Laaste glasiale tyd
- Vir ’n algemene beskrywing van ystydperke, sien Ystydperk.
Die laaste glasiale tyd of laaste ystyd was die mees onlangse glasiale periode in die huidige ystydperk wat voorgekom het in die laaste jare van die Pleistoseen, van sowat 110 000 tot 12 000 jaar gelede.[2] Dit staan in die volksmond bekend as "die Ystydperk", maar wetenskaplikes beskou dit as slegs die laaste glasiale (of koue) periode in ’n veel langer ystydperk wat meer as 2 miljoen jaar gelede begin het en waarin verskeie glasiale tye reeds voorgekom het. Dié word afgewissel deur warmer tydperke bekend as interglasiale tye, soos die een waarin die aarde hom nou bevind.
Gedurende die laaste glasiale tyd was daar verskeie veranderings in die toe- en afname van ys op aarde. Die koudste deel was sowat 22 000 jaar gelede. Plaaslike verskille in die toe- en afname van ys maak dit moeilik om besonderhede van een kontinent met dié van ’n ander te vergelyk (sien die grafiek van yskerndata hier onder).
Uit die oogpunt van menslike argeologie val die laaste glasiale tyd in die Paleolitikum- en die Mesolitikum-tydperk. Toe dit begin het, was Homo sapiens beperk tot Afrika en het hulle gereedskap gebruik wat ooreengestem het met dié van die Neanderdallers in Europa en die Levant en van Homo erectus in Asië. Aan die einde daarvan het Homo sapiens na Europa, Asië en Australië versprei. Die afname van ysplate het groepe Asiate in staat gestel om na die Amerikas te migreer en dit te bevolk.
Oorsprong en definisie
[wysig | wysig bron]Mense verwys soms na die laaste glasiale tyd as die "laaste ystydperk", maar dit is verkeerd omdat ’n ystydperk ’n langer tyd van koue temperatuur is waarin ysplate ’n groot deel van die aarde bedek, soos op Antarktika. Glasiale tye, daarenteen, verwys na kouer periodes in ’n ystydperk wat deur interglasiale tye geskei word. Die einde van die laaste glasiale tyd is dus nie die einde van die laaste ystydperk nie. Die einde van die laaste glasiale tyd was sowat 10500 v.C., terwyl die einde van die laaste ystydperk nog nie aangebreek het nie; daar is min bewyse dat die afgelope miljoen jaar se siklusse van glasiale en interglasiale tye gaan eindig.
Die laaste glasiale tyd is die bekendste deel van die huidige ystydperk (buiten die huidige interglasiale tyd), en is breedvoerig bestudeer in Noord-Amerika, Noord-Eurasië, die Himalaja en ander voorheen toegeyste dele van die aarde. Die ysvorming tydens die laaste glasiale tyd het baie gebiede betrek, hoofsaaklik in die Noordelike Halfrond en in ’n mindere mate in die Suidelike Halfrond. Dit het verskillende name na gelang van die streek: van Fraser in Noord-Amerika en Pinedale in die Rotsgebergte tot Wisconsinan in die sentrale deel van Noord-Amerika, Devensian in Brittanje, Würm in die Alpe, Mérida in Venezuela, Weichsel in Noord-Europa en Zirjanka in Siberië.
Oorsig
[wysig | wysig bron]
Die laaste glasiale tyd was gesentreer om die groot ysplate van Noord-Amerika en Eurasië. Groot dele van die Alpe, Himalaja en die Andes was met ys bedek, en Antarktika het toe onder ys gebly.
Kanada en die noordelike dele van die VSA was byna geheel en al met ys bedek. Alaska was in ’n groot mate ysvry vanweë die droë klimaat. Daar was ys in die Rotsgebergte en Noord-Kalifornië.[3] ’n Ysplaat het noordelike dele van Brittanje, Duitsland, Pole en Rusland bedek tot so ver oos as die Taimir-skiereiland in Wes-Siberië.[4] Die grootste omvang van Siberiese ysvorming is bereik omstreeks 16000 tot 15000 v.C., dus later as in Europa (20000–16000 v.C.).[5]
Buiten die grootste ysplate, het ’n mindere mate van ysvorming in die Kaukasus, Turkye en Iran voorgekom.[6] Ander dele van die Noordelike Halfrond het nie groot ysplate gehad nie, maar wel gletsers in hoë streke. Dele van Taiwan is byvoorbeeld tussen 42250 en 8680 v.C. herhaaldelik met ys bedek.[7] Afrika was in ’n mindere mate met ys bedek – net hoë dele van Marokko, Algerië en Ethiopië.
