Stimmhafte dentale Frikativ
| Stimmhafte dentale Frikativ | ||
|---|---|---|
| IPA-Nummere | 131 | |
| IPA-Zeiche | ð | |
| IPA-Bildli | 
| |
| Teuthonista | đ | |
| X-SAMPA | D | |
| Kirshenbaum | D | |
De stimmhafti dentali Frikativ isch en Konsonant vo dr mänschliche Sprooch, wo relativ sälte isch. S Zeiche im IPA defür isch [ð]. Des Zeiche cha au für en dentale Approximant stoo, wyl uss keinere Sprooch e Ùnterscheidig zwüsche eme dentale Frikativ ùn dentale Approximant bekannt isch. Wänn des aber gnau zeigt werde muess, no cha de Approximant als [ð̞] transkribiert werde.
Ùnter de kontinentaleuropäische Sproche chùnt de Luut hüt sälte vor, als Phonem z. B. im Albanische ùn Griechische. Im Dütsche sin di dentale Frikativ durch di hochdütschi Luutverschiebig scho im Althochdütsche verschwùnde. In einzelne dütsche Dialäkt sin aber wiider neui dentali Frikativ entstande, z. B. im Pfälzisch, wo dr stimmhaft dental Frikativ in einzelne Ortschafte im Biet vùm r-Rhotazismus (Bruura - [bruːrɐ] für ‚Brueder‘), bzw. l-Lambdazismus (Bruula - [bruːlɐ]) vorchùnt: [bruːðɐ][1]. S git au ei alemannische Dialäkt, wo e stimmhafte dentale Frikativ als Phonem vorchùnt: im Dialäkt vom badische Loffenau. Au do erschynt dr dental Frikativ für ahd. d < urgerm. þ: [boðə] ‚Bode‘[2].
Artikulation
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Es isch en Frikativ; es wird e Engi im Muul bildet, wo de Lùftstrom duredrùggt wird.
- De Artikulationsort isch dental; d Zùngespitz bildet mit de Zään e Engi.
- D Phonation isch stimmhaft; derwyylscht er produziert wird, vibriere d Stimmbänder.
- Es isch en orale Konsonant; d Lùft goot dur s Muul usse.
- Es isch en egressive Konsonant; er wird allei dur s Usstoosse vo Lùft mit de Lunge ùn em Zwerchfell erzüügt, wie die meischte mänschliche Sproochluut.
Verbreitig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]| Sprooch | Wort | IPA-Transkription | Bedütig | Bemerkig | |
|---|---|---|---|---|---|
| Alemannisch | ältre Dialäkt vo Loffenau | leiđe | [ˈlɛi̯ðə] | ‚lyyde‘ | |
| Albanisch | idhull | [iðuɫ] | ‚Idol‘ | ||
| Aleutisch | Atkan Dialäkt | dax̂ | [ðɑχ] | ‚Aug‘ | |
| Älvdalisch | baiða | [ˈbaɪða] | ‚warte‘ | ||
| Änglisch | this |  [ðɪs] |
‚des‘ | ||
| Arabisch | Standard[3] | ذهب | [ˈðahab](info) |
‚Gold‘ | |
| Assyrisch-neuaramäisch | wada | [waːð̞a] | ‚mache‘ | Hüüfig in de Dialäkt vo Tyari, Barwari ùn de chaldäisch-neuaramäische Dialäkt. Entspricht eme [d] in andre Dialäkt. | |
| Baschkirisch | ҡаҙ | [qɑð](info) |
‚Gans‘ | ||
| Baskisch[4] | adar | [að̞ar] | ‚Horn‘ | Allophon vo /d/ | |
| Berta | [fɛ̀ːðɑ̀nɑ́] | ‚fäge‘ | |||
| Fidschi | ciwa | [ðiwa] | ‚nüün‘ | ||
| Gwich’in | niidhàn | [niːðân] | ‚du wottsch‘ | ||
| Hän | ë̀dhä̀ | [ə̂ðɑ̂] | ‚verstegge‘ | ||
