat by die 10 nog 30 hulle aangesluit het wat ooreengekom het om hulle in dié wyk hulle in die gemeenskap van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika te laat orden. Hiervoor het hulle ds. Postma ontbied, wat toe op 5 Junie 1864 hier aangekom het saam met 'n kommissie van die gemeente Potchefstroom, by name oudl. Tjaard van der Walt en diak. G. Jansen van Vuren. Dié kommissie het toe 'n byeenkoms met die voorgenome lidmate van die te stigte gemeente gehou. Ds. Postma het die aanwesiges daarop gewys dat Zandrivier onder Reddersburg ressorteer en dat hulle van daardie gemeente toestemming sou moes kry om die gemeente te Zandrivier af te stig. Die versoek is dadelik gerig, want reeds op 11 Junie het hulle toestemming van Reddersburg se kerkraad gekry om tot afstigting oor te gaan. Nadat die antwoord verkry is, is 'n openbare vergadering met lidmate van die Gereformeerde Kerk aan Zandrivier ten huise van N.J. Steyn van die plaas Vaalbank op 24 September 1864 gehou om die gemeente te orden soos vroeër besluit. Die kerkraad het bestaan uit die ouderlinge Hendrik Schalk Coetzee en Pieter Albertus Venters en diakens Bernardus Gerhardus Venter en Louis Philippus Venter. Ds. Postma sou as konsulent-leraar die gemeente bedien, maar in 1868 het hy sy bedanking ingedien "uit kracht zijn zwakke gesondheid en die belangen der opleiding (van predikante)", blykens die kerkraadsnotule.

Die kerk stig ’n dorp

Kort ná die stigtingsjaar het die behoefte aan ’n doeltreffende kerkgebou ontstaan. Verskillende plekke is oorweeg, soos Doorndraai, Strydfontein, Vaalbankskuil, Kromfontein en The Barracks, die plaas waar Hogge en Owen gestasioneer was tydens die Sandrivierkonvensie van 17 Januarie 1852 en wat hulle onderhandel het met kmdt.genl. A.W.J. Pretorius. Die koppie waar die traktaat onderteken is, deur die kommissarisse namens die Britse regering en deur Pretorius namens die Trekkers benoorde die Vaalrivier, is tot 'n nasionale gedenkwaardigheid verklaar. Eindelik is besluit op Kromfontein, die plaas van B.G. Venter, en is dit vir £500 aangekoop. Op hierdie plaas het die dorp Ventersburg ontstaan. In 1870 het die kerkraad van die Gereformeerde gemeente van Zandrivier 'n deel van die grond van B.G. Venter gekoop en daar is die dorp Ventersburg uitgelê. Later het die Kerkraad die plaas Deelfontein vir £2 500 aangekoop en so die dorpsgrond uitgebrei. Die naam Ventersburg is aan die dorp vanweë die Venters wat daar gewoon het. Die amptelike erkenning van die dorp deur die Volksraad het egter eers in 1873 plaasgevind. In die Volksraad is op 8 April 1872 'n "Memorie van den Kerkraad van Ventersburg (ingedien) verzoekende Dorpsverklaring van de halve plaats Kromfontein, onder de naam van Ventersburg". Op voorstel van die here F.P. Schnehage en Matthew het die Raad besluit "Ventersburg tot 'n dorp te verklaren onder het district van Winburg".

Die gemeente het uitgesien na die koms van prof. Helenius de Cock, seun van die vader van die Afskeiding in Nederland, ds. Hendrik de Cock, met die oog op beter bediening. Ongelukkig kon hy die beroep nie aanneem nie. (Drie van sy kinders het hulle weldra in Suid-Afrika gevestig, van wie een, Jantina Böeseken, die moeder was van die geskiedkundige dr. Anna Böeseken.)

By gebrek aan die diens van 'n eie leraar het die ouderlinge die belange van die gemeente getrou behartig, ook wat onderwys en katkisasie betref. Die notule lui byvoorbeeld: "De broeder W.A. Venter deeld den vegadering meede dat er volgens Art. 10 der vorige vergadering in het kerkgebouw school gehouden was omtrent twee maanden lang en dat na afloop van dezelwe geene schaade aan de Kerk, gekom is." Later, in 1874, is besluit om die huis wat vir 'n pastorie aangekoop is, as 'n skoolgebou te gebruik. Die huis het £450 gekos. In 1876 het die kerkraad 'n erf geskenk waar 'n kerk vir die bruin mense gebou kan word.

