Cultura tolteca
| ||||
|---|---|---|---|---|
pueblo indígena (es)  | ||||
 | ||||
| Alministración | ||||
| Xeografía | ||||
 | ||||
La cultura tolteca ye una de les cultures precolombines de Mesoamérica del Periodu Posclásico. Trátase de la espresión d'un pueblu náhuatl qu'apoderó nel norte del altiplanu mexicanu ente los sieglos X y XII. Dalgunos de los sos principales centros fueron Huapalcalco en Tulancingo y la ciudá de Tollan-Xicocotitlan, alcontrada no qu'anguaño se conoz como Tula de Allende (estáu d'Hidalgo, Méxicu). Esta ciudá ye célebre polos sos singulares estatues de piedra llamaes atlantes.
Etimoloxía del nome "Tolteca"
Tolteca ye una pallabra d'orixe náhuatl; en náhuatl los Tolteques yeren llamaos Tōltēcah (en plural; en singular Tōltēcatl). Bien probablemente, Tōltēcatl significa 'Morador de Tula', dende Tōllān ('Tula' o 'Llugar de Tula') y Tēcatl ('morador de...').
Historia
Los tolteques empecipien la so pelegrinación dende un sitiu que llamen Huehuetlapallan (Vieya tierra colorada), país del reinu de l'antigua Tollan, nel añu ce Técpatl 511 d. C. y analayen mientres 104 años, empuestos por siete señores: Zacatl, Chalcatzin, Ehecatzin, Cohualtzin, Tzihuacoatl, Metzotzin y Tlapalmetzotzin. Finalmente lleguen a Tollantzinco, pero abandonar 20 años dempués, retirándose catorce llegües al poniente onde fundan Tollan (Tollan-Xicocotitlan) o Tula, del nome de la so patria. La so monarquía empecipió nel añu 7 acatl 667 d. C. y duró 384 años,[1] teniendo 8 gobernantes o tlahtoques.
- Llista de Gobernantes
- Chalchiutlanetzin 667-719 d. C.
- Ixtlicuechahuac 719-771 d. C.
- Huetzin 771-823 d. C.
- Totepeuh 823-875 d. C.
- Nacaxoc 875-927 d. C.
- Mitl 927-976 d. C.
- Xiuhtzatzin (reina) 976-980 d. C.
- Tecpancaltzin 980-1031 d. C.
- Tōpīltzin 1031-1052 morrió l'añu 2 Tecpatl.[1]
Los tolteques algamaron el so apoxéu mientres esti periodu, ente los años 900 y 1200 d. C. Fueron el grupu dominante d'un estáu que la so influencia estender hasta l'actual estáu de Zacatecas, y al sureste na península de Yucatán. La rellación ente los tolteques y los mayes del periodu posclásico foi oxetu de discutinios. Enforma tiempu dempués de la cayida de Teotihuacan, escontra l'añu 700, hubo en Mesoamérica dellos sieglos de tiniebles y tracamundiu, camudó la índole de la so civilización, les ciudaes ensin fortificaciones y gobernaes por élites relixoses se desmoronaron, y dieron llugar a ciudaes guerreres y a relixones más belicoses.
Magar ye ciertu que los tolteques tuvieron una gran influencia ente los mayes, nun ta comprobáu qu'hubiera una presencia militar na península de Yucatán. Nin viceversa, anque dellos autores pensaron que Tula fuera fundada por mayes de Yucatán. Puede falase d'una gran influencia comercial y políticu-relixosa de los tolteques en Chichén Itzá, influencia que se reflexa básicamente na arquiteutura de munches estructures como son el Castiellu, el Templu de los Guerreros (qu'amuesa una fusión del estilu Puuc (de xuru influyida por Uxmal) con diseñu tolteca, según na presencia del llamáu chac-mool típicu de Tula. La incursión de Quetzalcóatl como deidá ye otru elementu tolteca importante reflexáu en Kukulkán ente los mayes: Tuvieron enforma talentu pa construyir, y la so influencia estender a gran parte de Mesoamérica nel periodu Posclásico. Ente los pueblos nahuas de la dómina de la conquista, la pallabra tolteca significaba daquién sabiu qu'apoderaba les artes y artesaníes. Y la pallabra "toltequidad" equivalía a lo que llamaríamos, alta cultura.
En 1941 un grupu d'antropólogos mexicanos designó a la ciudá de Tula, nel estáu d'Hidalgo, como Tollan, la mítica capital de los Tolteques, pero dalgunos arqueólogos, como Laurette Séjourné criticaron la decisión, señalando que dempués de delles etapes d'escavación nun se revelara una ciudá abonda pa xustificar la lleenda de los tolteques, señalando que l'orixe de Tollan y de la lleenda tendría d'allugase en Teotihuacán, siendo'l pueblu de Tula unu de los abelugos de los sobrevivientes de Teotihuacán, que por ello s'ostentaben como Tolteques.