| Harsusi | [ðebeːr] | ‚Imbe‘ | |||
| Hebräisch | אדוני | [ʔaðoˈnaj](info) |
‚myn Herr‘ | Viilmool [d]. | |
| Kabylisch | ḏuḇ | [ðuβ] | ‚erschöpft sy‘ | ||
| Kagayanen[5] | kalag | [kað̞aɡ] | ‚Geischt‘ | ||
| Katalanisch[6] | fada | [ˈfað̞ə] | ‚Fee‘ | Allophon vo /d/. | |
| Ladino | קריאדֿור /kriador | [kɾiaˈðor] | Schöpfer | Allophon vo /d/ zwüsche Vokal in viile Dialäkt. | |
| Lakota | zapta | [ˈðaptã] | ‚fümf‘ | Mangmool au [z] | |
| Mari | öschtliche Dialäkt | шодо | [ʃoðo] | ‚Lùnge‘ | |
| Neugriechisch | δάφνη/dáfni | [ˈðafni] | ‚Lorbeer‘ | ||
| Neuwestaramäisch | ܐܚܕ | [aħːeð] | ‚nee‘ | ||
| Normännisch | Jèrriais | baithe | [bɛːð](info) |
‚drinke‘ | |
| Nordsamisch | dieđa | [d̥ieðɑ] | ‚Wüsseschaft‘ | ||
| Okzitanisch | Gaskognisch | que divi | [ke ˈð̞iwi] | ‚was sölli mache‘ | Allophon vo /d/. |
| Portugiesisch | Europäischs Portugiesisch[7] | nada | [ˈn̪äðɐ] | ‚nüüt‘ | Allophon vo /d/, vorallem nooch orale Vokal..[8] |
| Sardisch | nidu | [ˈnið̞u](info) |
‚Nescht‘ | Allophon vo /d/ | |
| Spanisch | di meischte Dialäkt[9] | dedo | [ˈd̪e̞ð̞o̞] | ‚Finger‘ | Allophon vo /d/. |
| europäischs Spanisch[10] | jazmín | [xäðˈmĩn] | ‚Jasmin‘ | Allophon vo /θ/ vor stimmhafte Konsonante, viilmool au in freier Variation mit [θ] | |
| Swahili | dhambi | [ðɑmbi] | ‚Sünd‘ | Chùnt vorallem in arabische Lehnwörter vor. | |
| Tamil | ஒன்பது | [wʌnbʌðɯ](info) |
‚nüün‘ | ||
| Tanacross | dhet | [ðet] | ‚Läber‘ | ||
| Turkmenisch | gaz | [ɡäːð] | ‚Gans‘ | ||
| Tutchone | nördlich | edhó | [eðǒ] | ‚verstegge‘ | |
| südlich | adhǜ | [aðɨ̂] | |||
| Venezianisch | mezorno | [meˈðorno] | ‚Mittag‘ | ||
| Walisisch | heddlu | [ˈhɛðli](info) |
‚Polizei‘ | ||
Fueßnote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Rudolf Post: Pfälzisch. Einführung in eine Sprachlandschaft. Landau/Pfalz 1990
- ↑ Renate Schrambke: Lenisierungen im südwestdeutschen Raum. In: Texttyp, Sprechergruppe, Kommunikationsbereich. Studien zur deutschen Sprache in Geschichte und Gegenwart. Hrsg. von Heinrich Löffler, Karlheinz Jakob und Bernhard Kelle. de Gruyter, Berlin/ New York 1994.
- ↑ Thelwall & Sa'Adeddin (1990:37)
- ↑ Hualde (1991:99–100)
- ↑ Olson et al. (2010:206–207)
- ↑ Carbonell & Llisterri (1992:55)
- ↑ Cruz-Ferreira (1995:92)
- ↑ Mateus & d'Andrade (2000:11)
- ↑ Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)
- ↑ Cotton & Sharp (1988:19)
| Konsonante | Lueg au: IPA, Vokale | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bi de Spalte wo grau sin, goot mer devo uss, dass si nit artikuliert werde chönne; wysi Spalte, ùn Zeiche, wo nit verlinkt sin, hen kei offiziels IPA-Zeiche un/oder sin uss keinere Sprooch bekannt. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||