Vrye stad Danzig

Posisie van die vrye stad Danzig, 1920-1939, met betrekking tot die provinsie Pommere, die Poolse korridor en die Duitse Oos-Pruise

Die vrye stad Danzig (Duits: Freie Stadt Danzig) was 'n staat onder die toesig van die Volkebond wat van 1920 tot 1939 bestaan het.

Geskiedenis

Danzig (Pools: Gdańsk) behoort tot die koninkryk van Pruise sedert die Tweede Poolse Deling (1793). Van 1807 tot 1814 was dit 'n vrye stad wat 'n Napoleontiese vassalstaat was. Die kongres van Wene het in 1814 Danzig weer aan Pruise toegeken, waar dit die hoofstad van die provinsie Wes-Pruise geword het (1829-1878 Pruisiese provinsie). Sedert 1871 behoort die stad met die hele Pruise tot die nuwe Duitse Keiserryk.

Na die Duitse nederlaag in die Eerste Wêreldoorlog moes hierdie land byna die hele Wes-Pruise ooreenkomstig die Verdrag van Versailles opgegee het. Die grootste deel was Pole, maar met die inwerkingtreding van die verdrag op 11 Augustus 1920 het Danzig 'n vrye stad geword onder toesig van die Volkebond. Frankryk wou die oordrag van die stad na nuutgestigte Pole, maar dit is nie ondersteun deur die Verenigde State en Groot-Brittanje nie. Byna die hele 95% Duitssprekende stadspopulasie protesteer teen die afskeiding van die Duitse staat.

Die vrye stad is in die ooste aan die Oos-Pruise van die Duitse provinsie (Pruise) begrens, maar soos dié provinsie is dit deur die Poolse korridor van die res van Duitsland afgesny. Pole het die reg van vrye vervoer in en uit die hawe van Danzig toegestaan. Die spoorweë was ook onder Poolse beheer. 'n Poolse polisiemag het hierdie Poolse regte gewaarborg en vir hul wapens is 'n munisipale depot op die hawe kaai bekend as die Westerplatte ingerig.

'n Staatshoof het die vrye stad Danzig nie formeel gehad nie. Die hoogste gesag was die senaatvoorsitter. Benewens die voorsitter het die Senaat bestaan uit 'n ondervoorsitter en 20 senatore. Die senaat president was aanspreeklik vir die Volkstag (parlement). Daarbenewens het die Volkebond 'n hoë kommissaris (Hochkommissar) aangestel, wat in die eerste plek oor konflikte met Pole besluit het. Sedert 1922 het die stadstaat 'n grondwet gehad wat georiënteerd was op dié van die Weimar-republiek. Danzig was deur Pole in internationale verhoudinge verteenwoordig, met welke land dit ook sedert 1922 'n doeane-unie gehad het.

In die 1920's was Danzig die middelpunt van Joodse emigrasie na die buiteland: tussen 1920 en 1925 het 60 000 Jode via hierdie stad geëmigreer. Daarbenewens was dit vroeg reeds 'n vesting van nasionale-sosialisme en Wes-Pruisiese irredentisme. Die NSDAP Danzig het reeds in 1930 die tweede grootste party geword en het 'n absolute meerderheid (54%) in die Volkstag sedert 1933 gehad, hoewel nie die vereiste 2/3 om die grondwet te verander nie. Nietemin het die Nazi's die politieke lewe vir die opposisiepartye onmoontlik gemaak en in 1936 het hulle die hele administrasie beheer. As gevolg van vrese van die internasionale openbare mening het dit egter nog drie jaar geneem om die anti-Semitiese Neurenberg rassewette van September 1935 in die Vrystaat van Danzig bekend te stel, sonder enige verwatering daarvan.

In Danzig het die oproep om by Hitler se Duitsland ingesluit te word, al hoe sterker. Op 23 Augustus 1939 is Albert Forster, die hoofleier (Gauleiter), as die hoof van die staat benoem. Die hereniging met Duitsland is toe 'n week later met militêre uitlokking begin: die Kriegsmarine het die Poolse ammunisiedepot op die Westerplatte gebombardeer en van die Poolse kantore in die stad word deur die Luftwaffe aangeval. Die gewapende weerstand van die Pole word verslaan en die Poolse amptenare word gevange geneem. Die stad is toe ingelyf by die Derde Ryk en die Wehrmacht het in 1939 Pole binnegeval en die Tweede Wêreldoorlog onafwendbaar gemaak omdat Groot-Brittanje en Frankryk nou hul verdragsverpligtinge teenoor Pole moes nakom. Na die verowering van Pole en die her-anneksasie deur Duitsland van die provinsies wat in 1919 oorhandig is, word die stad weer die hoofstad van Wes-Pruise, die ou provinsie wat nou onder die naam Reichsgau Westpreussen, en onder die gesag van Gauleiter Albert Forster kom.

Notas

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.