Nyu-York

Şəhər
Nyu-York
New York
Böyük alma, Heç vaxt yatmayan şəhər, Qotham və s.
Saat əqrəbi istiqamətində: Midtaun Manhetten, Tayms-skver, Unisfera, Bruklin körpüsü, Aşağı Manhetten və Dünya Ticarət Mərkəzi 1, Sentral park, BMT Baş Qərərgahı və Azadlıq heykəli
Bayraq[d] Gerb
40°42′46″ şm. e. 74°00′22″ q. u.
Ölkə	ABŞ
Ştat	Nyu-York ştatı
Mer	Erik Adams
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	1624, 1626
Sahəsi	Ümumi: 1.223.59 km² Quru: 778.19 km² Su: 445.40 km²
Mərkəzin hündürlüyü	25 m
Saat qurşağı	Şərqi vaxt zonası UTC−05:00 UTC−04:00
Əhalisi
Əhalisi	8.804.190 nəf. (1 aprel 2020)
Sıxlığı	11,31368 nəf./km²
Rəsmi dili	ingilis dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	212, 347, 646, 718, 917, 929
Poçt indeksi	10000–10499, 11004–11005, 11100–11499, 11600–11699
Nəqliyyat kodu	NY
Digər
Ərazisinə görə ən böyük bölgəsi	Kuins (280 km²)
Əhalisinə görə ən böyük bölgəsi	Bruklin (2019: 2.559.903)
ÜDM	$830 milyard (2020)
nyc.gov
Nyu-York
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Nyu-York (ing. New York; New York City) qısa adı ilə NYC — Nyu-York ştatında yerləşən Amerika Birləşmiş Ştatlarının əhalisinin sayına görə ən böyük şəhəri. Şəhərin ərazisi 778,2 km², əhalisi isə 2020-ci ilin siyahıyaalması ilə 8.804.190 nəfərdir. Nyu-York ştatının cənubunda yerləşən şəhər Nyu-York aqlomerasiya regionunun mərkəzidir, həmçinin ərazisinə görə dünyanın ən böyük aqlomerasiya regionudur. 2020-ci ilin statistikasına əsasən şəhər 20 milyondan çox əhali ilə həm də dünyanın ən sıx məskunlaşılan meqapolislərindən biridir. Nyu-York dünyanın mədəni, maliyyə və media mərkəzi kimi təsvir edilmişdir və ticarət, əyləncə, tədqiqat, texnologiya, təhsil, siyasət, turizm, yemək, incəsənət, dəb və idman sahələrində yer alır. Dünyanın ən çox fotoşəkil çəkilən şəhəridir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Qərərgahının yerləşdiyi Nyu-York beynəlxalq diplomatiya mərkəzlərindən biri və qlobal investorlar üçün etibarlı sığınacaqdır. Nyu-York bəzən dünyanın paytaxtı kimi təsvir edilir.

Dünyanın ən böyük limanlarından birində yerləşən və sahəsinin 36,4%-i su ilə əhatələnmiş Nyu-York şəhəri beş borodan ibarətdir. Bu beş boro — Bruklin (Kinqs dairəsi), Kuins (Kuins dairəsi), Manhetten (Nyu-York qraflığı), Bronks (Bronks dairəsi) və Staten-Aylend (Riçmond dairəsi) 1898-ci ildə vahid bir şəhərə birləşdirilmişdir. Şəhər ABŞ-yə immiqrantlar üçün giriş qapısıdır. Nyu-Yorkda 800-ə qədər müxtəlif dildə danışılır ki, bu da onu dünyanın linqvistlik cəhətdən ən müxtəlif şəhəri edir. Nyu-Yorkda ABŞ-dən kənarda doğulmuş 3,2 milyondan çox sakin yaşayır. Buna əsasən 2016-cı ildə şəhər dünayda ən çox əcnəbi yaşayan şəhər qəbul edilmişdir. 2018-ci ilə qədər Nyu-York aqlomerasiya regionunun təxminən 1,8 trilyon ABŞ dollarlıq ümumi aqlomerasiya məhsulu (GMP) istehsal etidyi təxmin edilir və bu, ABŞ-də birinci yerdədir. Nyu-York aqlomerasiya regionu suveren dövlət olsaydı, dünyanın səkkizinci ən böyük iqtisadiyyatına sahib olardı. Şəhər dünyada ən çox milyarderin yaşadığı yerdir.

Nyu-Yorkun izləri 1624-cü ildə Yeddi Birləşmiş Əyalət Respublikasından olan kolonistlər tərəfindən Aşağı Manhettendə qurulan ticarət məntəqəsinə qədər gedib çıxır. Məntəqə 1626-cı ildə Yeni Amsterdam (nid. Nieuw Amsterdam) olaraq adlandırılmış və 1653-cü ildə şəhər statusu almışdır. Şəhər 1664-cü ildə ingilislərin nəzarətinə keçdi və İngiltərə kralı II Karl buranı qardaşı York hersoqu II Ceymsə verdikdən sonra Nyu-York adlandırıldı. Nyu-York 1673-cü ildə hollandlar tərəfindən geri alındı və bir il üç ay müddətində Nyu-Orenc adlandırıldı; 1674-cü ilin noyabrından bəri Nyu-York olaraq adlandırılır. Şəhər 1785-ci ildən 1790-cı ilə qədər ABŞ-nin paytaxtı olub, 1790-cı ildən bəri isə ABŞ-nin ən böyük şəhəri statusunu qoruyur. XXI əsrdə Nyu-York qlobal yaradıcılıq, sahibkarlıq və ekoloji davamlılıq qovşağı və azadlıq və mədəni müxtəlifliyin simvoludur. Nyu-York 2019-cu ildə dünyanın 48 şəhərindən olan 30.000-dən çox insan arasında aparılan sorğu nəticəsi ilə dünyanın ən böyük şəhəri seçildi.

Nyu-Yorku 2019-cu ildə rekord sayda — 66,6 milyon turist ziyarət etmişdi. Tayms-skver dünya əyləncə sənayesinin əsas mərkəzidir. Şəhərin bir çox görməli yerləri, göydələnləri və parkları bütün dünyada tanınır. Empayr Steyt Bildinq hündürlüyünə görə digər tikililərdən fərqlənir. Manhettenin daşınmaz əmlak bazarı dünyanın ən bahalı bazarlarından biridir. Davamlı — 7/24 xidmət göstərən Nyu-York metropoliteni 472 dəmiryol stansiyası ilə dünyanın ən böyük metropolitenidir. Şəhərdə 120-dən çox kollec və universitet, o cümlədən Kolumbiya Universiteti, Nyu-York Universiteti və Nyu-York Şəhər Universiteti yerləşir. Aşağı Manhettendə "maliyyə bölgəsi" adlanan Uoll-Strit və dünyanın iki ən böyük birjası — Nyu-York Fond Birjası və NASDAQ yerləşir.

Etimologiya

Şəhər 1664-cü ildə gələcəkdə York hersoqu olacaq İngiltərə kralı II Ceymsin şərəfinə adlandırılıb.

Tarix

Kolumbaqədərki dövr

Müstəmləkəçilikdən əvvəlki dövrdə indiki Nyu-York şəhərinin ərazisində lenapelər də daxil olmaqla alqonkin yerli amerikalılar məskunlaşmışdılar. Lenapehokinq kimi tanınan vətənlərinə Staten-Aylend, Manhetten, Bronks, Lonq-Aylendin qərb hissəsi (sonradan Bruklin və Kuins borolarına çevriləcək ərazilər daxil olmaqla) və Hudzon vadisi daxil idi.

Bir avropalının Nyu-York limanına ilk sənədləşdirilmiş səfəri 1524-cü ildə Fransa krallığında xidmətdə olan florensiyalı tədqiqatçı italyan Covanni da Verrazzano olmuşdur. O, ərazininin Fransaya aid olduğunu iddia etdi və onu "Nouvelle Angoulême" (Yeni Anqoleme) adlandırdı. İmperator V Karlın göstərişi ilə səfərə çıxmış Portuqaliya kapitanı Estevao Qomesin başçılıq etdiyi İspaniya ekspedisiyası 1525-ci ilin yanvarında Nyu-York limanına gəldi və "Rio de San Antonio" ("Müqəddəs Antoni çayı") adlandırdığı Hudzon çayının mənsəbinin xəritəsini tərtib etdi.

1609-cu ildə ingilis kəşfiyyatçısı Henri Hudzon Niderland Ost-Hind şirkəti üçün Şimal-Qərb keçidini axtararkən Nyu-York limanını yenidən kəşf etdi. O, ərazini on gün gəzdi və bölgəninin Niderland Ost-Hind şirkətinə aid olduğunu iddia etdi. 1614-cü ildə Keyp Kod və Delaver körfəzi arasındakı ərazi Niderland tərəfindən iddia edildi və "Nieuw-Nederland" ("Yeni Niderland") adlandırıldı.

Nəhayət yerli olmayan ilk rəsmi vətəndaş olan Yuan Rodrigez Santo-Dominqodan şəhərə gəldi. Portuqal əsilli Rodrigez Santo-Dominqoda anadan olub, 1613–14-cü ilin qışında Manhettenə gəlib və niderlandların nümayəndəsi kimi yerli əhali ilə ticarət edib. Yuxarı Manhettendə Brodveyin 159-cu küçədən 218-ci küçəyə qədərki hissəsi onun şərəfinə "Yuan Rodrigez Vey" adlandırılıb.

Holland hökmranlığı

Yeni Amsterdam 1664-cü ildə ingilislərin nəzarətinə keçdi və "Nyu-York" adlandırıldı.

1625-ci ildə indiki Manhettenin ərazisində sonradan "Nieuw Amsterdam" (Yeni Amsterdam) adlandırılan daxili qalanın və Fort Amsterdamın tikintisinə başlandı. Yeni Amsterdam koloniyası sonradan Aşağı Manhetten kimi tanınan ərazidə yerləşirdi. Koloniya Manhettenin cənub ucundan müasir Uoll-Stritə qədər uzanırdı, burada 1653-cü ildə yerli Amerikan və Britaniya basqınlarından qorunmaq üçün 12 futluq taxta şarampole tikilmişdi. 1626-cı ildə holland general Peter Minuit Manhetten adasını kiçik Lenape qrupu olan "Cenarsie"dən "60 quldenə" satın aldı (2018-ci ildə təxminən 900 ABŞ dolları edir). Təkzib edilmiş bir əfsanədə Manhettenin 24 dollar dəyərində şüşə muncuqlara alındığını iddia edilir.

Satın alındıqdan sonra Yeni Amsterdam yavaş-yavaş böyüdü. Köçkünləri cəlb etmək üçün Hollandiya 1628-ci ildə himayədarlıq sistemini təsis etdi, bu sistemlə Yeni Hollandiyaya 50 kolonist gətirən varlı hollandlara yerli siyasi muxtariyyət və gəlirli xəz ticarətində iştirak etmək hüququ ilə birlikdə torpaq sahələri veriləcəkdi. Bu proqram çox uğurlu olmadı.

1621-ci ildən Niderland Ost-Hind Şirkəti Hollandiya Məclisi tərəfindən verilən səlahiyyət əsasında Yeni Niderlandda inhisarçı kimi fəaliyyət göstərirdi. 1639–1640-cı illərdə iqtisadi artımı gücləndirmək üçün Niderland Ost-Hind Şirkəti xəz ticarəti üzərindəki inhisarından əl çəkdi, bu da ərzaq, taxta, tütün və qulların artımına və ticarətinin artmasına səbəb oldu.

1647-ci ildə Piter Stuyvesant Yeni Niderlandın son Baş direktoru kimi fəaliyyət göstərdi. Onun fəaliyyəti dövründə Yeni Niderlandın əhalisi 2000-dən 8000-ə qədər artdı. O, içki satışı ilə bağlı qadağalar qoydu, Hollandiya Reformasiya Kilsəsi üzərində nəzarəti ələ keçirməyə cəhd etdi və digər dini qrupların (kvakerlər, yəhudilər və lüteranlar da daxil olmaqla) ibadət evləri yaratmasına mane oldu. Niderland Ost-Hind Şirkəti nəyahət Stuyvesant və Yeni Amsterdam əhalisi arasındakı gərginliyi azaltmağa başladı.

İngilis hökmranlığı

Krallıq donanması indiki Nyu-York limanı ərazisini müdafiə edir.

1664-cü ildə heç bir əhəmiyyətli müqavimət göstərə bilməyən Stuyvesant Yeni Amsterdamı qan tökmədən polkovnik Riçard Nikolsun başçılıq etdiyi ingilis qoşunlarına təslim etdi. Təslim olma şərtləri ilə Hollandiya sakinlərinə müstəmləkədə qalmağa və dini azadlıqlara icazə verildi. 1667-ci ildə, İkinci ingilis-holland müharibəsindən sonra Breda müqaviləsinə aparan danışıqlar zamanı hollandlar ingilislərdən əldə etdikləri indiki Surinamın (Cənubi Amerikanın şimal sahilində) yeni yaranmış plantasiya koloniyasını saxlamaq qərarına gəldilər və bunun müqabilində ingilislər Yeni Amsterdamı öz əllərində saxladılar. Bu qəsəbə York hersoqu II Ceymsin şərəfinə "Nyu-York" adlandırıldı. Hudzon çayının 240 km şimalında yerləşən Fort-Orenc Ceymsin Şotlandiya titulundan sonra Albani adlandırıldı. Köçürmə 1667-ci ildə II ingilis-holland müharibəsini başa çatdıran Breda müqaviləsi ilə təsdiqləndi.

24 avqust 1673-cü ildə Üçüncü ingilis-holland müharibəsi zamanı holland kapitan Antoni Kolv, Kornelis Evertsenin göstərişi ilə Nyu-York koloniyasını ingilislərdən ələ keçirdi və Orenc şahzadəsi III Vilhelmdən sonra onu "Nyu-Orenc" adlandırdı.

Yerli amerikalılar arasında bir neçə qəbilələrarası müharibə və avropalılarla təmas nəticəsində yaranan bəzi epidemiyalar 1660–1670-ci illər arasında Lenape üçün əhəmiyyətli əhali itkisinə səbəb oldu. 1700-cü ilə qədər Lenape əhalisi 200 nəfərə qədər azaldı. Nyu-York XVIII əsrdə bir neçə sarı qızdırma epidemiyası yaşamış və təkcə 1702-ci ildə bu xəstəliyə görə əhalisinin 10%-ni itirmişdi.

Nyu-York əyaləti

Kolumbiya Universiteti 1754-cü ildə kral nizamnaməsi ilə Kral Kolleci adı altında təsis edilmişdir.

Nyu-York 1700-cü illərin əvvəllərində Nyu-York koloniyasının bir hissəsi olaraq ticarət limanı kimi əhəmiyyətini artırdı. O həm də quldarlıq mərkəzinə çevrildi, 1730-cu ilə qədər ev təsərrüfatlarının 42%-i qul saxlayırdı, bu, indiki Cənubi Karolina ştatının Çarlston şəhəri xaricində ən yüksək faizdir. Quldarlıq Nyu-York iqtisadiyyatının ayrılmaz hissəsinə çevrildi. 1990-cı illərdə Foli meydanı yaxınlığında yeni federal məhkəmə binasının tikintisi zamanı "African Burying Ground"un kəşfi müstəmləkə dövründə on minlərlə afrikalının ərazidə basdırıldığını göstərdi.

1754-cü ildə Kolumbiya Universiteti Aşağı Manhettendə Krall Kolleci kimi kral II Georqun göstərişi ilə tikildi.

Amerika inqilabı

ABŞ İstiqlal müharibəsinin ən böyük döyüşü olan Lonq-Aylend döyüşü 1776-cı ilin avqustunda Bruklində baş verib.

Möhür Aktı Konqresi 1765-ci ilin oktyabrında Nyu-Yorkda keçirildi, çünki şəhərdə təşkil edilən "Azadlıq oğulları" növbəti on il ərzində orada yerləşən ingilis qoşunları ilə savaşacaqdılar. ABŞ İstiqlal müharibəsinin ən böyük döyüşü olan Lonq-Aylend döyüşü 1776-cı ilin avqust ayında müasir Bruklinin ərazisində baş verdi. Amerikalıların məğlub olduğu bu döyüşdən sonra ingilislər şəhəri Şimali Amerikadakı hərbi və siyasi əməliyyat bazasına çevirdilər. Şəhər ingilis qoşunlarına qatılan sadiq qaçqınlar və qaçmış qullar üçün sığınacaq idi. İngilis işğalı zamanı 10.000-ə yaxın qaçan qul şəhərə sığındı. İngilis qüvvələri 1783-cü ildə, müharibənin sonunda təxliyə edildikdə 3.000 azad edilmiş qulu Yeni Şotlandiyaya köçürmək üçün İngiltərə və Karib hövzəsində məskunlaşdırdılar. Müharibənin sülh yolu ilə həlli üçün yeganə cəhd 11 sentyabr 1776-cı ildə Bencamin Franklin də daxil olmaqla amerikalı nümayəndələr və ingilis generalı Riçard Hau arasında Staten-Aylenddə yerləşən Konfrans Evində baş tutdu. İngilis işğalı başlayandan qısa müddət sonra Nyu-Yorkda, Aşağı Manhettenin qərb tərəfində Böyük yanğın baş verdi, yanğın Triniti Kilsəsi də daxil olmaqla şəhərdəki binaların təxminən dörddə birini məhv etdi.