Intussen is begin met die oprigting van 'n eie kerkgebou. Die hoeksteenlegging van die eerste Gereformeerde kerk het plaasgevind op 22 Oktober 1870 deur ds. N.J.R. Swart en die inwyding daarvan was op 22 April 1871. Bouwerk is onder moeilike omstandighede uitgevoer. Blykens die notules het talle lidmate gehelp met die maak van stene en die aanry van klippe en grond. Sink en hout was skaars; gevolglik het die kerkraad twee lidmate, H. Steyn en L.P. Venter, met twee ossewaens Pietermaritzburg toe gestuur om die sink en hout daar te koop.

'n Eie predikant beroep

Die kerk gesien uit 'n westelike rigting. Die gebou is in gebruik geneem op 26 April 1913.

Die hoeksteen van die huidige kerk. Ds. T.N. Venter het dit op 19 Augustus 1912 gelê. Op. 22:13 in die Statebybel lui: "En zie, Ik kom haastiglijk en Mijn loon is met Mij, om een iegelijk te vergelden, gelijk zijn werk zal zijn."

Die kanselruimte in die huidige kerk.

Dié traporreltjie staan op 'n platform van hout voor in die kerk.

Weens die skaarste aan predikante in die Gereformeerde Kerk moes die gemeente etlike jare lank klaarkom met die diens van konsulente. Ds. Dirk Postma was konsulent van 1864 tot 1868. Uit die notules blyk dat die gemeente bediening van die Woord deur die volgende predikante ontvang het: N.J.R. Swart, Jan Lion Cachet, A. Coetzee, L.J. du Plessis; ds. D. Postma het ook nog soms die gemeente besoek.

In 1876 is 'n daadwerklike poging aangewend om 'n eie predikant te beroep. Die kerkraad was van voorneme om met Mooirivier (Potchefstroom) 'n kombinasie te sluit en saam 'n predikant te beroep. Maar dié plan het misluk omdat Mooirivier intussen met die gemeente Vredefort (Visgat; nou Parys) onderhandel het om 'n predikant te beroep. Op die kerkraadsvergadering van 14 April 1876 het ds. Du Plessis as konsulent die vergadering meegedeel dat Potchefstroom van plan was om sy eie leraar te beroep sodat geen medewerking toe van dié gemeente verwag te wagte kon wees nie. Hy het die broers ook meegedeel dat die plan om ’n nuwe te stig, steeds bestaan, maar dat die plek waar dit sou geskied, verander het. Oudl. Scheepers, so het ds. Du Plessis gesê, het pleks van Heilbron met die gemeente Goedgevonden, sy plaas Visgat (51 uur te perd van Mooirivier, sewe van Heilbron en agt van Kroonstad, laat opmeet vir ’n dorp onder die naam Vredefort, waarvan hy toe reeds enige erwe verkoop het.

So het die gemeente Vredefort in 1872 ontstaan en moes Ventersburg nog geruime tyd sonder 'n eie leraar klaarkom. Dit was voorlopig dalk ook die beste, want die droogte, wat reeds in die Suid-Vrystaat en Noord-Kaapland baie ernstige afmetings aangeneem het, het ook na die Noord-Vrystaat uitgebrei. 'n Aanduiding van hoe ernstig die droogtetoestand was, is ’n versoek in 1875 van Reddersburg se kerkraad om hulp met slagskape vir die Sinode van daardie jaar omdat die omtrekke van Reddersburg groot verliese met vee gely het. Ventersburg se kerkraad het besluit om aan die versoek te voldoen en te gee wat hulle kon.

In 1877 was Ventersburg se eie geldelike posisie sodanig dat die kerkraad om staatshulp vir die gemeente aansoek gedoen het. W.A. Venter en nog vyf lidmate van die gemeente het ’n versoek aan die owerheid ter ondersteuning van die "Geref. gemeente te Ventersburg" gerig. Dit is egter geweier omdat die geld aangevra is vir skulddelging en nie vir aanvulling van die predikant se salaris nie. Die regering van die OVS het naamlik aan die NG Kerk, as staatskerk, sodanige ondersteuning gegee. Die Volksraadslid van Winburg het Ventersburg se versoek sterk ondersteun. Volgens die Volksraadsnotule het die heer Schnehage daarop gewys dat die "gezindheid" (soos na ’n kerkverband verwys is; in dié geval die Gereformeerde) geen ondersteuning van die goewerment geniet nie aangesien hulle altoos hul eie predikante betaal, "maar onder de tegenwoordige moeijlike omstandigheden des lands (die droogte) is het voor memorialisten onmogenlijk de schuld op hunne Kerke nog rustend te betalen." Hy spreek die oortuiging uit dat as die aansoekers dié keer ondersteun word, hulle die raad "niet weder zullen lastig vallen". Die heer J.J. Venter, later adjunk-president President van die OVS en stigter van die Gereformeerde kerk in die Vrystaat, het oor die beginsel van staatsondersteuning aan kerke beswaar gemaak dat ander "gezindheden" (kerke) belas word om die salaris van predikante van die Ned. Geref. Kerk te betaal, "anders zal veel spoediger het Vrywillig Beginsel worden ingevoerd dan men wel denkt".

