Абуджа

Абуджа
	Ҡала
	Абуджа; ингл. Abuja
	Флаг
Ил	Нигерия
Регион	Федераль баш ҡала территорияһы
Координаталар	9°05′ с. ш. 7°32′ в. д.HGЯO
Нигеҙләнгән	1828
Беренсе мәртәбә телгә алынған	1700
Майҙаны	609 км²
Халҡы	778 567 кеше (2006)
Агломерация	1,4 млн
Милли состав	нигерийҙар
Сәғәт бүлкәте	UTC+1
Рәсми сайт	fct.gov.ng
	Абуджа Аудио, фото и видео Викимилектә

Абу́джа (ингл. Abuja, йоруба Abùjá) — Нигерияның баш ҡалаһы.

Халҡы — 778 567 кеше (2006), агломерация халҡы — 1,4 млн кеше самаһы (2005).

Тарих

Абуджаға 1828 йылда Зария дәүләтенең хауса династияһы хакимының ҡустыһы һәм вариҫы Абу Джа нигеҙ һала. Башта был нығытмалы лагерь була, ваҡыт үтеү менән ҡалаға әүерелә һәм нигеҙләүсе исеме менән атала. 1976 йылда Лагостан баш ҡаланы ошо ҡалаға күсерергә ҡарар ҡабул ителә^[1]. Илдең элекке баш ҡалаһы Лагоста халыҡ иҫәбенең бик тиҙ артыуы һәм шуның арҡаһында халыҡтың йәшәү торошо насарайыуы был ҡарарҙы ҡабул итеүгә төп сәбәп була. Абуджаны баш ҡала итеп һайлағанда уның Нигерияның үҙәк өлөшөндә Джос платоһында, насар үҫешкән һәм этник яҡтан нейтраль урында урынлашыуы мөһим роль уйнаған^[2]. Яңы баш ҡаланың проектын япон архитекторы Кэндзо Тангэ яһай. 1980 йылда ҡаланы төҙөү башлана.

1991 йылдың 12 декабрендә Нигерияның баш ҡалаһы статусы рәсми рәүештә бирелә^[3]^[1]. Ҡала төҙөлөшөнөң һуңғы туғыҙынсы этабы 2020 йылға ҡарай тамамланырға тейеш^[2].

Административ бүленеше

Ҡала алты районға бүленгән. Үҙәк районда Нигерия президентының резиденцияһы урынлашҡан.

Иҡтисад

Абуджа автомобиль юлдары менән илдең башҡа төбәктәре тоташҡан. Халыҡ-ара аэропорт эшләй. Ҡалала эре сәнәғәт юҡ; аҙыҡ-түлек, сауҙа һәм хеҙмәтләндереү предприятиелары бар^[1].

Планировка һәм ҡоролошо

Африканың үҙәк өлөшөндә хөкүмәт биналары комплексы, шулай уҡ Халыҡ-ара конференц-үҙәк, Үҙәк банк, Радио йорто, Һаулыҡ һаҡлау үҙәге, ҡалалағы иң ҙур мәсете урынлашҡан^[4]^[1].

Социаль сфера

Ҡалала университет (1988 йылда нигеҙләнгән), Нигерия юл-төҙөлөш институты, Милли фармацевтик тикшеренеүҙәр институты эшләй^[1].

Климаты

Кёппен климат классификацияһы буйынса Абуджа саванналар зонаһына ҡарай. Өс климатик миҙгел күҙәтелә — йылы һәм дымлы ямғырҙар миҙгеле (апрелдән октябргә ҡәҙәр), бик эҫе ҡоро миҙгел һәм уларҙы бүлгән ҡоролоҡ һәм саң буранын китереүсе — ҡыҫҡа харматан (төньяҡ-көнсығыш пассат) осоро.

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Уртаса максимум, °C	34,7	36,8	36,9	35,6	32,7	30,6	29,1	28,9	30,0	32,0	34,4	34,6	33,0
Уртаса температура, °C	27,6	31,1	30,6	30,2	26,1	24,5	26,5	23,3	23,8	26,7	25,0	25,1	26,6
Уртаса минимум, °C	20,4	25,5	24,3	24,7	19,5	18,3	21,9	17,7	17,5	21,4	15,7	15,5	20,2
Яуым-төшөм нормаһы, мм	1,7	5,4	11,3	62,8	131,4	164,2	217,5	262,7	253,4	103,2	3,7	1,2	1218,5
Сығанаҡ: [1]

Иҫкәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Виноградова Н. В. Абуджа // Большая российская энциклопедия / С. Л. Кравец. — М: Большая Российская энциклопедия, 2005. — Т. 1. — С. 45. — 768 с. — 65 000 экз. — ISBN 5-85270-329-X.
↑ ^2,0 ^2,1 The Independent: «И всё же не в этом назначение столицы» 2016 йыл 4 март архивланған.. 24.02.2011
↑ Котляков В. М. и др. Абуджа // Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: Фактория, 2006.
↑ World Bank Conference: African Regional Roundtable on Upgrading Low-income Settlements (билдәһеҙ). www.citiesalliance.org. World Bank, 3–5 October 2000, Johannesburg, South Africa, p. 16. Дата обращения: 10 август 2007. Архивировано 28 сентябрь 2007 года. 2007 йыл 28 сентябрь архивланған.

Һылтанмалар

Рәсми веб-сайт 2006 йыл 9 май архивланған.

[bre-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Виноградова Н. В. Абуджа // Большая российская энциклопедия / С. Л. Кравец. — М: Большая Российская энциклопедия, 2005. — Т. 1. — С. 45. — 768 с. — 65 000 экз. — ISBN 5-85270-329-X.

[pressa-2] 2,0 ^2,1 The Independent: «И всё же не в этом назначение столицы» 2016 йыл 4 март архивланған.. 24.02.2011

[3] Котляков В. М. и др. Абуджа // Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: Фактория, 2006.

[4] World Bank Conference: African Regional Roundtable on Upgrading Low-income Settlements (билдәһеҙ). www.citiesalliance.org. World Bank, 3–5 October 2000, Johannesburg, South Africa, p. 16. Дата обращения: 10 август 2007. Архивировано 28 сентябрь 2007 года. 2007 йыл 28 сентябрь архивланған.

[1]

[2]

[3]

[4]

Африка баш ҡалалары
Абуджа • Аддис-Абеба • Аккра • Алжир • Антананариву • Асмэра • Бамако • Банги • Банжул • Бисау • Браззавиль • Бужумбура • Виктория • Виндхук • Габороне • Дакар • Джибути • Джуба • Додома • Кампала • Кигали • Киншаса • Конакри • Ҡаһирә • Либревиль • Лилонгве • Ломе • Луанда • Лусака • Масеру • Малабо • Мапуту • Мбабане • Могадишо • Монровия • Морони • Найроби • Нджамена • Ниамей • Нуакшот • Порт-Луи • Порто-Ново • Прая • Претория • Рабат • Сан-Томе • Триполи • Тунис • Уагадугу • Фритаун • Хараре • Хартум • Ямусукро • Яунде
Башҡа биләмәләр	Джеймстаун • Сен-Дени
Танылмаған дәүләттәр	Тифарити (Эль-Аюн) • Гароуэ • Кисмайо • Томбукту • Харгейса