Yunus Deşeriyev
| Yunus Deşeriyev | |
|---|---|
| rus. Юнус Дешериевич Дешериев | |
.jpg) | |
| Doğum tarixi | 8 avqust 1918 və ya 1918[1] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 2005[1] |
| Təhsili | |
| Elmi dərəcəsi | |
| Elmi adı |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yunus Deşeriyev (8 avqust 1918 və ya 1918[1], Axçoy-Martan, Qroznı dairəsi[d], Terek vilayəti, Sovet Rusiyası[d] – 2005[1]) — Sovet və rus dilçisi, qafqazşunas. Filologiya elmləri doktoru, Çeçenistan Respublikası Elmlər Akademiyasının fəxri akademiki.
Bioqrafiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]1918-ci ilin avqustunda Axçoy-Martan kəndində anadan olmuşdur. Rostov Universitetinin fəhlə fakültəsini və Moskva Dövlət Pedaqoji İnstitutunu "rus dili və ədəbiyyatı ixtisası" üzrə (1941) bitirib. 1946-cı ildə Deşeriyev namizədlik dissertasiyasını müdafiə edir. İlk böyük elmi əsəri "Basbi dili" 1953-cü ildə müəllifə Qafqazşünaslıq sahəsində şöhrət və tanınma qazandıran doktorluq dissertasiyası olur.
Yunus Deşeriyev hələ tələbə ikən Qafqazşünaslıqla əlaqədar gələcək elmi əsərlər üçün materiallar toplamağa başlayır. O, elmi əsərlərini İber-Qafqaz dillərinin Nax və Dağıstan qruplarının sahə və nəzəri tədqiqatları zamanı əldə etdiyi linqvistik material əsasında yazmışdır.
1956-cı ilin may ayının sonunda, İnquş yazıçısı İdris Bazorkin ilə birlikdə Çeçen-İnquş muxtariyyətinin bərpası ilə bağlı Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Xruşşovla görüşmək üçün Vainax nümayəndə heyətinə başçılıq edir[2][3].
12 iyun 1956-cı ildə nümayəndə heyəti Kremldə Mərkəzi Komitəsi Rəyasət Heyətinin üzvü, SSRİ Nazirlər Sovetinin birinci müavini Anastas Mikoyan tərəfindən qəbul edilir. Mikoyana Xruşşevə təhvil veriləcək bir məktub və çeçenlərin və inquşların tarixi vətənlərinə qayıtmaları, milli muxtariyyətlərini bərpa etmələri üçün müraciətləri özündə əks etdirən müraciət verilir. Nəticədə Vaynaxların hüquqi, siyasi və ərazi bərpası məsələlərini öz üzərinə götürən Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının bərpası üzrə Komissiya qurulur[4]. Basbi, çeçen, xınalıq dilləri ilə bağlı monoqrafiyaların və Qafqazşünaslıqda Nax dillərinin ilk müqayisəli tarixi qrammatikasının müəllifidir. Çeçenistan Respublikasının tədqiqat institutları və universitetləri, Rusiya Federasiyasının digər subyektləri və keçmiş SSRİ respublikaları üçün Qafqazşünaslıq, ümumi dilçilik elmləri dahəsində kadr hazırlamışdır.
Yunus Deşeriyev Gürcüstan Respublikasının Arnold Çikobava mükafatına layiq görülmüşdür[5]. Əsərləri xaricdə, xüsusən Hindistan və Pakistanda nəşr edilmişdir[6].
Həyat yoldaşı Tamara Deşeriyeva və qızı Yuliya bir dilçidir.
Xatirəsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qroznıda hər il "Deşeriyev mütaliəsi" keçirilir. 2017-ci ilin sentyabr ayında Qroznıda Deşeriyev adına xarici dilləri dərindən öyrənən ixtisaslaşdırılmış ümumi təhsil məktəbi açılır[7]. Arqun[8], Axçoy-Martan[9], Znamenskoyedə[10] Deşeriyevin adına küçə vardır.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
- ↑ Л. Гудаев. "1956 г. Визит 1-ой официальной вайнахской делегации в Кремль по вопросу о реабилитации депортированных народов" (rus). ИА Чеченинфо. 2020-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-12.
- ↑ "Секреты истории | В ожидании справедливости | Коммуникационное агентство «Партнёр плюс»". right-partner.ru. 2020-02-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-12.
- ↑ З. С. Исакиева. "К вопросу о реабилитации чеченцев и ингушей (1950-1990-е гг. )". cyberleninka.ru. 2020-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-12.
- ↑ "В Грозном состоялись «Дешериевские чтения-2014»". Северо-Осетинский институт гуманитарных и социальных исследований имени В. И. Абаева. 2014-05-01. 2015-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-06.
- ↑ "К 89-летию со дня рождения Ю. Д. Дешериева". Информационное агентство «Грозный-Информ». 2007-08-01. 2015-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-06.
- ↑ "Первая лингвистическая школа открылась в Грозном". chechnyatoday.com. 2017-09-01. 2018-11-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
- ↑ "Аргун, улица Дешериева". Яднекс.Карты (rus). 2021-09-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-08.
- ↑ "Улица Ю.Дешериева, село Ачхой-Мартан". ЕГРП365 (rus). 2021-09-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-08.
- ↑ "Улица Им Юнуса Дешериева в селе Знаменское". youkarta.ru (rus). 2021-09-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-08.