In 1878 is die versoek herhaal, maar is dit andermaal geweier, al het die voorsitter van die Volksraad, die heer G.P. Visser, daarop gewys het daarop gelet moet word dat hierdie Kerk (die Gereformeerde) tot dusver self gehelp en alleen deur teenspoed gekom en homself uit moeilikhede kon wikkel. Nieteenstaande die moeilikhede is die ideaal om ’n eie predikant te hê nie laat vaar nie. Dit is, so het hy die raad meegedeel, ook 'n saak van gebed gemaak.

Op 19 Januarie 1877 het Ventersburg se kerkraad besluit om daardie aand ’n biduur te hou en hulle terstond daartoe te verbind om ’n leraar te beroep. Die kerkraad het besluit om £250, benewens gratis inwoning, vir die onderhoud van die predikant te betaal. Ds. A. Coetzee, van Reddersburg, is toe beroep. Op 14 April 1877 het die kerkraad berig ontvang dat ds. Coetzee vir die beroep bedank het. Op dieselfde datum het die gemeente eenparig besluit om weer te beroep en by die £250 ook agt vragte brandstof te voeg. Weer is ’n biduur gehou en daarna is ds. Maarten Pelser van Gereformeerde kerk Aliwal-Noord beroep. Hy het die beroep aanvaar. Die kerkraad het toe die broers L.P. Venter, T. Coetzee, W. Venter en P.A. Venter met 'n veerwa en twee ossewaens gestuur om ds. Pelser te gaan haal.

Op 13 Julie 1877 is die leraar ontvang en is besluit om sy salaris kwartaalsgewys aan hom te betaal. Aan ds. Pelser is by sy ontvangs bekendgemaak dat die kerkraad en gemeente ook besluit het om hom 50 hamels en "ook wat meel per annum bij te geven". Met sy ontvangs is 'n lang gekoesterde ideaal eindelik bereik.

Ds. Pelser se dienstyd (1877–'91)

Die kerkgebou se noord- of vooraansig.

Die gemeente en dorp kon nou gestadig ontwikkel, en die geldelike moeilikhede van eersgenoemde het ook verminder. In 1878 is 'n groot aantal erwe verkoop, wat die gemeente 'n aansienlike inkomste besorg het. Die bearbeiding van die gemeente is beter waargeneem. Selfs is besluit om "buitengodsdienste" te hou, met ander woord dienste op plase in die distrik. Katkisasie is gereeld gehou. Die kerkgebou en pastorie het verbetering ondergaan.

In 1879 het die NG Kerk aansoek gedoen om erwe vir 'n pastorie en kerkgebou. Agt erwe is toegestaan, waarvan hulle vier as ’n geskenk kon kry, maar vir die orige vier moes hulle betaal.

Die kerkraad het ook 'n oog gehou oor die algemene openbare sedelikheid op die dorp. In die notule staan byvoorbeeld opgeteken: "Besloten den Heeren Winkelieren vriendelyk te verzoeken zo goed te zijn hunne winkels op Zondagen toch te sluiten en gesloten te houden, en volstrekt nie te openen voor wie ook, daar wij ons in een Christenland bevinden."

Met die afbetaling van die kerkskuld is fluks gevorder. "De Voorzitter stelt bekend dat het doel der vergadering is om pogingen aan te wenden ten einde de schuld der Kerk te betalen en vroeg tot dat einde wat een ieder lid zal bydragen." In 1879 is ook £100 van die Regering van die OVS ontvang. Ds. Pelser is in dié tyd beroep as konsulent van die gemeente Ladybrand. 'n Buitegebou is by die pastorie opgerig vir die bedrag van £198 7s. Verskillende bydraes aan die Kerk is op besluit van die sinode gemaak, byvoorbeeld vir die Teologiese Skool en aan ds. Jan Lion Cachet om onder die "Trekmenschen" te gaan werk, bedoelende die Dorslandtrekkers in Angola waar hulle die Gereformeerde kerk Humpata sou stig.