1785-ci ildə Konfederasiya Konqresinin qərarı ilə müharibədən qısa müddət sonra Nyu-York şəhəri milli paytaxt elan edildi. Nyu-York Konfederasiya Maddələrinə əsasən ABŞ-nin sonuncu, Birləşmiş Ştatların Konstitusiyasına əsasən isə ilk paytaxtı oldu. 1789-cu ildə ABŞ-nin paytaxtı Nyu-York milli miqyasda bir neçə tədbirə ev sahibliyi etdi — ABŞ-nin ilk Prezidenti Corc Vaşinqtonun vəzifəsinə başlaması; birinci ABŞ Konqresi və ABŞ Ali Məhkəməsinin hər birinin ilk dəfə toplanması və "Hüquqlar haqqında Bill"in Uoll-Stritdə yerləşən Federal Hollda hazırlanması. 1790-cı ilə qədər Nyu-York Filadelfiyanı ötüb ABŞ-nin ən böyük şəhəri oldu, lakin həmin ilin sonunda Yaşayış yeri aktına əsasən milli paytaxt Filadelfiyaya köçürüldü.

XIX əsr

Brodvey, Manhetten

XIX əsrdə Nyu-York şəhərinin əhalisi 60.000-dən 3,43 milyona qədər artdı. Nyu-York ştatının 1799-cu il ləğvetmə aktına əsasən, kölə anaların uşaqları azad edilməli, lakin iyirmi yaşlarının ortalarına qədər qulluqda saxlanılmalı idi. İstiqlal müharibəsindən sonra sahibləri tərəfindən azad edilən və qaçan qullarla birlikdə Manhettendə əhəmiyyətli bir azad qaradərili əhali tədricən artdı. Aleksander Hamilton və Con Cey kimi ABŞ-nin nüfuzlu qurucularının başçılığı ilə Nyu-York Manumission Cəmiyyəti köləliyi ləğv etmək üçün çalışdı və qaradərili uşaqların təhsili üçün Afrika Azad Məktəbi quruldu. 1827-ci ildə ştatda köləlik tamamilə ləğv edildi və azad qaradərililər bundan sonra ayrı-seçkiliklə mübarizə apardılar. Nyu-Yorkda irqlərarası abolisionist fəallıq davam etdi; liderləri arasında Afrika Azad Məktəbinin məzunları da var idi. Nyu-York şəhərinin əhalisi 1820-ci ildəki 123.706 nəfərdən 1840-cı ildə 312.710 nəfərə yüksəldi, onlardan 16.000-i qaradərili idi.

Nyu-Yorkun indiki 5 borosunun 1814-cü ildəki görüntüsü.

1830 və 1840-cı illərdə Nyu-Yorkda Vilyam Kallen Brayant, Vaşinqton İrvinq, Herman Melvill, Rufus Vilmot Qrizvold, Con Kis, Nataniel Parker Villis və Edqar Allan Po da daxil olmaqla bir neçə ABŞ ədəbiyyat xadimi yaşayıb. Müasir biznes elitasının ictimai fikirli üzvləri 1857-ci ildə ABŞ şəhərində ilk mənzərəli parka çevrilən Mərkəzi parkın qurulması üçün lobbiçilik ediblər. Böyük İrlandiya aclığı irland mühacirlərin kütləvi axınına səbəb oldu; 1860-cı ildə Nyu-Yorkda 200.000-dən çox irland yaşayırdı, bu şəhər əhalisinin dörddə birindən çox idi. Almaniyadan da geniş miqrasiya var idi; 1860-cı ildə şəhər əhalisinin 25%-ni almanlar təşkil edirdi.

İrland immiqrantlarla qaradərililər arasında iş üçün on il davam edən şiddətli rəqabətdən sonra qaradərili Nyu-York sakinlərinə və onların əmlaklarına hücumlar edildi. Üsyançılar Rəngli Yetim Sığınacağını yandırdı və 200-dən çox uşaq çox hissəsi irland mühacirlərdən təşkil olunmuş Nyu-York Polis Departamenti tərəfindən xilas edildi. Bu hadisədə ən azı 120 nəfər öldü. Beş gün ərzində 11 qaradərili kişi linç edildi və qaradərililər Vilyamsburq və Nyu-Cersiyə qaçdılar. Manhettendə qaradərili əhalinin sayı sonuncu dəfə 1820-ci ildə olduğu kimi 1865-ci ildə 10.000-dən aşağı düşdü. Ağdərili fəhlə sinfi üstünlük təşkil etdi. Liman işçilərinin qaradərili kişilərə qarşı zorakılığı doklar bölgəsində xüsusilə şiddətli idi. Bu, ABŞ tarixində vətəndaş iğtişaşlarının ən pis hadisələrindən biri idi.

Müasir dövr

1930-cu ildə tikilən Empayr Steyt binasının üstündə inşaat işçisi. Kraysler binası onun arxasındadır.

1898-ci ildə müasir Nyu-York şəhəri Bruklinin (o vaxta qədər ayrı bir şəhər idi), Nyu-York dairəsinin, Riçmond dairəsinin və Kuins dairəsinin birləşməsi ilə formalaşdı. 1904-cü ildə metronun açılışı yeni şəhərin ərazilərini bir-birinə bağlamağa kömək etdi. XX əsrin birinci yarısında şəhər dünyanın sənaye, ticarət və rabitə mərkəzinə çevrildi.

1904-cü ildə "General Slocum" paroxodu İst-Riverdə alov aldı və göyərtəsində olan 1021 nəfər həlak oldu. 1911-ci ildə şəhərin tarixindəki ən dəhşətli sənaye fəlakəti olan "Triangle" köynək fabrikində baş verən yanğın 146 işçinin ölümü ilə nəticələndi və Beynəlxalq Qadın Geyim İşçiləri İttifaqının inkişafına və fabrikin təhlükəsizlik standartlarında əsaslı təkmilləşdirməsinə təkan verdi.

Nyu-Yorkun ağdərili olmayan əhalisi 1890-cı ildə 36.620 nəfər idi. Nyu-York şəhəri XX əsrin əvvəllərində Amerikanın cənubundan Böyük köç zamanı afro-amerikalılar üçün əsas yer idi və 1916-cı ildə Nyu-York Şimali Amerikada Afrika diasporasının ən böyük məskəninə çevrilmişdi. Ədəbi və mədəni həyat Harlem intibahının qadağalar dövründə çiçəkləndi. Daha böyük iqtisadi bum hündür göydələnlərin tikintisinə səbəb oldu.

Manhettenin Kiçik İtaliya bölgəsi, Aşağı East Side, təxminən 1900-cü il

Nyu-York 1920-ci illərin əvvəllərində Londonu keçərək dünyanın ən sıx urbanizasiyalaşmış ərazisinə çevrildi. Aqlomerasiya regionu 1930-cu illərin əvvəllərində 10 milyonluq sərhədi keçərək bəşər tarixində ilk meqa şəhər oldu. Böyük böhranın çətin illərində islahatçı Forello La Quardiya mer seçildi və səksən illik siyasi hökmranlıqdan sonra Tammany Hall süqut etdi.

İkinci Dünya müharibəsi veteranlarının geri qayıtması ilə yaranmış müharibədən sonrakı iqtisadi bum Kuins və Nassau dairəsində, eləcə də Nyu-Cersidəki oxşar şəhərətrafı ərazilərdə böyük yaşayış sahələrinin inkişafına səbəb oldu. Nyu-York müharibədən zərər görmədən dünyanın aparıcı şəhəri kimi çıxdı, Uoll-Strit dünyanın dominant iqtisadi gücü oldu. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Qərargahının tikintisi 1952-ci ildə tamamlanaraq Nyu-Yorkun qlobal geosiyasi təsirini gücləndirdi və şəhərdə abstrakt ekspressionizmin yüksəlişi Nyu-Yorkun incəsənət dünyasının mərkəzi olan Parisin yerini almasını sürətləndirdi.

Qrinviç-Villicdə yerləşən Stounvoll-inn ABŞ-nin Milli Tarixi Abidəsi, 1969-cu il Stounvoll üsyanlarının məkanı və müasir gey hüquqları hərəkatının beşiyidir.

Stonewall üsyanları 28 iyun 1969-cu il səhər erkən saatlarda Aşağı Manhettenin Qrinviç-Villic məhəlləsindəki Stonewall Inn-də baş vermiş, polis basqınına qarşı gey icmasının üzvləri tərəfindən bir sıra kortəbii və şiddətli nümayişlər idi. Onların gey azadlığı hərəkatına və LGBT hüquqları üçün müasir mübarizəyə yol açan yeganə ən mühüm hadisə olduğu geniş şəkildə qəbul edilir. Homoseksuallıq Ensiklopediyasının müəllifi Wayne R. Dynes yazırdı ki, drag-queenlər 1969-cu ilin iyun Stounvoll üsyanları zamanı ətrafdakı yeganə "transgender insanlar" idi. Nyu-Yorkdakı transgender icması Stounvoll üsyanları zamanı və ondan sonra LGBT bərabərliyi uğrunda mübarizədə mühüm rol oynamışdır.

1970-ci illərdə sənayenin yenidən qurulması səbəbindən yaranmış işsizləşmə Nyu-York şəhərində iqtisadi problemlərin və cinayət nisbətlərindən artmasına səbəb oldu. 1980-ci illərdə maliyyə sənayesindəki canlanma şəhərin iqtisadi sağlamlığını xeyli yaxşılaşdırsa da, Nyu-Yorkun cinayət nisbəti həmin onillikdə və 1990-cı illərin əvvəllərində artmağa davam etdi. 1990-cı illərin ortalarında cinayət nisbətləri yenidən hazırlanmış polis strategiyaları, iqtisadi imkanların yaxşılaşdırılması, gentrifikasiya və Asiya və Latın Amerikasından gələn yeni immiqrantlar səbəbindən kəskin şəkildə azalmağa başladı. Nyu-Yorkun əhalisi 2000-ci il siyahıyaalmasında və ardınca 2010-cu il siyahıyaalmasında tarixinin ən yüksək səviyyəsinə çatdı.

United Airlines reys 175 11 sentyabr 2001-ci ildə Dünya Ticarət Mərkəzinin Cənub qülləsinə çırpıldı.

Nyu-York şəhəri 11 sentyabr 2001-ci il hücumlarında ən böyük iqtisadi ziyana və ən böyük insan itkisinə məruz qaldı. Həmin gün qaçırılan dörd təyyarədən ikisi Dünya Ticarət Mərkəzinin əkiz qüllələrinə çırpıldı, qüllələri dağıtdı və 2.192 mülki şəxs, 343 yanğınsöndürən və 71 hüquq-mühafizə orqanı əməkdaşının ölümünə səbəb oldu. Şimal qülləsi (ing. North Tower) məhv edilmiş ən hündür bina oldu.

Ərazidə yeni Dünya Ticarət Mərkəzi 1, 11 sentyabr milli momerial və muzeyi və digər yeni binalar və infrastrukturlar tikildi. 19 iyul 1909-cu ildə Hudson terminalı olaraq açılan Dünya Ticarət Mərkəzinin PATH stansiyası da terror aktları nəticəsində məhv edildi. 2003-cü il noyabrın 23-də müvəqqəti stansiya tikilib istifadəyə verildi. Şəhərin üçüncü ən böyük mərkəzi olan Dünya Ticarət Mərkəzinin PATH stansiyasının Santyaqo Kalatrava tərəfindən layihələndirilən 74.000 m²-lik daimi dəmir yolu stansiyası 2016-cı ildə tamamlandı. Yeni Dünya Ticarət Mərkəzi 1 Qərb yarımkürəsindəki ən hündür göydələndir və ABŞ-nin müstəqillik ili ilə əlaqədar simvolik olaraq 1.766 futluq (541,3 m) şpil hündürlüyü ilə dünyanın altıncı ən hündür binasıdır

Aşağı Manhettenin Maliyyə dairəsində yerləşən Zukkotti parkda baş verən Uoll-Striti işğal et etirazları 17 sentyabr 2011-ci ildə başladı, qlobal diqqəti cəlb etdi və bütün dünyada sosial və iqtisadi bərabərsizliyə qarşı İşğal hərəkatını (ing. Occupy movement) populyarlaşdırdı.

2020-ci ilin mart ayında Manhettendə Nyu-York şəhərindəki ilk COVID-19 hadisəsi təsdiqləndi. İnfeksiya bütün dünyada geniş yayılmazdan əvvəl şəhər sürətlə Çinin Uhan şəhərini ötüb keçdi və erkən mərhələdə pandemiyanın qlobal mərkəzinə çevrildi. 2021-ci ilin mart ayına olan məlumata görə, Nyu-York şəhərində COVID-19 ilə əlaqəli 30.000-dən çox ölüm qeydə alınmışdır.

Coğrafiya

Nyu York aqlomerasiya regionunun mərkəzi

Nyu-York şəhərinin ərazisi 75.000–11.000 il əvvəl Viskonsik buzlaşması dövründə 610 metr dərinliyində böyük buzlaq örtüyünün kənarında yerləşirdi. Buzun irəli hərəkət etməsi indiki Lonq-Aylend və Staten-Aylend ərazilərinin ayrılmasına şərait yaratdı. Bu hərəkət eyni zamanda Manhetten göydələnlərinin çoxu üçün möhkəm zəmin yaratdı.

Nyu-York şəhəri ABŞ-nin şimal-şərqində, Nyu-York ştatının cənub-şərqində yerləşir. Şəhərin Hudzon çayının mənsəbində yerləşməsi ticarət limanı kimi əhəmiyyətini artırmağına kömək etmişdir. Nyu-York şəhərinin çox hissəsi Lonq-Aylend, Manhetten və Staten-Aylend adlı üç adada qurulub.

Hudzon çayı Hudzon vadisindən keçərək Nyu-York körfəzinə tökülür. Huzdon çayı şəhəri Nyu-Cersidən ayırır. Bronks və Vestçester dairəsindən axan Bronks çayı şəhərdə tamamilə içməli sulu yeganə çaydır.

Şəhərin ümumi sahəsi 1.213.37 km²-dir. Bunun 783.84 km² hissəsi quru, 429.53 km² hissəsi isə sudur. Şəhərin ən yüksək nöqtəsi dəniz səviyyəsindən 124,9 metr yüksəkliklə Staten Aylenddə yerləşən Todt-Hilldir, Men isə cənubdakı şərq sahilinin ən yüksək nöqtəsidir.

İnzibati quruluş

  1. Manhetten

  2. Bruklin

  3. Kuins

  4. Bronks

  5. Staten-Aylend

Nyu-Yorkun 5 borosu
Başlıq		Əhali	ÜDM †	Quru ərazi		Əhalinin sıxlığı
Boro	Dairə	Siyahıyaalma (2020)	milyard (2012 US$)	kvadrat mil	kvadrat km	nəfər / mil2	nəfər / km2
Bronks	Bronks	1,472,654	$ 36.938	42.2	109.3	34,920	13,482
Bruklin	Kinqs	2,736,074	$ 86.151	69.4	179.7	39,438	15,227
Manhetten	Nyu-York	1,694,263	$ 610.386	22.7	58.8	74,781	28,872
Kuins	Kuins	2,405,464	$ 82.328	108.7	281.5	22,125	8,542
Staten-Aylend	Riçmond	495,747	$ 14.270	57.5	148.9	8,618	3,327
Nyu-York şəhəri		8,804,190	$  830.072	302.6	783.8	29,095	11,234
Nyu-York ştatı		20,215,751	$ 1,724.759	47,126.4	122,056.8	429	166
† ÜDM = Ümumi Daxili Məhsul    Mənbə: və boroların ayrı-ayrı məqalələri

Nyu-York şəhəri bəzən kollektiv şəkildə "Beş boro" adlanır.

Əgər boroların hər biri ayrı şəhər olsaydı, dörd boro — Bruklin, Kuins, Manhetten və Bronks ABŞ-nin ən sıx məskunlaşılan on şəhəri arasında olardı (Staten-Aylend 2020-ci ilin statistikasına əsasən, 37-ci yerdə olardı). Bu borolar ABŞ-nin ən sıx məskunlaşılan dörd dairəsi ilə həmsərhəddir: Nyu-York (Manhetten), Kinqs (Bruklin), Bronks və Kuins.

Manhetten

Aşağı və Midtaun Manhettenin 2017-ci ildə "SkySat" peykindən çəkilmiş şəkli

Manhetten (Nyu-York dairəsi) coğrafi baxımdan ən kiçik və əhalinin ən sıx məskunlaşdığı borodur. Mərkəzi park və şəhərin əksər göydələnləri burada yerləşir və bəzən yerli ifadədə "The City" adlanır. Manhetten 2017-ci ildə hər kvadrat km-ə 27.812 nəfərlə ABŞ şəhərləri arasında əhali sıxlığına görə yuxarı qiymətləndirildi.

Manhetten Nyu-York şəhərinin mədəni, inzibati və maliyyə mərkəzidir və bir çox transmilli şirkətlərə, BMT Baş Qərərgahına, Uoll-Stritə və bir sıra mühüm universitetlərə ev sahibliyi edir. Manhetten həmçinin çox vaxt dünyanın maliyyə və mədəniyyət mərkəzi kimi təsvir edilir.

Rayonun çox hissəsi Manhetten adasında, Hudzon çayının mənsəbində yerləşir. Bir neçə kiçik adalar da Manhetteni təşkil edir, o cümlədən şərqdə Randalls adası, Vards adası və Ruzvelt adası, cənubda Qovernors adası və Liberti adası.

Manhetten adası üç hissəyə bölünür: Aşağı, Midtaun və Yuxarı Manhetten.

Manhetten rayonuna həmçinin Marbl Hill adlı kiçik məhəllə də daxildir. Nyu-York şəhərinin qalan dörd borosu ümumi olaraq "Xarici borolar" adlanır.