In die Suidelike Halfrond was daar ’n ysplaat van verskeie honderde vierkante kilometer op die Oos-Afrika-berge, waar steeds oorblyfsels van gletsers te sien is.[8] Antarktika was geheel en al met ys bedek, baie soos vandag, maar daar was geen onbedekte gebiede nie.
In Australië was net ’n klein gebied toegeys, terwyl ysvorming in Tasmanië meer wydverspreid was.[9] ’n Ysplaat het in Nieu-Seeland gevorm en die hele suidelike Alpe bedek.[10] Ook in Papua, Indonesië, is in drie gebiede steeds oorblyfsels van die Pleistoseen-gletsers te sien.[11]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Crowley, Thomas J. (1995). "Ice age terrestrial carbon changes revisited". Global Biogeochemical Cycles. 9 (3): 377–389. doi:10.1029/95GB01107. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 November 2012. Besoek op 30 Mei 2015.
- ↑ Clayton, Lee; Attig, John W.; Mickelson, David M.; Johnson, Mark D.; Syverson, Kent M. "Glaciation of Wisconsin" (PDF). Dept. Geology, University of Wisconsin.
{{cite web}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Extent, timing, and climatic significance of latest Pleistocene and Holocene glaciation in the Sierra Nevada, California. Clark, D.H., Washington-universiteit, Seattle
- ↑ Möller, P. (2006). "Severnaya Zemlya, Arctic Russia: a nucleation area for Kara Sea ice sheets during the Middle to Late Quaternary" (PDF). Quaternary Science Reviews. 25 (21–22): 2894–2936. doi:10.1016/j.quascirev.2006.02.016. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF 11.5 Mb) op 3 Oktober 2018. Besoek op 30 Mei 2015.
- ↑ "Matti Saarnisto: Climate variability during the last interglacial-glacial cycle in NW Eurasia. Abstracts of PAGES – PEPIII: Past Climate Variability Through Europe and Africa, 2001". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 April 2008. Besoek op 30 Mei 2015.
- ↑ Williams, Jr., Richard S.; Ferrigno, Jane G. (1991). "Glaciers of the Middle East and Africa – Glaciers of Turkey" (PDF 2.5 Mb). U.S.Geological Survey Professional Paper 1386-G-1.
{{cite web}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
Ferrigno, Jane G. (1991). "Glaciers of the Middle East and Africa – Glaciers of Iran" (PDF 1.25 Mb). U.S.Geological Survey Professional Paper 1386-G-2. - ↑ Zhijiu Cui (2002). "The Quaternary glaciation of Shesan Mountain in Taiwan and glacial classification in monsoon areas". Quaternary International. 97–98: 147–153. doi:10.1016/S1040-6182(02)00060-5.
- ↑ Young, James A.T.; Hastenrath, Stefan (1991). "Glaciers of the Middle East and Africa – Glaciers of Africa" (PDF 1.25 Mb). U.S. Geological Survey Professional Paper 1386-G-3.
{{cite web}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Ollier, C.D. "Australian Landforms and their History". National Mapping Fab. Geoscience Australia. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Augustus 2008. Besoek op 30 Mei 2015.
- ↑ Burrows, C. J.; Moar, N. T. (1996). "A mid Otira Glaciation palaeosol and flora from the Castle Hill Basin, Canterbury, New Zealand" (PDF). New Zealand Journal of Botany. 34 (4): 539–545. doi:10.1080/0028825X.1996.10410134. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF 340 Kb) op 27 Februarie 2008. Besoek op 30 Mei 2015.
- ↑ Allison, Ian; Peterson, James A. (1988). Glaciers of Irian Jaya, Indonesia: Observation and Mapping of the Glaciers Shown on Landsat Images. ISBN 0-607-71457-3. U.S. Geological Survey professional paper 1386. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Augustus 2008. Besoek op 30 Mei 2015.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Pielou, E.C. "After the Ice Age: The Return of Life to Glaciated North America". (University of Chicago Press: 1992)
- Ray, N.; Adams, J.M. (2001). "A GIS-based Vegetation Map of the World at the Last Glacial Maximum (25,000–15,000 BP)" (PDF). Internet Archaeology. 11.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) 
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Laaste glasiale tyd.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