L'historiador mexicanu Enrique Florescano, del Institutu Nacional d'Antropoloxía y Hestoria retomó esta interpretación, basándose na mención de testos mayes anteriores a Tula, que se refieren a Teotihuacan como Tollan. Dalgunos afirmen que la ciudá de Tula ye un mapa de la traslación de Venus, esto ye, del so percorríu alredor del sol. Cerca de la ciudá ta un monte llamáu Xicuco (Shicuco) qu'en náhuatl significa "embelicu".
Estos ciclos faen referencia a les etapes de Quetzalcóatl pa poder ser home – divos, que representen les etapes de los humanos (nel catolicismu, nacimiento – vida – resurreición). Esta cultura foi bien especial, yá que nel traxe de los Atlantes atópense representaes toes estes etapes, como l'espeyu negru que fai que Quetzalcóatl vea los sos errores pa purificarse. Otra pieza importante ye'l Chacmool, que representa al mesmu Quetzalcóatl saliendo de la etapa del fueu,, escondíu debaxo de la tierra. Apaez representáu mientres apurre él mesmu'l fueu a la superficie, que ye cuando Venus nun apaez nel horizonte pa depués resurdir nel horizonte. Dizse tamién qu'esta ciudá foi una de les más difíciles de convertir al cristianismu. Sahagún yera l'encargáu de faelo, yá que teníen perbién enraigonaes les sos creencies. Por ello, Sahagún aprovechó'l significáu del monte Xicuco y el Sol sobre la mesma, lo cual yera una de les etapes de Quetzalcóatl surdiendo como sol y Dios. Esto Sahagún representar como una flor, por que los tolteques asimilaren y pudieren ser cristianizados.[ensin referencies]
Esta ciudá yera envidiada polos azteques qu'en contraste colos tolteques teníen otra visión de Quetzalcóatl enseñáralos. Esto provocó un desorde d'idees faciendo que pasaren a haber más sacrificios humanos que los Azteques creíen que yera lo meyor. Cola invasión de los españoles los azteques confundieron a Cortés como la resurreición de Quetzalcóatl esto provocó l'anulación de guerreros sobre ellos quedando confundíos. Tamién se diz en Tula (Tollan, ciudá de los Tolteques) fueron soterrase les galletes rancies que Cortes dio como intercambiu del oru.[ensin referencies]
Cultura
Arte
El so arte, afiguráu n'estatues y relieves murales, ta bien amestáu a l'arquiteutura. Representaben a los sos dioses y personaxes n'escultures de piedra, murales, cerámiques, pintures y en trabayos d'artesanía.
Arquiteutura
Ye induldable que los tolteques apurrieron cambeos importantes tocantes a les normes arquiteutóniques qu'esistíen en Mesoamérica nel sieglu IX; unu d'ellos ye l'empléu d'escultures antropomorfas que sosteníen cola cabeza'l techu d'una habitación, llogrando asina un gran espaciu interior, como s'aprecia nel templu de Tlahuizcalpantecuhtli El Señor del Alba.
Envalórase que Tula allugó alredor de 30 000 habitantes, que vivíen en grandes complexos d'una planta con techos planos básicamente de piedra y tierra y acabaos en adobe. Escluyendo la zona ceremonial, el diseñu de les zones habitables de Tula reflexa una planta cuadriculada que definía claramente los distintos barrios. De los elementos arquiteutónicos más significativos destaca la pirámide B, colos sos mal llamaos atlantes, figures de 4,6 m d'altor que dalguna vegada sostuvieron el techu d'un templu. Según los estudios, estos atlantes taben decoraos con mosaicos enjoyados y plumes. Restos de pintura indiquen que probablemente fueron pintaos pa representar al guerreru tolteca-chichimeca de Mixcóatl (padre de Quetzalcóatl) o al dios estrella de la mañana Tlahuizcalpantecuhtli. Tamién construyeron columnes en forma de culiebra emplumada, cola cabeza al suelu y la cola escontra riba, sosteniendo'l dintel que formaba parte de la entrada a la gran habitación.
Nel ámbitu domésticu teníen trés distintes clases de conxuntos habitacionales, el grupu de cases, les unidaes residenciales y les residencies palaciegues.