2018-ci ilin fevral ayında çəkilmiş 120-ci küçədən Betteriyə qədər 16 km-lik Manhettenin panoraması

1. Riversayd kilsəsi
2. Taym Vorner Sentr
3. Sentral Park Saut 220
4. Central Park Tower
5. One57
6. Park-Avenyu 432
7. 53W53
8. Kraysler binası
9. Bank of America Tower
10. Konde Nast Bildinq
11. Nyu-York Tayms Binası
12. Empayr Steyt Bildinq
13. Manhetten Vest
14. a: 55 Hudson Yards, 14b: 35 Hudson Yards, 14c: 10 Hudson Yards, 14d: 15 Hudson Yards
15. Leonard Strit 56
16. Sprus Strit 8
17. Vulvort Buldinq
18. Payn Strit 70
19. Park Plaza 30
20. Uoll Strit 40
21. Dünya Ticarət Mərkəzi 3
22. Dünya Ticarət Mərkəzi 4
23. Dünya Ticarət Mərkəzi 1

Bruklin

Bruklin (Kinqs dairəsi) Lonq-Aylendin qərbində yerləşən şəhərin ən sıx məskunlaşılmış bölgəsidir. Bruklin mədəni, sosial və etnik müxtəlifliyi, azad incəsənəti, fərqli məhəllələri və fərqli memarlıq irsi ilə tanınır. Aşağı Bruklin "Xarici borolar"ın ən böyük mərkəzi məhəlləsidir. Rayonun 1870-ci illərdə ABŞ-də ən erkən əyləncə məkanlarından biri kimi qurulmuş Koni-Aylend də daxil olmaqla uzun sahil sahili var. Marin park və Prospekt park Bruklindəki ən böyük iki parkdır. 2010-cu ildən Bruklin sahibkarlıq və yüksək texnologiyalı startap firmalarının və postmodern incəsənət və dizaynın inkişaf edən mərkəzinə çevrilmişdir.

Aşağı Bruklinin 2016-cı ilin sentyabr ayında Qovernors adasından çəkilmiş şəkli

Kuins

Bruklinin şimal-şərqində, Lonq-Aylenddə yerləşən Kuins (Kuins dairəsi) coğrafi baxımdan ABŞ-nin ən böyük borosu və etnik müxtəliflik baxımından dünyanın ən etnik müxtəlifliyə sahib şəhər ərazisidir. Tarixən hollandlar tərəfindən qurulan kiçik şəhər və kəndlərdən ibarət rayon o vaxtdan bəri həm ticarət, həm də yaşayış məskəni kimi tanınıb. ABŞ-nin ən işlək üç hava limanından ikisi, Con Kennedi adına Beynəlxalq Hava Limanı və La-Quardiya Hava Limanı Kuinsdə yerləşir. Üçüncü hava limanı Nyu-Cersi ştatının Nyuark şəhərində yerləşən Nyuark Liberti Beynəlxalq Hava Limanıdır.

Bronks

Bronks (Bronks dairəsi) Nyu-Yorkun ən şimal bölgəsidir. Bronks Yanki Stadionuna və Co-op City-ə ev sahibliyi edir. Həmçinin burada 1.07 km² ərazini əhatə edən və 6.000-dən çox heyvanın yaşadığı dünyanın ən böyük metropoliten zooparkı Bronks Zooparkı yerləşir. Bronks hip hop musiqisinin yarandığı yerdir. Pelem-Bey parkı 1,122 hektar ərazi ilə Nyu-Yorkdakı ən böyük parkdır.

Staten-Aylend

Staten-Aylend (Riçmond dairəsi) beş boro arasında ən şəhərətrafı bölgədir. Staten-Aylendin mərkəzində 45 km gəzinti yolları və meşələrlə birlikdə 10 km² ərazini əhatə edən Staten-Aylend Qrinbelt yerləşir. 1984-cü ildə adanın təbii torpaqlarını qorumaq üçün yaradılmış Qrinbelt yeddi şəhər parkından ibarətdir.

• 
  Lonq-Aylend-Siti, may 2017-ci il
• 
  Bronksda yerləşən Grand Concourse, fevral 2018-ci il
• 
  Dünyanın ən işlək bərə sistemi olan Staten-Aylend Ferri

Memarlıq

Həmçinin bax: Nyu Yorkun ən hündür binalarının siyahısı

Saat əqrəbi istiqamətində, yuxarı soldan: Empayr Steyt Bildinq 1931—1970-ci illərdə dünyanın ən hündür binası olmuşdur; 1930-cu ildə tikilmiş Kraysler binası Manhettenin simvoludur; Midtaun Manhettendə neoqotika və müasir üslüblu memarlıq; Qrinpointdə XIX əsrə aid evlər

Nyu-Yorkda 1656-cı ilə aid Uikoff Evindən tutmuş müasir Dünya Ticarət Mərkəzi 1-ə qədər memarlıq baxımından diqqətəlayiq binalar var.

Manhetten hündür göydələnləri ilə tanınır, şəhər dünyanın bir neçə ən hündür binasına ev sahibliyi edib. 2019-cu ildə Nyu-Yorkda 6.455 çoxmərtəbəli bina var idi ki, bu da Honqkonq və Seuldan sonra dünyada üçüncü sıradır. 2011-ci ilə qədər 550 tamamlanmamış binanın hündürlüyü ən azı 100 metr idi, 200 metrdən daha yüksək olan 50-dən çox tamamlanmış göydələn var. Bunlara neoqotika memarlığının erkən nümunəsi Vulvort Bildinq daxildir; tikintisi 1913-cü ildə tamamlandı, 17 il ərzində dünyanın ən hündür binası oldu.

Kraysler binası (1930) və Empayr Steyt binası (1931) art-deko üslubundadır. ABŞ-də beynəlxalq üslubun yüksək təsirli nümunəsi fəsadına görə digərlərindən fərqlənən Siqrem binasıdır (1957). Konde Nast binası (2000) Amerika göydələnlərindəki yaşıl dizaynın nümunəsidir və dizaynına görə Amerika Memarlar İnstitu və AIA Nyu-York Ştatından mükafat almışdır.

Nyu-Yorkdakı yaşayış məhəllələrində əsasən sıx məskunlaşma müşahidə olunur. Lakin daha az sakinli məhəllələr də var. Riverdeyl (Bronksda), Ditmas Park (Bruklində) və Duqlaston (Kuinsdə) kimi məhəllələrdə viktorian kimi stillərdə böyük subay ailə evləri geniş yayılmışdır.

1835-ci ildə baş vermiş Böyük yanğından sonra taxta evlərin tikintisi məhdudlaşdırıldı və beləcə, daş və kərpic şəhər evlərinin tikinti materiallarına çevrildi. Bağ evləri 1920-ci illərdə Cekson-Hayts kimi ucqar ərazilərdə məşhurlaşdı.

ABŞ Geoloji Tədqiqatının 2014-cü ildə verdiyi məlumatda Nyu-Yorkda "hündür binalar üçün təhlükənin əvvələr qiymətləndiriləndən bir qədər aşağı olduğu" qeyd edilmişdir.

İqlim

Nyu-York şəhərinin iqlim diaqramı
Y	F	M	A	M	İn	İl	A	S	O	N	D
91   4 -2	81   6 -1	109   10 2	104   17 8	102   22 13	114   27 18	117   29 21	117   28 21	109   24 17	112   18 11	91   12 6	112   7 1
Temperatur °C-ilə • Yağıntının miqdarı mm-ilə

Köppen iqlim təsnifatına əsasən, 0 °C izotermindən istifadə edərək, Nyu-York şəhəri rütubətli subtropik iqlimə (Cfa) malikdir və beləliklə, bu kateqoriyaya malik Şimali Amerika qitəsində ən şimalda yerləşən böyük şəhərdir. Şimal və qərbə yaxın ərazilər rütubətli subtropik və rütubətli kontinental iqlim (DFA) arasında keçid zonasında yerləşir. Trewartha təsnifatına görə, şəhər okeanik iqlimə malik olaraq təyin olunur.

Sentral parkın qışda çəkilmiş şəkli, fevral 1900-cü il

Qışda hava soyuq və rütubətli olur. Şəhərin ən soyuq ayı olan yanvarda gündəlik orta temperatur 0,9 °C-dir. Temperatur adətən qışda −12 °C-ə düşür, hətta ən soyuq qış ayında bir neçə gün ərzində −16 °C-ə qədər düşür. Yaz və payız ayları dəyişkəndir, sərindən istiyə qədər dəyişir, baxmayaraq ki, temperatur adətən aşağı rütubətlə mülayimdir. Yay ayları adətən isti və rütubətlidir, iyulda gündəlik orta temperatur 25,3 °C təşkil edir.

Şəhərin gecə temperaturu şəhər isti adası təsiri ilə tez-tez artır. Havanın günorta temperaturu hər yayda orta hesabla 17 gün ərzində 32 °C, bəzi illərdə isə 38 °C-i keçir, baxmayaraq ki, bu, son dəfə 18 iyul 2012-ci ildə baş verən nadir haldır. Eynilə, −18 °C göstəricisi də son dərəcə nadirdir, sonuncu dəfə 14 fevral 2016-cı ildə müşahidə edilib. Yüksək temperaturlar 9 fevral 1934-cü ildə qeydə alınmış −26 °C və 9 iyul 1936-cı ildə qeydə alınmış 41 °C-dir. Rekord gündəlik maksimum soyuq 30 dekabr 1917-ci ildə −17 °C və əksi, rekord gündəlik minimum isti 2 iyul 1903-cü ildə 31 °C olmuşdur. Yaxınlıqdakı Atlantik okeanın orta su temperaturu fevralda 4,3 °C ilə avqustda 23,4 °C arasında dəyişir.

Şəhərə hər il 1.260 mm yağıntı yağır ki, bu da il ərzində nisbətən bərabər şəkildə yayılır. 1991 və 2020-ci illər arasında qışda qarın orta hündürlüyü 76 sm olmuşdur; bu göstərici illər arasında mühüm dərəcədə dəyişir. Nyu-York bölgəsində qasırğalara və tropik tufanlara nadir rast gəlinir. Sendi qasırğası 29 oktyabr 2012-ci il axşamı Nyu-Yorka dağıdıcı fırtına gətirdi, Aşağı Manhettendə və şəhərin digər ərazilərində çoxsaylı küçələri, tunelləri və metro xətlərini su basdı və şəhər və şəhərətrafı ərazilərdə bir çox yerlərin elektrik enerjisini kəsildi. Fırtına və onun dərin təsirləri gələcəkdə baş verə biləcək belə bir başqa hadisənin dağıdıcı nəticələrinin riskini minimuma endirmək üçün şəhərin və aqlomerasiya regionunun sahilləri ətrafında dəniz səddlərinin və digər sahil maneələrinin tikintisinin müzakirəsinə səbəb oldu.

Qeyd edilən ən soyuq ay 1857-ci ilin yanvarıdır, orta temperatur −6,9 °C, ən isti aylar isə 1825-ci ilin iyulu və 1999-cu ilin iyuludur, hər ikisinin orta temperaturu 27,4 °C təşkil edir. Qeyd edilən ən isti illər 2012 və 2020-ci illərdir, hər ikisinin orta temperaturu 13,9 °C-dir. Qeyd edilən ən quraq ay 0,51 mm yağıntı ilə 1949-cu ilin iyunudur. Ən yağışlı ay isə 481 mm yağıntı ilə 2011-ci ilin avqustu olub. Qeydlərdəki ən quraq il 663 mm yağıntı ilə 1965-ci ildir. Ən yağışlı il isə 2.046 mm yağıntı ilə 1983-cü il olmuşdur. Qeyd edilən ən qarlı ay 94 sm ilə 2010-cu ilin fevralıdır. Ən qarlı mövsüm 192 sm qarla 1995 – 1996-cı illərin iyul-iyun aylarıdır. Ən az qarlı mövsüm isə 5.8 sm qarla 1972 – 1973-cü illər olmuşdur. Ən erkən mövsümi qar yağışı oktyabrın 10-da, həm 1979, həm də 1925-ci ildə baş verib. Ən son mövsümi qar yağışı isə mayın 9-da həm 2020, həm də 1977-ci ildə baş vermişdir.

Aşağıda şəhərin iqliminin orta və minimum temperaturu 1991 – 2020-ci illər arası məlumatlar əsasında, maksimum temperaturu isə 1869-cu ildən bəri aparılan müşahidələr əsasında hazırlanmışdır.</ref>

Nyu-York şəhərinin iqlimi
Göstərici	Yan	Fev	Mar	Apr	May	İyn	İyl	Avq	Sen	Okt	Noy	Dek	İl
Mütləq maksimum, °C	22	26	30	36	37	38	41	40	39	34	29	24	41
Maksimum orta, °C	4,2	5,7	9,9	16,6	21,9	26,5	29,4	28,5	24,6	18,1	12,2	6,8	17
Orta temperatur, °C	0,9	2,2	6,0	12,1	17,3	22,2	25,3	24,5	20,7	14,4	8,9	3,9	13,2
Minimum orta, °C	−2,3	−1,4	2,1	7,5	12,8	18	21,2	20,5	16,8	10,8	5,6	1	9,4
Mütləq minimum, °C	−21	−26	−16	−11	0	7	11	10	4	−2	−15	−25	−26
Yağıntı norması, mm	92	81	109	104	101	115	117	116	109	111	91	111	1,258
Mənbə: NOAA və "Weather Atlas"

Nyu-York şəhərinin orta dəniz temperaturu
Ay	Yan	Fev	Mar	Apr	May	İyn	İyl	Avq	Sen	Okt	Noy	Dek	İl
Orta dəniz temperaturu, °C	5.4	4.3	4.5	7.3	11.4	18.1	22.3	23.4	21.2	17.2	12.4	8.4	13.0
Mənbə: "Weather Atlas"

Parklar

Flaşinq Medous — Korona Park həm 1939-cu il, həm də 1964-cü ildə Nyu-York Ümumdünya Sərgisində istifadə edilmişdir.

Liberti adasında yerləşən Azadlıq heykəli ABŞ-nin və onun azadlıq və demokratiya ideallarının simvoludur.

Nyu-York şəhəri ABŞ Milli Park Xidməti, NYS OPRHP və Nyu York Şəhər Parkları və İstirahət Departamenti tərəfindən idarə olunan kompleks park sisteminə malikdir. 2018-ci ildə "ParkScore" reytinqinə əsasən Nyu-Yorkdakı park sisteminin ABŞ şəhərləri arasında 9-cu sırada olduğu bildirildi.

Milli parklar

Geytvey Milli İstirahət Bölgəsi ümumilikdə 110 km²-dən çox ərazini əhatə edir, onun əksəriyyəti Nyu-York şəhəri ilə əhatə olunub. Bruklin və Kuinsdə Yamayka körfəzinin əksəriyyəti də daxil olmaqla 36 km²-dən çox bataqlıq ərazi, adalar və su sahəsi var.

Azadlıq heykəli abidəsi Milli Park Xidməti tərəfindən qorunur. Manhetten adasındakı federal idarə nəzarətində olan tarixi yerlərə Castle Clinton National Monument; Federal Hall National Memorial; Theodore Roosevelt Birthplace National Historic Site; General Grant National Memorial ("Grant's Tomb"); African Burial Ground National Monument və Hamilton Grange National Memorial daxildir. Yüzlərlə özəl mülklər Milli Tarixi Abidə olaraq siyahıya alınmışdır.

Dövlət parkları

Kaliforniya dəniz şirləri dünyanın ən böyük meqapolis zooparkı Bronks zooparkında.

Nyu York şəhərində yeddi dövlət parkı var. Onlardan bəziləri aşağıdakılardır:

• "Clay Pit Ponds State Park Preserve" — geniş atçılıq yollarını özündə birləşdirən təbii ərazi.
• "Riverbank State Park" — Hudzon çayı üzərində 11 hektarlıq ərazi.
• "Marsha P. Johnson State Park" — Bruklin və Manhettendə yerləşən Marşa P. Consonun şərəfinə adlandırılan İst-River çayı ilə həmsərhəd olan dövlət parkı.

Şəhər parkları

2019-cu ildə dünyanın ən çox ziyarət edilən turistik yerlərindən biri olan Mərkəzi parkdakı "Gapstow" körpüsündən çəkilmiş şəkil.

Nyu-Yorkda 110 km²-dən çox ərazini əhatə edən şəhər parkı və 23 km-lik ictimai çimərlik var. Şəhərdəki ən böyük şəhər parkı 1.122 hektarlıq ərazini əhatə edən Bronksda yerləşən "Pelham Bay" parkıdır. Şəhər parklarının bəziləri aşağıdakılardır:

• Mərkəzi park — Manhettenin orta hissəsində yerləşən 3,41 km²-lik ərazini əhatə edən park. Mərkəzi park 2013-cü ildə 40 milyon ziyarətçi ilə ABŞ-də ən çox ziyarət edilən şəhər parkı olmuşdur və dünyada ən çox çəkiliş edilən məkanlardan biridir. Parkda çoxlu attraksionlar var; bir neçə göl və gölməçə, iki buz meydançası, Mərkəzi park zooparkı, Konservatoriya bağı və 0,43 km²-lik "Jackie Onassis" su anbarı. Görməli yerlələrə təbiət mərkəzi olan Belvedere qalası, İsveç Kottec Marionette Teatrı və tarixi Karusel daxildir.
• Vaşinqton Meydan parkı — Aşağı Manhettenin Qrinviç-Villic bölgəsində yer. Parkın şimal qapısında yerləşən "Washington Square Arc" həm Nyu-York Universitetinin, həm də Qrinviç-Villicin simvoludur.
• Prospekt parkı — bu parkda 36 hektarlıq çəmənlik, göl və geniş meşəlik ərazi var.
• Flaşinq-Meadous – Korona parkı — Kuinsdəki bu park 363 hektar ərazi ilə şəhərin dördüncü ən böyük parkıdır, 1939-cu il və 1964-cü il Nyu-York ümumdünya sərgilərinə ev sahibliyi edib.
• Bronksun ərazisinin beşdə birindən çoxu (28 km2) Pelham Bay parkı, Van Cortlandt parkı, Bronks zooparkı və Nyu-York Nəbatat Bağı da daxil olmaqla açıq sahələr və parklar üçün ayrılıb.
• Conference House parkı — Staten-Aylenddə yerləşən bu park tarixi əhəmiyyət daşıyır. Nyu-Yorkdakı ən böyük yerli Amerika qəbiristanlığı olan tarixi "Burial Ridge" də bu parkdadır.