Dikwels het dit moeilik gegaan om al die geldelike verpligtinge na te kom. In 1887 was daar tekort van £90 op die salaris van die predikant; en "de gehele schuld op het salaris voor de negende en tiende jaargangen bedraagte de som van £167 17s. 6d." Droogtes het dikwels die gemeente se geldelike posisie bemoeilik, maar die kerkraad en lidmate het in die geloof volhard, en etlike kere is besluit om ’n biduur te hou weens "de zware droogte". Baie van die kerkraad se tyd is in beslag geneem deur sake in verband met die bestuur van die dorp: erwe moes verkoop, regulasies opgestel, die weiregte vasgestel, die dorpsgronde omhein word, ens.

Op 25 Desember 1891 het ds. Pelser sy losmaking as leraar gevra, want hy het besluit om die beroep na Steynsburg op te volg. Die notule lui: "Besloten om hieraan te voldoen, aIhoewel met een gevoel van pyn ons den Leeraar te moeten missen, maar berust in den Wil des Heeren."

Tweede kerk

Ds. Jacs van Rooy, sy vrou, Elsje, en hul drie kinders, Koos, Martie en Brechtje. Sy is 1941 oorlede, waarna hy weer getroud is en nog sewe kinders gehad het.

Ds. Johannes Lodewikus Vorster, kombinasie 1942–1944.

Dr. S.P. van der Walt, 1976–1983.

Die vakature wat deur die eerste leraar se vertrek ontstaan het, kon eers gevul word met die beroep van ds. C.J.H. Vorster op 22 Mei 1897. Hy het die gemeente bearbei tot 1899, toe hy tydelik na Angola vertrek om die gemeente Humpata te besoek. Hy is egter op 20 Mei 1899 in die vreemde oorlede.

So het die gemeente weet vakant geraak en dit deur die Tweede Vryheidsoorlog gebly waartydens die Engelse magte die dorpie geheel en al verwoes en ook die NG kerkgebou afgebrand het. Eindelik op 12 Januarie 1907 kon Ventersburg, in kombinasie met die gemeente op Vredefort (later Parys genoem), sy volgende leraar beroep in die persoon van ds. T.N. Venter, wat op 8 Februarie 1907 in die amp bevestig is.

Omdat die ou gebou toe te klein geword het, is deur die bemoeiing van ds. Venter die nodige geld byeengebring vir 'n nuwe kerkgebou. Die nuwe kerk se hoeksteen het hy gelê op 19 Augustus 1912 en die inwyding daarvan was op 26 April 1913. Die kerk se mooi, strak en eenvoudige lyne is 'n opvallende gesig op die dorp. Dis 'n fraai voorbeeld, binne en buite, van die kerkbou van die Gereformeerdes aan die begin van die 20ste eeu. Die gehou het £1 577 gekos. Vier jaar later was die gemeente se ledetal 363.

Predikante

• Pelser, Maarten, 1877–1892
• Vorster, Casper Jan Hendrik, 1897 – sy dood op 20 Mei 1899
• Venter, Tjaart Nicolaas, 1907–1925 (in kombinasie met Theunissen)
• Van Rooy, Jacobus, kombinasie 1928–1942
• Vorster, Johannes Lodewikus, kombinasie 1942–1944
• Van der Walt, Izak Jacobus, 1951–1955 (in kombinasie met Hennenman) (?)
• Snyman, Philippus, 1955–1960 (in kombinasie met Hennenman)
• Lessing, Johannes Christiaan, 1960–1967 (in kombinasie met Hennenman) (?)
• Du Plessis, Willem Johannes Jacobus, 1967–1970 (in kombinasie met Hennenman) (?)
• Van der Walt, dr. Sarel Petrus, 1976–1983 (in kombinasie met Hennenman)
• Kruger, Abraham Pretorius, 1985–1989 (in kombinasie met Hennenman)
• Van Tonder, Jacobus Machiel, 1989–1993 (in kombinasie met Hennenman)
• Van Schaik, Johannes, 1994–1999 (in kombinasie met Hennenman en Senekal)
• Bain, Ronald Alexander,1999 – 2003, (in kombinasie met Hennenman en Senekal)
• Stavast, Arie Harm, 2004–2006 (in kombinasie met Hennenman en Senekal), 2006–2007 (in kombinasie met Hennenman, Senekal en Bloemburg)

Sien ook

• Gereformeerde kerk Bloemburg
• NG gemeente Ventersburg

Bronne

• (af) Coetzee, F. in Venter, ds. A.A. 1960. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1961. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Harris, C.T., Noëth, J.G., Sarkady, N.G., Schutte, F.M. en Van Tonder, J.M. 2010. Van seringboom tot kerkgebou: die argitektoniese erfenis van die Gereformeerde Kerke. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Nienaber, P.J. 1963. Suid-Afrikaanse pleknaamwoordeboek, deel 1. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.
• (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.