Gastronomía
D'alcuerdu a investigaciones realizaes en Tepetitlán, área rural de Tula, Hidalgo, los especialistes Guadalupe Mastache y Robert Cobean afayaron que l'amaranto yera esencial na alimentación de la cultura tolteca, yá que evitó qu'estes tribus pasaren fames mientres les dómines de seques. Anguaño'l amaranto produz "allegríes", amiestu d'esti productu col miel, el cacahuate y les pases; el amaranto, huautli o allegría, nome col que se-y conoz na actualidá, foi en dómina prehispánica un cultivu básicu en diverses cultures del país, ente elles la que s'asitió en Tula, Hidalgo, como lo refieren evidencies arqueolóxiques y datos etno-históricos sobre'l so cultivu. Pela so parte, Nadia Vélez Saldaña, arqueóloga especialista en paleobotánica y miembru del equipu d'investigadores de la Zona Arqueolóxica de Tula, esplicó qu'esta grana non yá foi importante pa esta población d'Hidalgo, sinón tamién en toa Mesoamérica, por cuenta de que yera una planta fácil de cultivar, amás de tener un altu grau de resistencia a les temporaes de seques y xelaes:
El amaranto ye más resistente, y crez en toa clase de terrenes abonaos, poro, a falta del granu, el huautli yera'l que cubría les necesidaes alimenticies de la población.Nadia Vélez Saldaña
Otra de les carauterístiques del amaranto, ye la so posibilidá d'almacenamientu n'olles de folla, por llargos periodos de tiempu, ensin descomponese. Lo anterior, acomuñáu al so altu valor nutritivu, llevar, n'ocasiones, a ser consideráu'l cultivu más importante de Tula, inclusive más que'l maíz, ello ye qu'unu de los tributos que les provincies d'Ajacuba y Jilotépec, ente les que quedaba entendida Tula mientres el Posclásico Tardíu (ente'l 1200 y el 1521), daben a la Triple Alianza ―amás de maíz y frijol― yera precisamente amaranto, lo cual indica qu'esta planta yera un cultivu importante mientres esi periodu. El amaranto non yá utilizábase como alimentu, sinón tamién como parte de les ufriendes y rituales; nesti sentíu, Vélez Saldaña mentó que l'usu del granu foi documentáu por Bernardino de Sahagún y otros cronistes, quien describen el so usu en delles ceremonies onde s'usaben figurillas feches con amaranto apiguráu. Les figurillas rituales de huautli yeren ellaboraes cola téunica qu'anguaño s'utiliza pa fabricar los dulces de amaranto, rellató la investigadora. Turraben el amaranto y dempués entemecer con miel de magüey pa llograr una masa maleable pa formar les figures antropomorfas de delles deidaes, que yeren utilizaes nes ceremonies.
Finalmente, Vélez Saldaña señaló que, según paez, pudo ser la so importancia ritual la causa de la so prohibición a partir de la conquista, escayendo'l so cultivu hasta cuasi sumir de delles rexones mientres la dómina colonial.
Allugamientu xeográficu
Los tolteques fueron un pueblu nómada que tamién incluyera a los antepasaos de los chichimecas. Los tolteques conquistaron la ciudá de Teotihuacan nel añu 750 d. C. aproximao y depués asitiaron nesta, la so población y la so cultura. Establecer nel pandu central (na zona qu'agora tomen los Estaos mexicanos de Tlaxcala, Hidalgo, Ciudá de Méxicu, Estáu de Méxicu, Morelos y Puebla), onde una casta militar reemplazaría a los relixosos na alministración formándose un gobiernu militarista. La so capital, Tollan-Xicocotitlan, sería conquistada polos Chichimecas nel añu 1168 d. C.
Organización social
La sociedá tolteca estremar en dos clases:
- El grupu privilexáu: Integráu por xerarques, militares, funcionarios, el supremu gobernante y los sacerdotes, quien tuvieron al serviciu de la casta militar y encargábense d'atender el cultu, los calendarios y la cuenta del tiempu. El xefes guerreros subordinaron toles actividaes a los sos intereses particulares; conquistaron grandes estensiones territoriales pa formar un gran imperiu que les sos fronteres fueron solo superaes polos azteques.
- La clase servil: Integrada polos trabayadores agrícoles y artesanos: arbañiles, alfareros, carpinteros, filanderos, lapidarios, pintores y texedores, ente otros.
Economía
La economía basar nuna agricultura d'estensos campos de cultivu irrigados por complexos sistemes de canales, onde'l maíz, el frijol y el amaranto yeren el principal cultivu. Al igual que n'otros estaos mesoamericanos, el comerciu xugaba un papel fundamental pal llogru de materies primes y bienes de llugares bien alloñaos.
Ver tamién
Referencies
Bibliografía
- Clavijero, Francisco Javier, Historia Antigua de Méxicu.
- Florescano, Enrique: "Quetzalcóatl y los mitos fundadores de Mesoamérica".
- de Alva Ixtlilxóchitl, Fernando. Historia de la Nación Mexicana. Ed. Dastin. España 2002.
- Lleón Portiella, Miguel: "Toltecayotl".
- Lozano Fuentes, José Manuel, y Amalia López Reyes: "Historia xeneral de Méxicu".
- Séjourné, Laurette: "L'universu de Quetzalcóatl".
Enllaces esternos
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Cultura tolteca.