Hərbi bazalar

Bruklin Sahil Mühafizəsi əməliyyatlarından başqa ABŞ Silahlı Qüvvələrinin Nyu-Yorkdakı tək aktiv əməliyyat bazası olan Fort Hamilton-a ev sahibliyi edir. Burada həm də 1179-cu Nəqliyyat briqadası, 722-ci Aviasiya Tibb eskadrilyası və hərbi giriş emal stansiyası yerləşir.

Demoqrafiya

Tarixi demoqrafiya	2020	2010	1990	1970	1940
Ağdərililər	30.9%	33.3%	43.4%	64.0%	92.1%
Hispaniklər	28.3%	28.6%	23.7%	15.2%	1.6%
Afroamerikalılar	20.2%	22.8%	28.8%	21.1%	6.1%
Asiyalılar və Pasifiklər	15.6%	12.6%	7.0%	1.2%	0.2%
Yerli amerikalılar	0.2%	0.2%	0.4%	0.1%	N/A
Çox irqlilər	3.4%	1.8%	N/A	N/A	N/A

Tarixi əhali
İl	Əh.	±%
1698	4.937	—
1712	5.840	+18.3%
1723	7.248	+24.1%
1737	10.664	+47.1%
1746	11.717	+9.9%
1756	13.046	+11.3%
1771	21.863	+67.6%
1790	49.401	+126.0%
1800	79.216	+60.4%
1810	119.734	+51.1%
1820	152.056	+27.0%
1830	242.278	+59.3%
1840	391.114	+61.4%
1850	696.115	+78.0%
1860	1.174.779	+68.8%
1870	1.478.103	+25.8%
1880	1.911.698	+29.3%
1890	2.507.414	+31.2%
1900	3.437.202	+37.1%
1910	4.766.883	+38.7%
1920	5.620.048	+17.9%
1930	6.930.446	+23.3%
1940	7.454.995	+7.6%
1950	7.891.957	+5.9%
1960	7.781.984	−1.4%
1970	7.894.862	+1.5%
1980	7.071.639	−10.4%
1990	7.322.564	+3.5%
2000	8.008.278	+9.4%
2010	8.175.133	+2.1%
2020	8.804.190	+7.7%
Note: Census figures (1790–2010) cover the present area of all five boroughs, before and after the 1898 consolidation. For New York City itself before annexing part of the Bronx in 1874, see Manhattan#Demographics.

Nyu-York şəhəri 8.804.190 nəfər əhali (2020) ilə ABŞ-nin ən sıx məskulaşılmış şəhəridir. ABŞ-nin ən çox əhalisi olan ikinci şəhəri və daha kiçik ərazisi olan Los-Anceleslə müqayisədə Nyu-Yorkda iki dəfə daha çox insan yaşayır. Nyu-York 2010–2020-ci illər aralığında ABŞ-nin istənilən şəhərinin onillik əhali artımından və digər ən böyük dörd şəhər — Los-Anceles, Çikaqo, Hyuston və Finiksin ümumi əhali artımından daha çox əhali artımı yaşayıb. Nyu-York şəhərinin əhalisi Nyu-York ştatının əhalisinin təxminən 44%-ni, Nyu-York aqlomerasiya regionunun əhalisinin təxminən 39%-ni təşkil edir. 2020-ci ildə Nyu-Yorkun sakinlərinin əksəriyyəti — 5.141.538 nəfəri və ya 58,4%-i Lonq-Aylend, Bruklin və ya Kuinsdə yaşayırdı.

Əhali sıxlığı

2017-ci ildə şəhərin təxmini əhali sıxlığı hər kvadrat kilometrə 11.000 nəfər təşkil edirdi. Manhettenin 2017-ci ildəki əhali sıxlığı hər kvadrat km.-ə 28.154 nəfər idi ki, bu da ABŞ şəhərlərinin sıxlığına görə ən yüksəyidir. ABŞ-də ikinci, üçüncü və dördüncü yerləri tutan üç ən sıx yer də Nyu-Yorka aiddir: müvafiq olaraq Bruklin, Bronks və Kuins.

İrqlər və etnik mənsubiyyətlər

Nyu-Yorkun irqi bölgü xəritəsi, 2010-cu il ABŞ siyahıyaalması. Hər dairə 25 nəfərdir:      Ağdərililər      Afroamerikalılar      Asiyalılar      Hispaniklər      Digər

2020-ci ildə şəhərin əhalisinin 30,9%-i ağdərili, 28,7%-i hispanik, 20,2%-i afroamerikalı, 15,6%-i asiyalı və 0,2%-i yerli amerikalı idi. Əhalinin 3,4%-i birdən çox irqə mənsubdur. Nyu-York tarix boyu ABŞ-yə mühacirlər üçün giriş qapısı olmuşdur. 1892-ci ildən 1924-cü ilə qədər Ellis adasına 12 milyondan çox avropalı immiqrant gəlmişdi. "Ərimə qazanı" termini ilk dəfə Aşağı İst-Sayd tərəfdəki sıx məskunlaşmış immiqrant məhəllələrini təsvir etmək üçün istifafə edilmişdir. 1900-cü ilə qədər almanlar ən böyük mühacir qrupu idilər, ardınca irlandlar, yəhudilər və italyanlar gəlirdi. 1940-cı ilə qədər ağdərililər şəhər əhalisinin 92%-ni təşkil edirdi.

Şəhər əhalisinin təqribən 37%-i əcnəbilərdir və 2013-cü ilə qədər şəhərdəki bütün uşaqların yarısından çoxu yerli olmayan analar tərəfindən doğulub. Nyu-Yorkda heç bir ölkə və ya mənşə bölgəsi üstünlük təşkil etmir. 2011-ci ilə qədər şəhərdə xarici əsilli sakinlərin on ən böyük mənbəyi Dominikan Respublikası, Çin, Meksika, Qayana, Yamayka, Ekvador, Haiti, Hindistan, Rusiya və Trinidad və Tobaqo idi. Banqladeş əsilli mühacirlər isə 2011-ci ilə qədər 74.000-dən çox olmamaqla şəhərdə ən sürətlə böyüyənlərdən birinə çevrilmişdir.

Saat əqrəbi istiqamətində, yuxarı soldan: Chinatown; Little Italy; İspan məhəlləsi (Spanish Harlem); Brighton Beach (Rus məhəlləsi); Koreatown

2010-cu ilin siyahıyaalmasına görə Nyu-Yorkdakı asiyalı amerikalıların sayı bir milyondan çoxdur ki, bu da San-Fransisko və Los-Ancelesdəkilərin ümumi sayından daha çoxdur. Nyu-York ABŞ-nin şəhərləri arasında ən çox asiyalı yaşayan şəhərdir. Nyu-Yorkun Kuins bölgəsi ştatın ən böyük Asiya əsilli amerikalının və Birləşmiş Ştatlardakı ən böyük And əhalisinin (kolumbiyalı, ekvadorlu, perulu və boliviyalı) məskunlaşdığı yerdir və eyni zamanda dünyanın ən etnik cəhətdən müxtəlif şəhər ərazisidir. Çin əhalisi Nyu-York ştatında ən sürətlə böyüyən millətdir; Flaşinq və Çayna-taun çinlilər üçün ənənəvi yerlərdir. Həmçinin Nyu-York meqapolis bölgəsində və Nyu-York ştatında çinli immiqrantlar daha çoxdur. Çin əsilli immiqrantlar şəhər və şəhərətrafı ərazilərdə məskunlaşmağa davam edir.

2012-ci ildə Nyu-York şəhərinin 6,3%-i çinli idi, təxminən dörddə üçü Lonq-Aylend, Kuins ya da Bruklində yaşayırdı. Koreyalılar şəhər əhalisinin 1,2%-ni, yaponlar isə 0,3%-ni təşkil edirdi. Filippinlilər 0,8% ilə ən böyük Cənub-Şərqi Asiya etnik qrupu idi. Əhalinin 0,2%-ni təşkil edən vyetnamlılar ikinci yerdədir. Hindlilər Cənubi Asiyalı ən böyük etnik qrupdur, belə ki şəhər əhalisinin 2,4%-ni təşkil edirlər. Baqladeşlilər və pakistanlılar müvafiq olaraq 0,7% və 0,5% təşkil edirlər. Kuins Asiya hindliləri, koreyalılar, filippinlilər, malayziyalılar və digər Cənub-Şərqi asiyalıların üstünlük verdiyi məskunlaşma məntəqəsidir. Bruklin isə çoxlu sayda Qərbi Hindistan və Asiya hindli immiqrantları qəbul edir.

Nyu-York şəhəri ABŞ şəhərləri arasında ən çox avropalı və hispanik olmayan ağdərili əhaliyə malikdir. 2017-ci ildə hispanik olmayan ağdərili əhalisi 2,7 milyon olan Nyu-York Los-Anceles (1,1 milyon), Çikaqo (865.000) və Hyustonunkunun (550.000) cəmindən daha çoxdur. Hispanik olmayan ağ əhali 1940-cı ildə 6,6 milyon nəfər idi. Bu say daha çox 2010-cu ildə artmağa başladı.

Şəhərdə yaşayan Avropa diasporu çox müxtəlifdir. 2012-ci ilin statistikasına əsasən, təxminən 560.000 italyan, 385.000 irland, 253.00 alman, 223.00 rus, 201.000 polyak və 137.000 ingilis var idi. Bundan əlavə, yunanlar və fransızların hər birinin 65.000, macarların isə 60.000 nəfər olduğu təxmin edilir. Ukraynalılar və şotlandların sayı müvafiq olaraq 55.000 və 35.000 nəfər olub. 2010-cu ilin statistikasına əsasən, ispanlar isə 30.838 nəfər olmuşdur.

Norveç və isveç əsillilərin hər ikisi təxminən 20.000, çex, litva, portuqal, şotland-irland və uelslilərin hamısının sayı isə 12.000 ilə 14.000 arasında olmuşdur. Ərəblərin sayı isə 16.000-dən çoxdur, ən sıx məskunlaşdıqları ərazi isə Bruklindir. Mərkəzi asiyalılar, ilk növbədə özbəklər şəhərin sürətlə böyüyən seqmentidir, onların sayı 30.000-dən çoxdur. Mərkəzi Asiya immiqrantlarının əksəriyyəti Kuins və yaxud Bruklində məskunlaşır. Albanlar isə daha çox Bronksda məskunlaşıb.

2012-ci ildə şəhərdə yəhudilərin sayı 1,5 milyondan çox idi. Bu da İsraildən kənarda olan ən çox yəhudinin yaşadığı yerdir.

Ekvador, Kolumbiya, Qayana, Peru və Braziliya 2013-cü ildə Cənubi Amerikadan Nyu-Yorka qanuni immiqrantlar üçün əsas mənbə ölkələri olub. Karib hövzəsindən Dominikan Respublikası, Yamayka, Haiti və Trinidad və Tobaqo; Afrikadan Misir, Qana və Nigeriya; Mərkəzi Amerikadan isə Salvador, Honduras və Qvatemala immiqrantların mənbə ölkələridir. Puerto-Rikodan gələn immiqrantların sayı isə 2013-cü ildə təxminən 1,3 milyon idi.

2010-cu ildən Avstraliyadan gələnlərin sayı da sürətlə çoxalmağa davam edir. 2011-ci ildə Nyu-Yorkda təxminən 20.000 avstraliyalı var idi, bu da 2005-ci ildəki 5.537 nəfərdən dörd dəfə çoxdur. Bu fərqli etnik mənsubiyyətə sahib əhalinin öz məhəllələri də var. Misal olaraq Şri-Lanka, Seneqal, Qayana, Pəncab, Polşa, Rusiya, Koreya, Çin və s. məhəllələrini göstərmək olar.

Cinsi oriyentasiya

Saat əqrəbi istiqamətində, yuxarı soldan: Filippin doğumlu Cina Rokero Beynəlxalq Transgender Günü mərasimində; Kariblilərin Nyu-Yorkda təşkil etdikləri LGBT paradı; 2015 Manhetten LGBT paradı dünyadakı ən böyük LGBT paradıdır və 2018-ci ildə keçirilən [[ Queens Pride Parade]]-dakı Multikulturalizm Festivalı

Nyu-York aqlomerasiya regionunda 570.000-dən çox homoseksual və biseksual insan yaşayır, bu, ABŞ-də və dünyada ən çoxlardan biridir. Nyu-Yorkda eynicinsli evlilik 24 iyun 2011-ci ildə qanuniləşdirilib və 23 iyul 2011-ci ildən qüvvəyə minib.

Hər il keçirilən gey praydı Beşinci prospektdən başlayır və Qriviç-Villicdə bitir. Bu, hər il iyun ayında baş tutur və prayda on minlərlə iştirakçı və milyonlarla küçə tamaşaçıları qatılır.

Stonewall 50 – WorldPride NYC 2019 indiyə qədərki ən böyük LGBT paradı idi, belə ki, paradın 150.000-dən çox iştirakçısı və 5 milyondan çox tamaşaçısı var idi. Nyu-York şəhəri həm də Manhetten və Kuinsdə cəmləşmiş 50.000-dən çox transgenderə ev sahibliyi edir və bu da dünyanın ən çoxudur. LGBTQ tarixində ən böyük transgender paradı 14 iyun 2020-ci ildə Nyu-Yorkda baş tutmuş və təqribən 15.000–20.000 arası iştirakçını cəlb etmişdir.

Din

Dini mənsubiyyət (2014)
Xristianlıq			59%
Katolik			33%
Protestant			23%
Digər xristianlar			3%
Dinsiz			24%
İudaizm			8%
Hinduizm			3%
İslam			3%
Buddizm			1%
Digər inanclar			1%

Xristianlıq

Saat əqrəbi istiqamətində, yuxarı soldan: Yuxarı Manhettendə yerləşən Müqəddəs Patrik Katedralı; Bruklindəki haredi yəhudiləri. Bruklin ABŞ-də təxminən 600.000 nəfərlə ən böyük yəhudi icmasına malikdir; Yuxarı Manhettendə yerləşən İslam Mədəni Mərkəzi Nyu-Yorkda tikilmiş ilk məsciddir; Flaşinqdəki Qaneş məbədi Şimali Amerikadakı ən qədim hindu məbədidir.

Əsasən Qərbi Avropa missioner fəaliyyətinin və müstəmləkəçiliyinin nəticəsi ilə Xristianlıq Nyu-Yorkda da böyük dindir. Roma katolikliyi ən böyük Xristian məzhəbidir (33%), ardınca protestantlıq (23%) və digər xristianlar gəlir (3%). Roma Katolik əhalisinə ilk növbədə Nyu York Roma Katolik Baş Yeparxiyası və Bruklin Yeparxiyası xidmət edir. Evangelist protestantizm şəhərdəki protestantlığın ən böyük qoludur (9%), ardınca əsas protestentizm gəlir (8%). Evangelizmdə baptistlər ən böyük qrupdur; Əsas protestantizmdə islah edilmiş protestantlar ən böyük alt dəstəni təşkil edir. Əhalinin təqribən 1%-i mormondur. Amerika Ortodoks Katolik kilsəsi 1927-ci ildə Nyu-Yorkda yaradılmışdır.

İudazim

Təxminən 1,1 milyon yəhudinin yarısından çoxu Bruklində yaşayır, şəhərdəki ikinci ən böyük dindir və İsrailin Təl-Əviv şəhərindən kənarda yaşayan ən çox yəhudiyə sahib şəhər Nyu-Yorkdur. Yəhudilərin şəhər əhalisinin 18,4%-ni, dini demoqrafik tərkibin isə 8%-ni təşkil edir. Qeydə alınmış ilk yəhudi köçkün 1654-cü ilin avqust ayında Hollandiyadan passportla gələn Yakob Barsimsondur. Rusiya çarı II Aleksandrın ölümündən sonra 1881-ci ildən başlayan 36 illik ABŞ-yə yəhudi köçünün ən böyük dalğası yaşandı. 2012-ci ildə ən böyük yəhudi məzhəbləri ortodoks, haredi və mühafizəkar yəhudilik idi. Reform yəhudi icmaları ərazidə üstünlük təşkil edir.

İslam

İslam Nyu-York şəhərində Xristianlıq və İudaizmdən sonra üçüncü ən böyük din olaraq yer alır. Hesablamalara görə, şəhərin dövlət məktəblərində oxuyan şagirdlərin 10%-i də daxil olmaqla şəhərdə 600.000–1.000.000 arası müsəlman əhali var. ABŞ müsəlmanlarının təqribən 22,3%-i Nyu-York şəhərində yaşayır. Bruklindəki Powers Street məscidi ABŞ-də davamlı olaraq fəaliyyət göstərən ən qədim məscidlərdən biridir və Nyu-York şəhəri və ştatında ilk İslam təşkilatıdır.

