Amasya

Amasya
Amasya
40°39′ şm. e. 35°50′ ş. u.
Ölkə	Türkiyə
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü	411 m
Saat qurşağı	UTC+03:00
Əhalisi
Əhalisi	114.921 nəf. (2021)
Digər
amasya.bel.tr
Amasya
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Amasya — Qaradəniz Bölgəsində Türkiyənin Amasya ilinin inzibati mərkəzi. Orta Qaradəniz Hissəsində yerləşir. Anadolunun köhnə məskunlaşma sahələrindən biridir. Hititlerden başlayaraq müxtəlif sivilizasiyaların mərkəzi olmuşdur. Şəhərin bilinən ən köhnə adı, deyildiyi forması ilə günümüzə qədər heç bir dəyişikliyə uğramadan gələn Amasyadır. Köhnə qeydlərdə Amesseia — Məqsədiyə — Məqsədçiyə adı oxunmaqdadır. Amasiya adının açıq bir şəkildə oxunduğu, Fars, Pontos və Roma İmperatorluğu dövrlərində ticarətdə istifadə edilən gümüş və bürünc sikkələr (pullar) üzərində görmək mümkündür.

Bəzi sikkələr üzərində Məqsədçiyə və ya Məqsədiyə adlarına rast gəlinilməkdədir. Amasyanın fəthindən əvvəl və sonrasında da Türklər, Amasseianı və ya Məqsədçiyə, Məqsədiyə Türkcədə deyildiyi kimi Amasya etmişlər.

Təxminən b.e.ə 60 və 19 illərdə Amasyada doğulduğu bilinən və Coğrafiya elminin icadçısı olaraq tanınan Strabon, yazdığı məşhur coğrafiya kitabında Amasyadan Amasseia olaraq danışmaqdadır. Şəhərin əhalisi 2008-ci ilə görə 87.543 dir. 1927-ci ildə 11.000 olan əhalisi 1990-cı ildə 57.087-ə, 2000-ci ildə 74.393-ə, 2007-ci ildə 85.851-ə çıxmışdır. 2010-cu ildə edilən siyahıyaalmada isə rəqəm 99.900-dür.

Etimologiya

Strabona görə Amasya adı, burada yaşamış olan bir Amazon kraliçası olan Amasisdən gəlməkdədir. Olan Yunan və Roma sikkələrində görüldüyü üzrə ad zamanla Αμάσεια, Amaseia, Amassia və Amasia olaraq dəyişmiş və sonunda Türklər Amasya olaraq adlandırmışlar. Amasyada bu günə qədər 19 fərqli dövlətin yaşadığı deyilməkdədir.

Türk Tarixində Amasya

Osmanlı İmperatorluğu dövründə bir çox padşahlar Amasyada dünyaya gəlmiş və şahzadəlik etmişdilər. Bu səbəblə Amasyanın Osmanlı tarixi baxımından da əhəmiyyəti böyükdür. I Mehmet, İİ Murad, Fateh Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Səlim kimi padşahlar Amasiyada şahzadəlik etmişlər. Fateh Sultan Məhmmədin müəllimi Akşemseddin də Amasyalıdır. Xüsusilə 16-cı yüzilliyə qədər olan dövrdə bir çox şahzadə Amasyalı vali qızları ilə evlənmiş, bunlardan uşaq sahibi olmuşlar. Çələbi Məhmmədin yoldaşı Qumru Xatun, II Muradın yoldaşı Yeni Xatun Amasyadandılar. Eyni zamanda Osmanlıda "Körpülülər Dövrü" olaraq adlandırılan, sədrəzəmlərin nüfuzunun artdığı dövrdə vəzifə alan Körpülü Fazıl Əhməd Paşa, Körpülü Məhmməd Paşa, Merzifonlu Quru Mustafa Paşa, Körpülü Fazıl Mustafa Paşa, Merzifonlu Çalık Hacı Əli Paşa kimi sədrəzəmlər Amasya sərhədləri içində dünyaya gəlib yetişmişdilər.

Amasya Milli Mübarizədə

19 may 1919-cu ildə Samsunda başlayan Qurtuluş Döyüşünün (Milli Mücadilə)in ilk addımı, 12 iyun 1919-cu il tarixində Mustafa Kamalın Amasyaya gəlməsiylə davam etmişdir.

Qurtuluş mübarizəsinin planları hazırlanmış, Ərzurum Konqresi və Sivas Konqresinin toplanmasına burada qərar verilmiş, 22 iyun 1919-cu il tarixində nəşr olunan "Amasiya Təmimnaməsi" ilə "Millətin İstiqlalını Yenə Millətin Əzm və Qərarı Qurtaracaq" deyilərək Milli Mübarizə burada fəaliyyətə keçirilmişdir. Beləliklə, Amasya, Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulmasında da ilk əhəmiyyətli addımın atıldığı yer olmuşdur.

İqlim

İldə Qaradəniz iqlimi — quru iqlimi arasında bir keçiş iqlimi hökm sürəür. Yayları quru iqlimi qədər quraq, Qaradəniz iqlimi qədər yağışlı deyil. Qışı isə sərt deyil. Qış mövsümündə vadinin verdiyi xüsusiyyətdən ötəri yüksəklərdə qar olsa belə şəhər mərkəzində qar təsirsizdir.