Hiduizm və digər inanclar

Nyu-Yorkdakı bu üç böyük dini qrupdan sonra Hinduizm, Buddizm, Siqhizm, Zərdüştilik və bir sıra digər dinlər, eləcə də ateizm gəlir. 2014-cü ildə Nyu-York əhalisinin 24%-inin heç bir dinə mənsub olmadıqları müəyyən edildi; əhalinin 3%-dən bir qədər çoxu isə ateist idi.

Sərvət və gəlir fərqi

Nyu-York şəhəri digər böyük şəhərlər kimi Cini indeksinə əsasən 0,55-lik gəlir fərqinə malikdir. 2014-cü ilin birinci rübündə Nyu-York dairəsində (Manhetten) orta həftəlik əmək haqqı 2.749 dollar təşkil edib ki, bu da ABŞ-nin böyük ştatları arasında ən yüksək məbləği təmsil edir. 2017-ci il etibarıyla Nyu-York şəhərin keçmiş meri Mişel Blumberq də daxil olmaqla 103 milyarder ilə dünyanın bütün şəhərləri arasında ən çox milyarderin yaşadığı yer idi. Həmçinin 2014-cü ildə ABŞ-nin ən böyük şəhərləri arasında sakinlərin 4,6%-i ilə milyonçuların sayına görə birinci yerdə olub. Nyu-York sakinlərindən gəlir vergisi (təxminən 3%) alan ABŞ-nin nisbətən az şəhərlərindən biridir. 2018-ci ildə Nyu-Yorkda 78.676 evsiz var idi.

İqtisadiyyat

Nyu-York şəhəri qlobal biznes, ticarət mərkəzləri və qlobal investorlar üçün etibarlı sığınacaqdır. Şəhər bəzən dünyanın paytaxtı kimi təsvir edilir. Nyu-York dünya miqyasında bank və maliyyə, pərakəndə satış, dünya ticarəti, nəqliyyat, turizm, daşınmaz əmlak, sosial media, ənənəvi media, reklam, hüquq xidmətləri, mühasibatlıq, sığorta, teatr, dəb və ABŞ-də incəsənət mərkəzidir. Nyu-York və Nyu-Cersi limanı həm də 2017-ci ildə 6,7 milyon TEU-dan çox rekord həcmdə yük daşıyan əsas iqtisadi alətdir.

Bir çox "Fortune 500" və trasnmilli şirkətlərin baş ofisləri Nyu-Yorkda yerləşir. Şəhərdə özəl sektorun hər on iş yerindən biri xarici şirkətdir. Nyu-York şəhəri kapital, biznes və turist sayına görə dünya şəhərləri arasında birinci yerdədir. Şəhərdəki reklam sənayesi əsasən Medison Avenyuda qabarıqdır. Şəhərin dəb sənayesi təxminən 180.000 işçini illik 11 milyard dollar maaşla təmin edir.

Digər mühüm sektorlara tibbi tədqiqat və texnologiya, qeyri-kommersiya institutları və universitetlər daxildir. Şəhərdə istehsal bir qədər zəifdir. Geyim, tekstil, aksesuar sənayesində 1950-ci illərdə 323.000-dən çox işçi işləyirdi. Bu say baxmayaraq ki, artırılmağa səy göstərilsə də, 2015-ci ildə 23.000 olmuşdur. Qida emalı 19.000-dən çox işçisi ilə 5 milyard dollarlıq sənayedir.

Şokolad hər il 234 milyon dollara qədər ixracla Nyu-Yorkun aparıcı xüsusi qida ixracatıdır. Sahibkarlar 2014-cü ildə Bruklində "Şokolad rayonu" təşkil ediblər. Həmçinin dünyanın ən böyük şokolad istehsalçılarından biri olan "Godiva"nın baş ofisi Manhettendədir.

Uoll-Strit

Nyu-York Fond Birjası listinq şirkətlərinin bazar kapitallaşmasına görə dünyanın ən böyük fond birjasıdır. Belə ki 2018-ci ilin aprelində 23,1 trilyon ABŞ dolları səviyyəsində olmuşdur. Şəkildəki birjanın Uoll-Stritdəki binasıdır.

ABŞ-nin maliyyə sənayesinin baş qərərgahı Uoll-Strit Nyu-York şəhərində yerləşir. Şəhərin qiymətli kağızlar sənayesi şəhərin maliyyə sektorunun ən böyük seqmentini formalaşdırmağa davam edir. Bir çox böyük maliyyə şirkətlərinin baş ofisi Nyu-Yorkda yerləşir və şəhər həm də artan sayda maliyyə startap şirkətlərinə ev sahibliyi edir.

Həm ümumi orta gündəlik ticarət həcmi, həm də ümumi bazar kapitallaşması baxımından müvafiq olaraq, dünyanın ən böyük fond birjaları — Nyu-York Fond Birjası, Uoll-Strit 11 və NASDAQ Aşağı Manhettendə yerləşir. 2012-ci ildə Uoll-Stritdə investisiya bankçılığının dəyəri təxminən 40 milyard dollar idi.

Nyu-York şəhəri ABŞ iqtisadiyyatının qlobal mərkəzi olaraq qalır. Baş ofisi Manhettendə yerləşən bir neçə investisiya bankı və investisiya menecerləri digər qlobal maliyyə mərkəzlərinin mühüm iştirakçılarıdır. Nyu-York həm də ABŞ-nin əsas kommersiya bank mərkəzidir.

Dünyanın ən böyük media konqlomeratlarının çoxu da bu şəhərdə yerləşir. Manhettendə 2018-ci ildə 46,5 milyon m²-dən çox ərazini əhatə edən ofis sahəsi vardı. Bu da onu ABŞ-nin ən böyük ofis bazarı edir. Midtaun Manhetten isə 37,2 milyon m²-lik ofis ərazisi ilə dünyanın ən böyük mərkəzi biznes rayonudur.

Texnologiya

Mərkəzi Nyu-Yorkda yerləşən "Silicon Alley" internet, sosial media, maliyyə, kriptovalyuta, telekommunikasiya, biotexnologiya və digər mövzuları əhatə edən sferaya çevrilmişdir.

Nyu-Yorkda və regionda yüksək texnologiyalı startap şirkətlərinin sayı və məşğulluq artmağa davam edir. Texnologiya sektoru 2010-cu ildən şəhərin iqtisadiyyatında daha çox paya sahibdir. Tech:NYC şirkəti 2016-cı ildə təsis edilmişdir. Şirkət qeyri-kommersiya təşkilatı olub, əsas məqsədi Nyu-Yorkda texnologiya şirkətlərinin artmasını və şəhərin inkişafını təmin etməkdir. Nyu-Yorkda biotexnologiya sektoru da şəhərin akademik elmi tədqiqatları və maliyyə dəstəyi ilə davamlı inkişaf edir.

Daşınmaz əmlak

Deutsche Bank Center

Daşınmaz əmlak şəhər iqtisadiyyatında əsas gücdür. Belə ki 2017-ci ildə Nyu-York şəhərinin daşınmaz əmlakının ümumi dəyəri 1,072 trilyon ABŞ dolları dəyərində qiymətləndirilib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 10,6% artım deməkdir. Deutsche Bank Center 2006-cı ildə 1,1 milyard ABŞ dolları ilə şəhərdə siyahıya alınmış ən yüksək bazar dəyəri olan əmlakdır. Nyu-York şəhəri ölkənin və dünyanın ən qiymətli daşınmaz əmlakına ev sahibliyi edir. Park-Avenyu 450 2 iyul 2007-ci ildə 510 milyon dollara, hər kvadrat metr üçün təxminən 17.104 dollara satıldı.

Midtaun Manhettendə yerləşən Fifth Avenue 2017-ci ildə hər kvadrat metrinə 32.000 dollar olmaqla dünyanın ən yüksək pərakəndə satış qiyməti adını aldı. 2019-cu ildə ABŞ-də indiyə qədər ən bahalı ev satışı Manhettendə 238 milyon dollar satış qiyməti ilə, üzü Sentral parka baxan 2.200 m²-lik penthaus mənzil ilə baş tutdu.

Turizm

Tayms meydanı Brodvey teatrının media mərkəzidir. O, həmçinin illik 50 milyon turist ilə dünyanın ən yüksək illik ziyarətçi sayına sahib turistik məkanıdır.

Turizm 2017-ci ildə 62,8 milyon ziyarətçi qəbul edən Nyu-York şəhəri üçün mühüm sənayedir. Bu sənaye 2014-cü ildə şəhərə 61,3 milyard dollarla əvvəlki illərinkindən daha yüksək iqtisadi töhfə verib. Nyu-Yorka təqribən 12 milyon ziyarətçi ABŞ-dən kənardan gəlmişdir, əsas ölkələr Birləşmiş Krallıq, Kanada, Braziliya və Çindir.

1977-ci ildə Milton Glaser tərəfindən hazırlanmış "I Love New York" loqosu

"I Love New York" (I ❤ NY) həm loqo, həm də mahnı olub reklam kampaniyasının əsasını təşkil edir və 1977-ci ildən Nyu-Yorkda turizmi təşviq etmək və Nyu-York ştatını tanıtmaq üçün istifadə edilir. New York State Empire State Development şirkətinə məxsus bu loqoya şəhər və ştat boyu mağazalarda və müxtəlif yerlərdə rast gəlinir, bunların bəziləri lisenziyalı olsa da, bir çoxu lisenziyalı deyil.

Manhettendə əsas turistik yerlərə Tayms-skver; Broadway theater; Empayr Steyt Bildinq; Azadlıq heykəli; Ellis adası; BMT-nin Baş Qərərgahı; Dünya Ticarət Mərkəzi (11 sentyabr milli muzeyi və Dünya Ticarət Mərkəzi 1 daxil olmaqla); Metropoliten muzeyi kimi muzeylər; Sentral park və Vaşinqton-skver parkı kimi yaşıllıqlar; Stonewall Inn; Rokfeller Mərkəzi; etnik məhəllələr, o cümlədən, Manhattan Chinatown, Koreatown, Curry Hill, Harlem, Spanish Harlem, Little Italy və Little Australia; Fifth və Madison prospektləri boyunca lüks alış-veriş mərkəzləri; Qrinvillicdə keçirilən Hellouin kimi tədbirlər; Bruklin körpüsü; Macy's Thanksgiving Day Parade; Rockefeller Center Christmas Tree; Müqəddəs Patrik Günü; qış aylarında Sentral parkda konkisürmə kimi mövsümi fəaliyyətlər; Tribeca kinofestivalı və Sentral parkda keçirilən pulsuz şoular daxildir.

Manhettendən kənardakı görməli yerlərə isə etnik məhəllələr; Flushing Meadows-Corona Park və Kuinsdəki Unisphere; Bronks zooparkı; Bruklindəki Coney Island və Bronksda yerləşən Nyu-York Nəbatat bağı daxildir. Manhettendə 2013-cü ilə nisbətən 10% artımla 2014-cü ildə təxminən 90.000 otel otağı var idi. 2014-cü ilin oktyabrında Çin şirkəti Anbang Nyu-Yorkda yerləşən Waldorf Astoria hotelini 1,95 milyard ABŞ dollarına satın aldı və bu, dünyada indiyə qədər satılan ən bahalı otel deməkdir.

Media və əyləncə

NBC Studios-un ofisi Rokfeller Mərkəzində yerləşir.

Nyu-York şəhəri dünyanın media paytaxtı kimi təsvir edilir. Şəhər ABŞ əyləncə sənayesi üçün mühüm yerdir, orada bir çox filmlər, teleseriallar, kitablar və digər media işləri nümayiş edilir. 2012-ci ildən Nyu-York ABŞ-də kino və televiziya istehsalı üzrə ikinci ən böyük mərkəzdir; ildə 200-ə yaxın bəddi film istehsal edilir və bu sektorda 130.000 nəfər işləyir. Film sənayesi Nyu-Yorkda böyüməyə davam edir, 2015-ci ildə şəhərin iqtisadiyyatına 9 milyard ABŞ dolları töhfə verib. Nyu-York həcminə görə müstəqil film istehsalında dünya lideridir; bütün ABŞ müstəqil filmlərinin üçdə biri orada istehsal edilir. Müstəqil Kommersiya İstehsalçıları Assosiasiyası da Nyu-Yorkda yerləşir. Təkcə 2014-cü ilin ilk beş ayında Nyu-Yorkda televiziya çəkilişləri rekord səviyyəni keçdi. Nyu-York hətta 2014-cü ildə Los-Ancelesi geridə qoydu.

Times Square Studios "Good Morning America" səhər proqramının studiyası

Nyu York həm də reklam, musiqi, qəzet, rəqəmsal media və nəşriyyat sənayesi üçün mərkəzdir və eyni zamanda Şimali Amerikanın ən böyük media bazarıdır. Şəhərdəki bəzi media konqlomeratlarına Time Warner, Thomson Reuters Corporation, Associated Press, Bloomberg L.P.,News Corporation, The New York Times Company, NBCUniversal, Hearst Corporation, AOL və Viacom daxildir. Dünyanın ən böyük səkkiz qlobal reklam agentliyi şəbəkəsindən yeddisinin baş ofisi Nyu Yorkda yerləşir. Ən böyük üç səsyazma şirkətinin baş ofisi də Nyu Yorkdadır: Sony Music Entertainment və Warner Music Group. Həmçinin Universal Music Group-un da Nyu-Yorkda ofisləri var. Sosial media müəssisələri şəhərin media sferasına daha mühüm təsir göstərir.

Şəhərdə 200-dən çox qəzet və 350 jurnalın ofisi var. Nəşriyyat sənayesində təxminən 25.000 işçi çalışır. ABŞ-də ən çox tirajla çıxan üç milli gündəlik qəzetdən ikisi Nyu-Yorkda nəşr olunur: "The Wall Street Journal" və jurnalistika üzrə ən çox "Pulitser" mükafatı qazanan və ABŞ mediasının "rekord qəzeti" hesab edilən "The New York Times". Şəhərdəki tabloid qəzetlərə 1919-cu ildə Cozef Medill Piterson tərəfindən əsası qoyukmuş "New York Daily News" və 1801-ci ildə Aleksander Hamiltonun yaratdığı "The New York Post" aiddir. Şəhərdə həm də 40-dan çox dildə 270 qəzet və jurnal nəşr olunan geniş etnik mətbuat var. "El Diario La Prensa" şəhərdəki ən böyük və ölkədəki ən qədim ispan dilli gündəlik nəşrdir. Harlemdə nəşr olunan "The New York Amsterdam News" məşhur afroamerikalı qəzetidir. Tarixən ABŞ-nin ən böyük alternativ qəzeti olan "The Village Voice" 2017-ci ildə çap nəşri dayandıracağını və tam rəqəmsal müəssisəyə keçəcəyini bildirdi. Televiziya və raido sənayesi də Nyu-Yorkda inkişaf edir və şəhər iqtisadiyyatına əhəmiyyətli dərəcədə töhfə verir. Üç əsas ABŞ yayım şəbəkəsinin üçü də Nyu-Yorkda yerləşir: ABC, CBS və NBC. CNN, MSNBC, MTV, Fox News, HBO, Showtime, Bravo, Food Network, AMC və Comedy Central da daxil olmaqla bir çox telekanallar da Nyu-Yorkda yerləşir. Nyu-Yorkda bir neçə "Emmi" mükafatına layiq görülmüş şoular hazırlayan ictimai yayım xidməti NYC Media fəaliyyət göstərir. WBAI xəbərlər və informasiya proqramları ilə ABŞ-də fəaliyyət göstərən bir neçə sosialist radiostansiyasından biridir. Nyu-York həm də qeyri-kommersiya təhsil mediası üçün əsas mərkəzdir. ABŞ-də ən qədim ictmai televiziya kanalı 1971-ci ildə təsis edilmiş Manhattan Neighborhood Network-dur.

Təhsil

İbtidai və orta təhsil

Nyu-York Şəhər Təhsil Departamenti tərəfindən idarə olunan Nyu-York Şəhər Dövlət məktəbləri sistemi ABŞ-də ən böyük dövlət məktəbi sistemidir və 1700-dən çox ayrı-ayrı ibtidai və orta məktəbdə təxminən 1,1 milyon şagirdə xidmət göstərir. Şəhərin dövlət məktəb sisteminə akademik və bədii cəhətdən istedadlı tələbələrə xidmət göstərmək üçün doqquz ixtisaslaşdırılmış lisey daxildir. Şəhər hökuməti Pelham Dövlət məktəblərinə Bronksun çox kiçik, ayrı bir hissəsinin təhsili üçün pul ödəyir.

"The New York City Charter School Center" yeni tipli məktəblərin qurulmasına kömək edir. Şəhərdə təxminən 900 əlavə özəl dünyəvi və dini məktəb var.

Ali təhsil və tədqiqat

Kolumbiya Universitetində yerləşən Batler kitabxanası ABŞ-dəki ən gözəl kitabxanalardan biri kimi təsvir edilmişdir.

Nyu-Yorkdakı 120-dən çox ali təhsil müəssisəsində 600.000-dən çox tələbə təhsil alır və 2020-ci ildə Nyu-York Şəhər Universiteti (CUNY) sistemində yarım milyondan çox tələbə qeydiyyatda idi ki, bu da dünya şəhərləri arasında ən yüksək saydır. Dünya universitetlərinin akademik reytinqinə əsasən, Nyu-York şəhəri orta hesabla istənilən qlobal şəhərin ən yaxşı ali təhsil müəssisələrinə sahibdir.

İctimai CUNY sistemi bütün beş rayonda 25 institutu özündə birləşdirən ölkənin ən böyük universitetlərindən biridir: yüksəksəviyyəli kolleclər, icma kolleclər və digər məzun/peşə məktəbləri Nyu-York Ştat Universitetinə (SUNY) Nyu-Yorkdakı kampuslar daxildir: Tibb Elmləri Universiteti, Dəb Texnologiya İnstitutu, Dənizçilik Kolleci və Optomeriya Kolleci.

Washington Square Arch həm Nyu-York Universitetinin, həm də Qrinviç-Villicin simvoludur.

Nyu-York şəhəri Barnard Kolleci, Kolumbiya Universiteti, Cooper Union, Fordham Universiteti, Nyu-York Universiteti, Nyu-York Texnologiya İnstitutu, Rokfeller Universiteti və Yeshiva Universiteti kimi məşhur özəl universitetlərə ev sahibliyi edir; bunların bir neçəsi dünyanın ən yaxşı universitetləri arasında yer alır.

Şəhər həmçinin digər kiçik özəl kollec və universitetlərə, o cümlədən bir çox dini və xüsusi təyinatlı qurumlara ev sahibliyi edir, məsələn: Pace University, St. John's University, The Juilliard School, Manhattan College, Adelphi University, Mercy College, The College of Mount Saint Vincent, Parsons School of Design, The New School, Pratt Institute, New York Film Academy, The School of Visual Arts, The King's College, Marymount Manhattan College və Wagner College.

Şəhərdə aparılan elmi araşdırmaların çoxu tibb və təbiət elmləri sahəsində aparılır. Nyu-York aqlomerasiya regionu 2019-cu ildə təbiət elmləri üzrə dərc olunmuş məqalələrin sayına görə birinci yeri tutdu.

Əsas biotibbi tədqiqat institutlarına Memorial Sloan–Kettering Cancer Center, Rokfeller Universiteti, SUNY Downstate Medical Center, Albert Einstein College of Medicine, Mount Sinai School of Medicine,Weill Cornell Medical College, Cornell University və Technion-Israel Institute of Technology daxildir. Bronksdakı SUNY Dənizçilik Kollecinin məzunları ABŞ-dəki bütün universitet məzunları arasında ən yüksək orta illik əməkhaqqı qazandılar: 2017-ci ildə 144.000 ABŞ dolları.

İnsan hüquqları

Səhiyyə

NewYork-Presbyterian Hospital Nyu-Yorkdakı ən böyük xəstəxanadır.

"New York City Health and Hospitals Corporation" (HHC) Nyu-York şəhərində dövlət xəstəxanalarını və klinikalarını idarə edir. İllik gəliri 6,7 milyard dollar olan HHC ABŞ-də 1,4 milyon xəstəyə, o cümlədən 475.000 sığortasız şəhər sakininə xidmət göstərən ən böyük şəhər səhiyyə sistemidir. HHC 1969-cu ildə Nyu-York Qanunverici Orqanı tərəfindən ictimai fayda şirkəti olaraq təsis edilmişdir. HHC-də 11 tibbi xəstəxana, 5 qocalar evi, 6 diaqnostika və müalicə mərkəzi və 70-dən çox ilkin tibbi yardım məntəqəsi fəaliyyət göstərir, onlar ilk növbədə yoxsul və işçi sinfinə xidmət edir.

HHC sistemində ən məşhur xəstəxana ABŞ-nin ən qədim dövlət xəstəxanası olan Belluvue xəstəxanasıdır. Bellevue ABŞ Prezidenti və digər dünya liderləri Nyu-Yorkda olarkən xəstələndikdə və ya yaralandıqda onların müalicəsi üçün təyin olunmuş xəstəxanadır. 2017-ci ili avqustunda şəhərin sabiq meri Bill de Blasio 2018-ci ildən başlayaraq apteklərdə siqaret satışını qadağan edən qanun imzaladı.

Təhlükəsizlik

Polis və cinayətlər

Nyu-York Polis Departamenti (NYPD) ABŞ-nin ən böyük polis qüvvəsidir.

Nyu-York Polis Departamenti (NYPD) 35.000-dən çox and içmiş polisi ilə ABŞ-də əhəmiyyətli fərqlə ən böyük polis qüvvəsidir. NYDP polisləri siyasətçilər, media və öz polis avtomobilləri tərəfindən tez-tez "New York's Finest" ləqəbi ilə tanıdılır.

Nyu York Polis Departamentinin (NYPD) polis məmurları

Nyu-York şəhəri 2014-cü ildə ABŞ-nin ən iri şəhərləri arasında üçüncü ən aşağı cinayət sayına sahib idi. Bu, 1970–1990-cı illərdəki cinayətlərin əhəmiyyətli dərəcədə azaldığını göstərir. Nyu-Yorkda zorakılıq cinayətləri 1993-cü ildən 2005-ci ilə qədər 75%-dən çox azalıb, bu da bütövlükdə ölkədə artım yaşandığı dövrə azalma deməkdir. Nyu-York 2002-ci ildə əhali 100.000-dən çox olan 216 ABŞ şəhəri arasında cinayət statististikasına görə 197-ci yerdə idi. 1992-ci ildə şəhərdə 2245 qətl hadisəsi qeydə alınmışdır. 2005-ci ildə qətl sayı 1966-cı ildən bəri ən aşağı səviyyədə idi və 2009-cu ildə ilk dəfə 461-dən az qətl hadisəsi qeydə alınmışdı. 2017-ci ildə zorakılıq cinayətlərində şübhəli bilinənlərin 60,1%-i afroamerikalı, 29,6%-i hispanik, 6,5%-i ağdərili, 3,6%-i asiyalı və 0,2%-i yerli amerikalı olmuşdur. Nyu-York şəhərində 2017-ci ildə 292 adamöldürmə hadisəsi baş vermişdir.

Sosioloqlar və cinayət araşdırmaçıları şəhərdə cinayət nisbətinin kəskin şəkildə azalmasının izahı ilə bağlı konsensus əldə edə bilməyiblər. Bəziləri fenomeni NYPD-nin istifadə etdiyi yeni taktikalarla, o cümlədən CompStat-dan istifadə və sındırılmış pəncərələr nəzəriyyəsi ilə əlaqələndirirlər. Digərləri isə bunu immiqrasiya, epidemiya və demoqrafik dəyişikliklərə əlaqələndirirlər. Başqa bir nəzriyyə isə ABŞ-dəki benzinlərin içindəki qurğuşunun insanlara təsir etməsidir. 1970-ci illərdə Amerika benzinindən qurğuşun çıxarıldıqdan sonra Nyu Yorkda və digər böyük şəhərlərdə zorakılıq cinayətlərinin nisbətinin aşağı düşməyə başladığı müşahidə edildi. Nyu-Yorkda adamöldürmə qətllərinin azalmasını izah etmək üçün istinad edilən başqa bir nəzəriyyə isə şəhərdə getdikcə daha rütubətli iqlimin olmasıdır.

1820-ci ildən Nyu-Yorkda ortaya çıxan mafiya dəstələri XX əsrdə daha da artmışdır. Mafiya dəstələrinin XXI əsrdə azaldığı müşahidə edilir.

Yanğından mühafizə

Nyu-York Yanğından Mühafizə Departamenti (FDNY) ABŞ-nin ən böyük şəhər yanğından mühafizə departamentidir.

Nyu-York Yanğından Mühafizə Departamenti (FDNY) yanğından mühafizə, texniki xilasetmə, bioloji, kimyəvi və radioaktiv təhlükələrə qarşı ilkin cavab tədbirləri və Nyu York şəhərinin beş rayonu üçün təcili tibbi yardım xidmətləri göstərir. FDNY ABŞ-də ən böyük və Tokio Yanğından Mühafizə İdarəsindən sonra dünyada ikinci ən böyük şəhər yanğından mühafizə idarəsidir FDNY-də təxminən 11.080 uniformalı yanğınsöndürən və 3.300-dən çox uniformalı ilkin tibbi yardım və tibb işçisi çalışır. FDNY-nin şüarı "Nyu-Yorkun cəsuru"dur. FDNY-nin baş qərərgahı Aşağı Bruklində yerləşir.

Yanğından mühafizə idarəsi Nyu-Yorka xas olan bir çox müxtəlif problemlərlə üzləşir. Taxta çərçivəli subay ailə evlərindən tutmuş çoxmərtəbəli binalara qədər hər cür bina növləri ilə yanaşı, Nyu-York metropolitenində də baş verən yanğınlarla qarşılaşmışdır. Tərkedilmiş körpülər və tunellər, eləcə də yanğınlara səbəb ola biləcək böyük parklar və meşəlik ərazilər də qarşılaşılan məkanlanlardandır.

İctimai kitabxana

Nyu-York ictimai kitabxanasının baş mərkəzi

ABŞ-də ən böyük ictimai kitabxana olan Nyu-York ictimai kitabxanası (NYPL) Manhetten, Bronks və Staten-Aylenddə xidmət göstərir. Ölkənin ikinci ən böyük ictimai kitabxana sistemi Kuins ictimai kitabxanası (QPL) Kuinsdə, Bruklin ictimai kitabxanası (BPL) isə Bruklində xidmət göstərir.

2013-cü ildə Nyu-York ictimai kitabxanası və Bruklin ictimai kitabxanasının texniki xidmət şöbələrinin BookOps adlı yeni departamentdə birləşəcəyi bildirildi. Bu təklif edilən birləşmə Bruklin ictimai kitabxanası üçün 2 milyon dollar və Nyu-York ictimai kitabxanası üçün 1,5 milyon dollar qənaət etməyi nəzərdə tuturdu. Həmin birləşmə baş tutmasa da, Kuins ictimai kitabxanasının nəhayət bəzi resurslarını digər şəhər kitabxanaları ilə paylaşacağı gözlənilir.

Mədəniyyət

Nyu-York şəhəri Manhettendə yerləşən Baruch Kolleci tərəfindən dünyanın mədəniyyət paytaxtı kimi təsvir edilmişdir. "Nyu-York: Dünyanın mədəniyyət paytaxtı – 1940–1965" kitabı Avstraliya Milli Kitabxanası tərəfindən nəşr edilmişdir.

ABŞ-dəki Harlem intibahı kimi çoxsaylı mühüm Amerika mədəni hərəkatları Nyu-Yorkda başlamışdır. Şəhər XX əsrin əvvəllərində stendap komediyasının, 1940-cı illərdə cazın, 1950-ci illərdə abstrakt ekspressionizmin, 1970-ci illərdə isə hip hopun vətəninə çevrildi. Şəhərin pank və hardkor səhnələri 1970 – 1980-ci illərdə təsiredici idi.

Şəhər ədəbiyyat və təsviri sənətdə Harlem intibahı da daxil olmaqla bir çox mədəni hərəkatın yarandığı yerdir; rəssamlıqda abstrakt ekspressionizm (Nyu-York məktəbi kimi də tanınır); musiqidə hip hop, pank, salsa, fristil, Tin Pan Alley, cazın müxtəlif formaları və disko. Nyu-York dünyanın rəqs paytaxtı da hesab olunub. Şəhər həm də romanlar, filmlər (bax: Nyu-Yorkda çəkilmiş filmlərin siyahısı) və teleproqramlar üçün əsas məkandır. Nyu-York dəb həftəsi dünyanın ən böyük dəb mərasimlərindən biridir və media tərəfindən geniş işıqlandırılır. Nyu-York həmçinin Global Language Monitor tərəfindən tərtib edilən illik siyahıda çox vaxt dünyanın ən yaxşı dəb paytaxtı seçilir.

Temp

Nyu-York küçələri, yanvar 2020

Nyu-Yorka xas olan əsas xüsusiyyətlərdən biri onun sürətli tempidir ki, bu da "Nyu-York dəqiqəsi" ifadəsini təsdiqləyir. Jurnalist Volt Vitmen Nyu-Yorkun küçələrini "izdihamlı, sürətli, elektrikli" olaraq xarakterizə etmişdir.

Nyu-Yorkda 2000-dən çox incəsənət və mədəniyyət təşkilatı və 500-dən çox incəsənət qalereyası var. Şəhər hökuməti incəsnəti ABŞ Milli İncəsənət Fondundan daha böyük illik büdcə ilə maliyyələşdirir. XIX əsrdə varlı biznes maqnatları beynəlxalq miqyasda şöhrət qazanmış Karneqi Holl və Metropolitan muzeyi kimi böyük mədəniyyət müəssisələri şəbəkəsi qurdular. Elektrikli işıqlandırmanın yaranması teatr tamaşalarının yaranmasına səbəb oldu və 1880-ci illərdə Brodvey teatrı və 42-ci küçə boyunca Nyu-York şəhər teatrları fəaliyyətə başladı. Nyu-York bir çox tamaşaların və muziklların əsas mövzusu ya da maliyyələşdiricisidir.

İfa sənətləri

Linkoln mərkəzi

Brodvey tatrı bəzən "Böyük ağ yol" adlandırılan dünyadakı ingilisdilli teatrın əsas mərkəzlərindən biridir. Midtaun Manhettenin Teatr rayonunda hər biri ən azı 500 yerlik olan 41 məkan Bordvey teatrına məxsusdur. Brodvey tamaşaları 2013–2014 mövsümündə təxminən 1,27 milyard dollar dəyərində bilet satıb ki, bu da 2012–2013 mövsümündəki 1,139 milyard dollardan 11,4% artım deməkdir. Müxtəlif tamaşalar ifa edənlər Manhetten küçələrinin hamısında var.

Manhettenin Linkoln meydanında yerləşən Linkoln mərkəzi çoxsaylı nüfuzlu incəsənət təşkilatlarına, o cümlədən, Metropoliten-opera, Nyu-York siti opera, Nyu-York filarmoniya orkestrı, Nyu-York siti balet, həmçinin Vivian Beaumont teatrı, Culyard musiqi məktəbi, Jazz at Lincoln mərkəzi və Alice Tully Hall-a ev sahibliyi edir.

Vizual sənətlər

Metropoliten muzeyi dünyanın ən böyük muzeylərindən biridir.

Nyu-York şəhəri yüzlərlə mədəniyyət müəssisəsi və tarixi yerlərə ev sahibliyi edir. Dünyanın ən böyük muzeylərindən biri, dünyada ən çox ziyarət olunan dördüncü muzey Metropoliten muzeyi də Nyu-Yorkda yerləşir. Dünyanın ən böyük incəsnət auksionlarının bir çoxu Nyu-Yorkda keçirilir.

Mətbəx

Smorgasburg 2011-ci ildə açıq havada qida bazarı kimi açılıb.

Nyu-York mətbəxinə şəhərin immiqrant tarixindən təsirlənən bir sıra beynəlxalq mətbəxlər daxildir. Mərkəzi və Şərqi Avropadan gəən mühacirlər, xüsusilə, həmin bölgələrdən gələn yəhudi immiqrantlar şəhərə bagel, çizkeyk, hot-doq, kniş və delikatessen (və ya delis) gətiriblər. İtalyan immiqrantlar şəhər Nyu-York stilli pizza və İtaliya mətbəxi, yəhudi və irland immiqrantlar isə müvafiq olaraq pastrami və qarğıdalılı mal əti gətiriblər. Çin və digər Asiya restoranları, sendviç yerləri, trattoriyalar, dinerlər və qəhvəxanalar şəhərin hər yerində var. Şəhərdəki lisenziyası olan 4000-ə yaxın səyyar restoranlarda verilən falafel, kabab kimi Orta Şərq yeməkləri müasir Nyu-York küçə yeməklərini təşkil edir. Michelin-in verdiyi məlumata əsasən, şəhər "dünyanın minə yaxın ən yaxşı və ən müxtəlif restoranlarına ev sahibliyi edir". Şəhərdə 2017-ci ildə 24.865, 2019-cu ildə isə 27.043 restoran mövcud idi. Flushing Meadows–Corona parkındakı "Kuins gecə bazarı" 85-dən çox ölkənin yeməkləri ilə hər gecə on mindən çox insanı cəlb edir.

Paradlar

Saat əqrəbi istiqamətində, yuxarı soldan: hər il keçirilən Macy's Şükran Günü paradı dünyanın ən böyük paradıdır; Qrinviç-Villicdə hər il keçirilən Hallouen paradı; hər il keçirilən Filippin Müstəqillik Günü paradı; Apollon 11 astronavtları şərəfinə lent paradı

Nyu-York şəhəri bayramlar, millətlər, insan hüquqları və idman komandalarının qələbələri də daxil olmaqla geniş mövzularda keçirilən küçə paradları ilə məşhurdur. Hər il keçirilən paradların əsas istiqməti adətən, şimaldan cənuba doğru, əsas prospektlər boyuncadır. Macy's Şükran Günü paradı dünyadakı keçirilən ən böyük paraddır, Sentral parkdan başlayaraq cənuba doğru gedir; parad bütün dünyada yayımlanır və milyonlarla tamaşaçı qatılır. Nyu-Yorkda hər ilin mart ayında keçirilən Müqəddəs Patrik Günü paradı, iyunda LGBT Qürur marşı, oktyabrda Hallouen paradı və bir çox xalqların müstəqillik gününün şərəfinə keçirlən paradlar da daxil olmaqla müxtəlif izdihamlı paradlar keçirilir. İdman komandalarının qələbələrinin və müxtəlif qəhrəmanlıq nailiyyətlərinin şərəfinə keçirilən paradlar Brodveydən Aşağı Manhettenə qədər davam edir.

İdman

Nyu-York şəhərində Milli Futbol Liqasının, Beyzbol Böyük Liqasının, Milli Basketbol Assosiasiyasının, Milli Hokkey Liqasının və MLS-in baş qərərgahı yerləşir. Nyu-York aqlomerasiya regionu 11 peşəkar idman komandası ilə Şimali Amerikada ən çox idman komandasına ev sahibliyi edir. Şəhər 1882-ci ildən bəri davamlı olaraq peşəkar idman yarışlarına ev sahibliyi edir.

Saat əqrəbi istiqamətində, yuxarı soldan: Nyu-York marafonu dünyanın ən böyük marafonudur; ABŞ Açıq Tennis Çempionatı hər avqust və sentyabr aylarında Flaşinq-Medous — Korona parkında keçirilir; Yanki Stadionu Nyu-York Yankis və Nyu-York Siti FK-nin məkanıdır; Medison-skver-qarden Nyu-York Niks və Nyu-York Reincersin məkanıdır; Nyu-York Mets 2009-cu ildən Siti-filddə keçirilir

Şəhər 5 idman növündə 40-dan çox komandaya ev sahibliyi etmişdir . Dünyada indiyə qədər tikilmiş ən bahalı on stadiondan dördü (Metlayf Stadionu, Yanki Stadionu, Medison-skver-qarden və Siti-fild) Nyu-Yorkda yerləşir. Medison-skver-qarden və Ebbets Fild ABŞ poçt markalarında yer almışdır. Nyu-York 1970-ci ildə dörd əsas liqanın hamısında (MLB, NHL, NFL və NBA) titul qazanan səkkiz ABŞ şəhəri arasında birinci olmuşdur. 1972-ci ildə Kosmos NASL finalını qazanaraq beş idman növündə titul qazanan ilk şəhər oldu.

Nyu York "Beysbolun paytaxtı" kimi təsvir edilmişdir. Şəhərin iki Beysbol Böyük Liqa komandası Kuinsdəki Siti-filddə oynayan Nyu-York Mets və Bronksdakı Yanki Stadionunda oynayan Nyu-York Yankisdir. Yankis komandası rekord sayda 27 çempionluq qazanıb, Mets isə iki dəfə Dünya seriyasında qalib gəlib. Şəhərdə həm də Dünya seriyasında bir dəfə qalib olmuş Bruklin Dodgers (indiki Los-Anceles Dodgers) və Dünya seriyasında beş dəfə qalib gəlmiş Nyu-York Giants (indiki San-Fransisko Giants) komandaları olmuşdur. Hər iki komanda 1958-ci ildə Kaliforniyaya köçdü.

Şəhər Milli Futbol Liqasında Nyu-York Giants və Nyu-York Jets ilə təmsil olunur.

Aqlomerasiya regionu üç Milli Hokkey Liqası komandasına ev sahibliyi edir. Şəhərin ənənəvi təmsilçisi Nyu-York Rangers Manhettendəki Medion-skver-qardendə oynayır.

Şəhərin Milli Basketbol Assosiasiyasının komandaları Bruklin Nets və Nyu-York Niksdir. Nyu-York Liberti isə şəhərin Milli Qadın Basketbol Assosiasiyasının komandasıdır.

Nyu-York şəhərini futbolda ev sahibi olduğu oyunları Yani Stadionunda keçirən Nyu-York Siti FK və ev sahibi olduğu oyunları Nyu-Cersinin Harrison şəhərindəki Red Bull Arenada keçirən Nyu-York Red Bullz təmsil edir. Tarixən şəhər Pelenin oynadığı keçmiş peşəkar futbol komandası Nyu-York Kosmos ilə tanınır. Nyu-York Kosmosun yeni versiyası 2010-cu ildə yaradıldı və ən son 2021-ci ilin yanvarında fasiləyə getməzdən əvvəl Milli Müstəqil Futbol Assosiasiyasında (NISA) oynadı. Nyu-York 2026 FİFA Dünya Kubokuna ev sahibliyi edəcək ABŞ-nin on bir şəhərindən biri olacaq.

Hər il keçirilən ABŞ Açıq Tennis Çempionatı dünyanın ən böyük tennis turnirlərindən biridir və Flaşinq-Meadous – Korona parkda yerləşən Milli Tennis Mərkəzində keçirilir. Ümumilikdə Nyu-York şəhərini əhatə edən Nyu-York marafonu 2016-cı ildə 51.394 nəfərlə, 2017-ci ildə isə 98.247 nəfərlə dünyanın ən böyük qaçış marafonu olmuşdur. Boks da şəhərin mühüm idman sahəsidir, hər il Medison-skver-qardendə "Həvəskar Boks Qızıl Əlcəklər" kimi tədbirlər keçirilir. Şəhər həmçinin iyun ayının birinci ya da ikinci bazar günü Belmont parkda keçirilən at yarışı Belmont Stakes-ə ev sahibliyi edir. Nyu-York bunlardan başqa qolf sahəsində 1932 ABŞ Açıq Qolf Çempionatı və 1930 və 1939 PGA Çempionatına ev sahibliyi edib.

Ətraf mühit

2012-ci ildə şəhərdə 6000 hibrid taksi (şəkildəki) var idi ki, bu da Şimali Amerika şəhərləri arasında ən çoxudur.

Nyu-Yorkdakı ekoloji problemlərə şəhərin böyüklüyü, sıxlığı, ictimai nəqliyyatın çoxluğu və Hudzon çayının mənsəbində yerləşməsi təsir edir. Şəhər həm ölkənin ən böyük çirklənmə mənbələrindən biridir, həm də adambaşına ən aşağı istixana qazı emmisiyalarına və elektrik enerjisinə malikdir.

Su

Nyu-York şəhərinin içməli suyu Katskill dağlarının çay hövzəsindən gəlir. Su hövzəsinin bütövlüyü və pozulmamış təbii su filtrasiya sisteminin nəticəsində Nyu-York Birləşmiş Ştatların yalnız dörd böyük şəhərindən biridir ki, onların əksəriyyətindəki içməli suyun təmizləyici qurğular vasitəsilə təmizlənməyə ehtiyac yoxdur. Şəhərin su sistemi gündə bir milyard qallondan çox su keçdiyi ABŞ-nin ən böyük su sistemidir; Delaver su kəmərində kiçik bir sızma bir gündə 20 milyon qallonun itirilməsinə gətirib çıxarır. Şəhərin şimalındakı Kroton çay hövzəsində Nyu-York şəhərinin su təchizatını gündə təxminən 290 milyon qallon artırmaq üçün 3, 2 milyard ABŞ dolları dəyərində su təmizləyici qurduğunun tikintisi davam edir, bu da şəhərin mövcud su mənbəyinə 20% əlavə artım deməkdir. Nyu-Yorkun su təchizatı sisteminin ayrılmaz hissəsi olan 3 saylı Nyu-York su tunelinin davam edən genişləndirilməsi şəhərin tarixində ən böyük əsaslı tikinti layihəsidir, Manhetten və Bronksda xidmət edəcək seqmentlər tamamlandı və Bruklin və Kuinsdə xidmət edəcək seqmentlərin də 2020-ci ildə tamamlanması planlaşdırılır. 2018-ci ildə Nyu-York şəhəri su sisteminin bütövlüyünü qorumaq və filtrdən keçməmiş su təchizatının təmizliyini qorumaq üçün 1 milyard dollar investisiya etdiyini açıqladı.

Hava

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının 2016-cı il Qlobal Şəhər Havasının Çirklənməsi Məlumat Bazasına əsasən, Nyu-York şəhərinin havasında 2,5 mikrometr və ya daha az (PM_2.5) ölçüdə olan hissəciklərin illik orta konsentrasiyası hər kubmetr üçün 7,0 mikroqram olmuşdur. Nyu York Şəhər Sağlamlıq və Psixi Gigiyena Departamenti (NYC Health) Kuins Kolleci ilə əməkdaşlıq edərək, təxminən 150 yerdə çirkləndiriciləri ölçmək üçün "Nyu-York İcma Hava Tədqiqatı"nı (ing. New York Community Air Survey) keçirir.

Hökumət və siyasət

Hökumət

Nyu-York Bələdiyyə binası ABŞ-də hələ də hökumət funksiyalarını yerinə yetirən ən qədim şəhər bələdiyyə binasıdır.

Nyu-York Rayon Məhkəməsi

Nyu-York şəhəri 1898-ci ildə konsolidasiya edildiyi vaxtdan bəri mer-məclis höküməti formasına malik böyük şəhər bələdiyyəsi olmuşdur. Nyu-Yorkda şəhər hökuməti ictimai təhsil, islah müəssisələri, ictimai təhlükəsizlik, istirahət obyektləri, kanalizasiya, su təchizatı və sosial xidmətlərdən cavabdehdir.

Bələdiyyə sədri və şura üzvləri dörd il müddətinə seçilir. Şəhər Şurası 51 şura üzvündən ibarət bir palatalı orqandır. Bələdiyyə sədri və şura üzvləri dörd ildən bir yenidən seçilir və ardıcıl iki dəfə seçilə bilərlər.

Nyu-York Ali Məhkəməsi böyük məhkəmə prosesləri və apellyasiya şikayətlərini keçirir və Vahid Məhkəmə Sisteminin tabeliyindədir. Manhetten Ali Məhkəmənin Birinci Departamenti və Apellyasiya Şöbəsinə, Bruklin isə İkinci Departamentə ev sahibliyi edir. Şəhərdə Vahid Məhkəmə Sisteminin bir hissəsi olmayan bir neçə inzibati məhkəmələr də mövcuddur.

Siyasət

Nyu-Yorkun 110-cu meri Erik Adams

Şəhərin hazırkı (2022) meri Erik Adamsdır. O, 2021-ci ildə 67% səslə seçilib və 2022-ci ilin yanvarın 1-dən vəzifəsinin icrasına başlayıb.

Dövlət vəzifələrinin əsəriyyətində Demokrat Partiyasının üzvləridir. 2016-cı ilin aprel ayındakı məlumata əsasən, şəhərdə aparılmış seçkidə iştirak edən seçicilərin 69%-i Demokratlar, 10%-i isə Respublikaçılar olmuşdur. Prezident Kalvin Kulic 1924-cü ildə beş rayonda qalib gəldikdən bəri Nyu-York şəhəri şəhər miqyaslı və ya prezident seçkilərində Respublikaçıları seçməmişdir. 2012-ci ildə demokrat Barak Obama Nyu-Yorkda ümumi səslərin 80%-dən çoxunu toplayan hər hansı partiyanın prezidentliyə ilk namizədi oldu. Şəhərdə əlverişli mənzil, təhsil, iqtisadi inkişaf və əmək siyasəti ilə bağlı partiya proqramları mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Nyu-York Birləşmiş Ştatlarda kampaniya maliyyəsi üçün ən mühüm mənbələrdən biridir. Siyasi töhfələr üçün ölkədəki ən yaxşı beş poçt indeksindən ən azı dördü 2004, 2006 və 2008-ci il seçkiləri üçün Manhettendə idi. 2004-cü ildə Corc Volker Buş və Con Kerrinin prezidentlik kampaniyaları üçün ən çox pulu 10021 nömrəli poçt indeksi qazandı.

Nəqliyyat

Nyu-York şəhərinin nəqliyyat sistemi həm mürəkkəb, həm də genişdir.

İctimai nəqliyyat

ABŞ-dəki ictimai nəqiyyatın hər üç istifadəçisindən biri əksəriyyəti gündə 24 saat xidmət göstərən Nyu-Yorkdakı ictimai nəqliyyatdan istifadə edir və ölkənin dəmir yolu sürücülərinin üçdə ikisi Nyu-York aqlomerasiya regionunda yaşayır.

Dəmir yolları

Nyu-York şəhəri Grand Central terminalı da daxil olmaqla ABŞ-dəki ən işlək iki dəmiryol stansiyasına ev sahibliyi edir.

Nyu-York metropoliteni 472 stansiyası və marşrutların uzunluğu ilə ölçüldükdə dünyanın ən böyük sürətli nəqliyyat sistemidir. Honkonq, London, Paris, Seul və Tokio daxil olmaqla əksər şəhərlərdəki metropolitenlərə xas olan gecə bağlanmasından fərqli olaraq Nyu-York metropoliteni gündə 24 saat xidmət göstərir. Nyu-York metrosu həm də 2015-ci ildə 1,76 milyard sərnişinlə Qərb yarımkürəsinin ən işlək metrosu olmuşdur. "Böyük Mərkəzi Stansiya" olaraq da adlandırılan Grand Central terminalı qatar platformalarının sayına görə dünyanın ən böyük dəmiryolu stansiyasıdır.

Nyu-York metropoliteni stansiyaların sayına görə dünyanın ən böyük metrosudur.

Nyu-Yorkda ictimai nəqliyyat vacibdir. 2005-ci ildə Nyu-York sakinlərinin 54,6%-i ictimai nəqliyyatdan istifadə edərək işə getmişdir. Bu, ABŞ-nin qalan hissəsindən fərqlidir, orada sakinlərin 91%-i iş yerlərinə avtomobillə gedirlər. Nyu-York Nəzarətçisinə görə, Nyu-York şəhəri ərazisində işçilər hər həftə işə getmək üçün orta hesabla 6 saat 18 dəqiqə vaxt sərf edirlər ki, bu da böyük şəhərlər arasında ölkədəki ən uzun gediş-gəliş vaxtıdır. Nyu-York ABŞ-nin yeganə şəhəridir ki, burada ailələrin əksəriyyətinin (52%) avtomobili yoxdur; Manhettenlilərin yalnız 22%-nin avtomobili var. İctimai nəqliyyatdan çox istifadə etdiklərinə görə Nyu-York sakinləri ailə gəlirləri ölkə üzrə orta göstəricidən daha az xərcləyirlər və digər ABŞ şəhərlərinin sakinləri ilə müqayisədə hər il nəqliyyata 19 milyard dollar qənaət edirlər.

Nyu-Yorkun banliyö dəmiryolu şəbəkəsi Şimali Amerikada ən böyükdür. Nyu-Yorku şəhərətrafı ərazilərlə birləşdirən dəmiryolu şəbəkəsi Long Island Rail Road, Metro-North Railroad və New Jersey Transit-dən ibarətdir. Şəhərlərarası dəmir yolu üçün Nyu-Yorkda Amtrak xidmət göstərir, onun ən işlək stansiyası Manhettenin qərb tərəfindəki Pensilvaniya stansiyasıdır, Amtrak Boston, Filadelfiya və Vaşinqtonla əlaqə yaradır.

Staten-Aylend dəmir yolu sürətli nəqliyyat sistemi gündə 24 saat işləyərək yalnız Staten-Aylenddə xidmət edir. PATH sistemi Midtaun və Aşağı Manhetteni Nyu-Cersinin şimal-şərqi ilə, ilk növbədə Hoboken, Cersi-Siti və Nyuarkla birləşdirir. Nyu-York metrosu kimi PATH da 24 saat xidmət göstərir; bu da o deməkdir ki, dünyadakı 24 saatlıq cədvəl üzrə işləyən 6 sürətli nəqliyyat sistemindən üçü tamamilə və ya qismən Nyu-Yorkdadır (digərləri Çikaqo metropoliteninin bir hissəsi, Filadelfiyada xidmət göstərən PATCO Speedline və Kopenhagen metropolitenidir).

Nyu-Yorkda tikilməkdə olan nəqliyyat layihələri arasında Second Avenue Subway və East Side Access var.

Avtobuslar

Port Authority avtovağzalı dünyanın ən işlək avtovağzalıdır.

Nyu York şəhərinin ictimai avtovağzalı 7/24 işləyir və Şimali Amerikadakı ən böyük avtovağzaldır. Şəhərin əsas şəhərlərarası avtobus terminalı olan Port Authority avtovağzalı gündə 7.000 avtobusa və 200.000 sərnişinə xidmət göstərir ki, bu da onu dünyanın ən işlək avtovağzalına çevirir.

Hava nəqliyyatı

Con Kennedi adına Beynəlxalq Hava Limanı ABŞ-də ən işlək hava limanıdır.

Nyu-York aviasiyası ABŞ-də ən işlək aviasiyadır və dünyanın ən işlək hava nəqliyyat dəhlizlərindən biridir. Nyu-York aqlomerasiya regionundakı ən işlək üç hava limanı Con Kennedi adına Beynəlxalq Hava Limanı, Nyuark Liberti Beynəlxalq Hava Limanı və La-Quardiya Hava Limanıdır; 2016-cı ildə bu üç hava limanından 130,5 milyon səyahətçi istifadə edib. 2012-ci ildən eibarən Con Kennedi adına Hava Limanı Şimali Amerikada beynəlxalq sərnişinlər üçün ən işlək hava limanıdır. Nyu-York və Nyu-Cersi Liman İdarəsi tərəfindən Nyuberqdə yerləşən dördüncü hava limanı olan Stüart Beynəlxalq Hava Limanında sərnişinlərin həcmini artırmaq üçün planlar irəli sürülüb. 2015-ci ilin iyul ayında La-Quardiya Hava Limanının köhnəlmiş əşyalarını yeniləmək üçün çox milyardlıq bir layihədə hava limanının tamamilə yenidən qurulması planları açıqlandı. Nyu-York aqlomerasiya regionundakı və ya ona xidmət edən digər kommersiya hava limanlarına Long Island MacArthur Airport, Trenton–Mercer Airport və Westchester County Airport daxildir. Əraziyə xidmət göstərən əsas ümumi aviasiya hava limanı Teterboro Hava Limanıdır.

Su nəqliyyatı

Staten-Aylend Ferri Manhetten və Staten-Aylend arasında sərnişinləri daşıyır.

Staten-Aylend Ferri 2015-ci ilin iyulundan 2016-cı ilin iyununa qədər Staten-Aylend və Aşağı Manhetten arasında 8,4 km marşurutda 23 milyondan çox sərnişin daşıyaraq və gündə 24 saat işləyərək dünyanın ən işlək bərəsi olmuşdur. Digər bərə sistemləri Manhetten və şəhər və aqlomerasiya regionu daxilindəki digər ərazilər arasında sərnişinlərə xidmət göstərir.

Beş boronun hamısını əhatə edən marşuruta sahib NYC Ferry 2017-ci ildə hazırlanmağa başlandı. Eyni zamanda SeaStreak 2017-ci ildə xidmətə başlayan Jersey Shore və Manhetten arasında sərnişinləri daşımaq üçün 2016-cı ilin sentyabrında 600 sərnişin tutumlu yüksəksürətli lüks bərənin tikintisinə başlanıldığını elan etdi.

Taksilər, icarə xidməti və tramvaylar

Sarı rəngli taksilər şəhərin məşhur simvoludur.

Şəhərin nəqliyyat infrastrukturuna 13.587 sarı taksi; icarə şirkətlərinin icarəyə verdikləri nəqliyyat vasitələri; və Ruzvelt adası ilə Manhetten adası arasında sərnişinləri daşıyan kanat yolu Ruzvelt tramvayı da daxildir.

Küçələr və magistral yollar

8-ci prospekt. Manhettenin baş planındakı əksər küçə və prospektlər birtərəfli hərəkətlidir.

Nyu-Yorkdakı küçələr sıxlığı ilə seçilir. 1811-ci il Komissionerlər planı şəhərin inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərdi. Brodvey, Uoll-Strit, Medison prospekti və Yeddinci prospekt milli sənayelər üçün mentonimlər kimi istifadə edilir: müvafiq olaraq teatr, maliyyə, reklam və dəb.

Nyu-Yorkda həmçinin müxtəlif körpülər və tunellər vasitəsilə şəhərin rayonlarını bir-birinə və Şimali Cersi, Vestçester dairəsi, Lonq-Aylend və Konnektikutun cənub-qərbinə birləşdirən geniş magistral və park yolları var. Bu magistrallar Manhettenə gedən milyonlarla şəhər və şəhərətrafı sakinlərə xidmət göstərdiyindən, sürücülərin, xüsusən də pik saatlarda gündəlik baş verən tıxaclarda saatlarla hərəkətsiz qalması adi haldır. Nyu-Yorkda tıxac qiymətlərinin 2022-ci ildə qüvvəyə minməsi planlaşdırılır.

Nyu-York həm də qırmızı işıqda dönmə qaydaları ilə tanınır. Amerika Birləşmiş Ştatlarının digər bölgələrindən fərqli olaraq, Nyu-York ştatı bir milyondan çox əhalisi olan şəhərlərdə yol-nəqliyyat qəzalarını azaltmaq və piyadaların təhlükəsizliyini artırmaq üçün qırmızı işıqda sağa və ya sola dönməyi qadağan edir. Bu səbəbdən də Nyu-York şəhərində qırmızı işıqda olan bütün dönmələr bu cür manevrlərə icazə verən bir işarə olmadıqda qeyri-qanunidir.

Körpülər və tunellər

Hudzon çayı üzərində yerləşən Fort-Li ilə Yuxarı Manhetteni (arxa fonda) birləşdirən Corc Vaşinqton körpüsü dünyanın ən işlək avtomobil körpüsüdür.

Nyu-York şəhəri dünyanın ən böyük təbii limanlarından birində yerləşir və Manhetten və Staten-Aylend rayonları eyniadlı adalarla həmsərhəddir, Kuins və Bruklin isə daha böyük ada olan Lonq-Aylendin qərb ucunda yerləşir və Bronks Nyu-York ştatının əsas hissəsində yerləşir. Su ilə ayrılmış rayonların bu vəziyyəti geniş körpü və tunel infrastrukturunun inkişafına səbəb olub.

Corc Vaşinqton körpüsü Manhetteni Berqen dairəsi ilə birləşdirən dünanın ən işlək avtomobil körpüsüdür. Verrazano-Narrows körpüsü Amerika qitəsindəki ən uzun asma körpüdür və dünyanın ən uzun körpülərindən biridir. Bruklin körpüsü şəhərin simvoludur. Bruklin körpüsünün qüllələri əhəngdaşı, qranit və "Rosendale" sementindən tikilib və memarlıq üslubu neoqotikadır. Bu körpü həm də açılışından 1903-cü ilə qədər dünyanın ən uzun asma körpüsü olub və ilk polad məftilli asma körpüdür. Queensboro körpüsü cantilever memarlığının mühüm parçasıdır. 1909-cu ildə açılmış Manhetten körpüsü müasir asma körpülərin qabaqcıllarından hesab olunur və onun dizaynı bütün dünyada uzun müddətli asma körpülərin bir çoxu üçün model rolunu oynayıb; Manhetten, Throgs Neck, Triboro və Verrazano-Narrows körpüləri yüksək texnologiya üslubunun nümunələridir.

Manhetten adası Nyu-York şəhərinin xarici rayonları və Nyu-Cersi ilə də bir neçə tunellə bağlıdır. Nyu-Cersi və Midtaun Manhetteni birləşdirən və Hudzon çayının altından yerləşən gündə 120.000 avtomobilin hərəkət etdiyi Linkoln tuneli dünyanın ən işlək avtomobil tunelidir. Tunel Nyu-York limanından keçən və Hudzon çayı ilə Manhetten estakadalarına üzən böyük sərnişin və yük gəmilərinin maneəsiz keçməsini təmin etmək üçün tikilib. Aşağı Manhetten ilə Cersi-Sitini birləşdirən Holland tuneli 1927-ci ildə istifadəyə verildiyi zaman dünyanın ilk mexaniki havalandırılan avtomobil tuneli idi. Manhetteni Kuins və Bruklin ilə birləşdirən körpülərdə tıxacları aradan qaldırmaq üçün tikilmiş Kuins M idtaun tuneli 1940-cı ildə tamamlandığı zaman ən böyük qeyri-federal layihə idi. Ovaxtkı Prezident Franklin D. Ruzvelt tuneldən keçən ilk şəxs olmuşdur. Bruklin – Betteri tuneli (rəsmi olaraq Hugh L. Carey tuneli kimi tanınır) Betteri parkın altından keçir və Manhettenin cənub ucundakı Maliyyə dairəsini Bruklindəki Red Hook ilə birləşdirir.

Velosiped şəbəkəsi

Nyu-York şəhərində velosiped sürmək şəhər sıxlığı, nisbətən düz ərazi və "dayan-get" prinsipinə əsaslanan tıxaclı yollar ilə əlaqələndirilir. Velosiped sürmək Nyu-Yorkda getdikcə populyarlaşır; 2005-ci ildə günlük velosiped səfəri 170.000 olan rəqəm on iki il sonra — 2017-ci ildə təxminən 450.000-ə qalxmışdır. Nyu-Yorkda 2006-cı ildəki 826 kilometr (513 mil) ilə müqayisədə 2017-ci ildə 2145 kilometrlik (1333 mil) velosiped zolağı var idi. 2019-cu ildə şəhər boyu 203 kilometrlik (126 mil) ayrılmış və ya "mühafizə olunan" velosiped zolaqları var idi.

Tanınmış sakinlər

• 
  Martin Van Buren, ABŞ-nin 8-ci Prezidenti
• 
  Con Cey, ABŞ-nin qurucularından biri, ABŞ Ali Məhkəməsinin ilk sədri
• 
  Vilyam Ceyms, filosof, praqmatizmin banisi
• 
  Henri Ceyms, ingilis yazıçı, XIX əsr realizmini öndəri
• 
  Herman Melvill, ABŞ yazıçısı və şairi
• 
  Yucin O'Nil, yazıçı və dramturq, "Nobel" və "Pulitser" mükafatı laureatı
• 
  Teodor Ruzvelt, ABŞ-nin 26-cı Prezidenti, "Nobel" sülh mükafatı laureatı
• 
  Vaşinqton İrvinq, ABŞ yazıçısı və diplomatı
• 
  Ceki Qlison, ABŞ aktyoru və yazıçısı
• 
  Aaron Koplend, ABŞ bəstəkarı və pianoçusu
• 
  Artur Miller, ABŞ dramaturqu
• 
  Riçard Feynman, fizik, Kvant elektrodinamikasının banilərindən biri
• 
  Milton Fridman, iqtisadçı, monetarizmin yaradıcısı
• 
  Al Kapone, ABŞ mafiya rəhbəri
• 
  Barbara Bel Geddes, aktrisa, "Emmi" mükafatı laureatı
• 
  Mariya Kallas, ABŞ opera müğənnisi
• 
  Luiza Qlük, yazıçı və şairə, "Nobel" mükafatı laureatı
• 
  Robert Fogel, "Nobel" mükafatı laureatı
• 
  Vudi Allen, kino istehsalçısı və aktyor, "Oskar" mükafatı laureatı
• 
  Robert De Niro, aktyor, "Oskar" mükafatı laureatı
• 
  Al Paçino, kino istehsalçısı və aktyor, "Oskar" və "BAFTA" laureatı
• 
  Martin Skorseze, kino istehsalçısı və aktyor, "Oskar" mükafatı laureatı
• 
  Silvestr Stallone, kino istehsalçısı və aktyor, "Qızıl qlobus" və "Saturn" laureatı
• 
  Siqurni Uiver, aktrisa, "Qızıl qlobus" və "Saturn" laureatı
• 
  Kristina Aqilera, ABŞ aktrisası və müğənnisi
• 
  Ledi Qaqa, müğənni və aktrisa, "Oskar" mükafatı laureatı
• 
  Vin Dizel, kino istehsalçısı və aktyor
• 
  Cennifer Lopez, film və musiqi istehsalçısı və aktrisa
• 
  Riçard Stolman, ABŞ ixtiraçısı, mühəndisi, proqramçısı
• 
  Mayk Tayson, ABŞ boksçusu
• 
  Tupak Şakur, ABŞ hip hop sənətçisi
• 
  Jay-Z, ABŞ repçisi
• 
  Aliya, ABŞ aktrisası və müğənnisi
• 
  Kler Deyns, ABŞ aktrisası və müğənnisi
• 
  Nataşa Lionn, ABŞ kino istehsalçısı, aktrisası və yazıçısı
• 
  Makaley Kalkin, ABŞ aktyoru
• 
  Peris Hilton, ABŞ aktrisası və müğənnisi
• 
  Alişa Kiz, ABŞ aktrisası və müğənnisi
• 
  Enn Heteuey, aktrisa, müğənni, "Oskar" və "Qızıl qlobus" laureatı
• 
  Castin Qetlin, atlet, 100 metr dünya rekordçusu (2007-ci ilə qədər)
• 
  Skarlet Yohansson, ABŞ aktrisası və müğənnisi
• 
  Lana Del Rey, ABŞ aktrisası və müğənnisi
• 
  Qotoku Sakay, Yaponiya futbolçusu
• 
  Kardi B, ABŞ repçisi və aktrisası
• 
  Timoti Şalame, ABŞ aktyoru
• 
  Fren Dreşer, ABŞ aktrisası və yazıçısı
• 
  Oliviya Vayld, ABŞ kino istehsalçısı və aktrisası

Qardaş şəhərlər

2006-cı ildə Nyu-York şəhərinin qardaş şəhərlər proqramı yeniləndi və "New York City Global Partners" adlandırıldı. Nyu-Yorkun "tarixi" tərəfdaş şəhərləri tərəfdaşlıq şəbəkəsinə qoşulduqları illə aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir.

"New York City Global Partner" şəbəkəsi

Afrika Akkra, Qana Əddis-Əbəbə, Efipoiya Qahirə, Misir (1982) Keyptaun, CAR Laqos, Nigeriya Librevil, Qabon Nayrobi, Keniya Yohannesburq, CAR (2003) Asiya (Şərqi) Banqkok, Tailand Pekin, Çin (1980) Byenxoa, Vyetnam Çanvon, Cənubi Koreya Çuntsin, Çin Quançjou, Çin Hoşimin, Vyetnam Honkonq, Çin Cakarta, İndoneziya Kuala-Lumpur, Malayziya Manila, Fillipin Seul, Cənubi Koreya Şanxay, Çin Şenyan, Çin Sinqapur, Sinqapur Taybey, Tayvan Tokyo, Yaponiya (1960) (Cənubi) Banqalor, Hindistan Dehli, Hindistan Dəkkə, Banqladeş Kəraçi, Pakistan Mumbay, Hindistan (Qərbi) Dubay, BƏƏ İstanbul, Türkiyə (qitələrarası) Qüds, İsrail (1993) Təl-Əviv, İsrail Avstraliya Melburn, Avstraliya Sidney, Avstraliya Avropa (Mərkəzi) Berlin, Almaniya Budapeşt, Macarıstan (1992) Düsseldorf, Almaniya Cenevrə, İsveçrə Hamburq, Almaniya Heydelberq, Almaniya Münhen, Almaniya Praqa, Çexiya Vyana, Avstriya Varşava, Polşa (Şərqi) Kiyev, Ukrayna Moskva, Rusiya Sankt-Peterburq, Rusiya (Şimali) Kopenhagen, Danimarka Helsinki, Finlandiya Oslo, Norveç Stokholm, İsveç (Cənubi) Barselona, İspaniya Buxarest, Rumıniya İstanbul, Türkiyə (qitələrarası) Lissabon, Portuqaliya Madrid, İspaniya (1982) Milan, İtaliya Priştina, Kosovo Roma, İtaliya (1992) (Qərbi) Amsterdam, Niderland Antverpen, Belçika Belfast, Birləşmiş Krallıq Brüssel, Belçika Dublin, İrlandiya Edinburq, Birləşmiş Krallıq Qlazqo, Birləşmiş Krallıq London, Birləşmiş Krallıq (2001) Lüksemburq şəhəri, Lüksemburq Lion, Fransa Paris, Fransa Rotterdam, Niderland Haaqa, Niderland Şimali Amerika (Kanada) Kalqari, Alberta, Kanada Edmonton, Alberta, Kanada Monreal, Kvebek, Kanada Ottava, Ontario, Kanada Kvebek şəhəri, Kvebek, Kanada Toronto, Ontario, Kanada Vankuver, Britaniya Kolumbiyası, Kanada Viktoriya, Britaniya Kolumbiyası, Kanada Vinnipeq, Manitoba, Kanada (Meksika, Mərkəzi Amerika və Karib hövzəsi) Kuernavaka, Morelos, Meksika Mexiko, Federal dairəsi, Meksika Monterrey, Nuevo-Leon, Meksika Panama şəhəri, Panama Santo-Dominqo, Dominikan Respublikası (1983) (ABŞ) Baltimor, Merilend, ABŞ Boston, Massaçussets, ABŞ Çikaqo, İllinoys, ABŞ Los-Anceles, Kaliforniya, ABŞ Filadelfiya, Pensilvaniya, ABŞ Cənubi Amerika Boqota, Kolumbiya Brazilia, Braziliya (2004) Buenos-Ayres, Argentina Karakas, Venezuela Kordova, Argentina Kuritiba, Braziliya Lima, Peru Medellin, Kolumbiya Rio-de-Janeyro, Braziliya Santyaqo, Çili San-Paulu, Braziliya

Nyu-York

• Pekin, Çin
• Budapeşt, Macarıstan
• Qüds, İsrail
• Yohannesburq, Cənubi Afrika Respublikası
• London, İngiltərə, Birləşmiş Krallıq
• Madrid, İspaniya
• Santo-Dominqo, Dominikan Respublikası
• Tokio, Yaponiya

Nyu-York – Bruklin

• Antsio, İtaliya
• Beşiktaş, Türkiyə
• Bney-Brak, İsrail
• Çaoyan (Pekin), Çin
• Qdınya, Polşa
• Konak (İzmir), Türkiyə
• Lambet, İngiltərə, Birləşmiş Krallıq
• Leopoldştadt (Vyana), Avstriya
• Üsküdar, Türkiyə
• İy, Çin

Nyu-York – Manhetten

• Seoço (Seul), Cənubi Koreya

Əlavə oxu

• Belden, E. Porter. New York, Past, Present, and Future: Comprising a History of the City of New York, a Description of its Present Condition, and an Estimate of its Future Increase. New York: G.P. Putnam. 1849.
• Burgess, Anthony. New York. New York: Little, Brown & Co. 1976. ISBN 978-90-6182-266-0.
• Federal Writers' Project. The WPA Guide to New York City (1995 reissue). New York: The New Press. 1939. ISBN 978-1-56584-321-9.
• Jackson, Kenneth T.; Dunbar, David S., redaktorlar Empire City: New York Through the Centuries. Columbia University Press. 2005. ISBN 978-0-231-10909-3.
• Lankevich, George L. American Metropolis: A History of New York City. NYU Press. 1998. ISBN 978-0-8147-5186-2.
• White, E.B. Here is New York (2000 reissue). Little Bookroom. 1949.
• Whitehead, Colson. The Colossus of New York: A City in 13 Parts. New York: Doubleday. 2003. ISBN 978-0-385-50794-3.

Xarici keçidlər

• nyc.gov — Rəsmi saytı
• NYC Go — rəsmi turizm vebsaytı
• Nyu-York — Curlie səhifəsi
• Nyu-York — OpenStreetMap səhifəsi
• Kolleksiya .— Nyu-York Şəhər Muzeyindəki 145.000 Nyu-Yorka aid fotoşəkil
• Göydələnlər — Nyu-York şəhərindəki göydələnlər (National Geographic)