Астравец

Горад Астравец Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Астравецкі Каардынаты 54°36′49″ пн. ш. 25°57′19″ у. д. Першая згадка 1468 Горад з 2012 Плошча 22,6 км² Вышыня цэнтра 161 м Насельніцтва ▲15 116 чал. (1 студзеня 2024) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1591 Паштовыя індэксы 231210 Аўтамабільны код 4 СААТА 4246501000 Афіцыйны сайт ostrovets.gov.by Астравец на карце Беларусі ±

Астравец на Вікісховішчы

Астраве́ц (трансліт.: Astraviec) — горад у Гродзенскай вобласці Беларусі, цэнтр Астравецкага раёна, на рацэ Лошы.

Назва

Назва славянскага паходжання, ад «востраў», якое мела некалькі значэнняў, агулам у Беларусі каля 80 паселішчаў з падобнымі назвамі.

Геаграфія

Знаходзіцца за 250 км на паўночны ўсход ад Гродна, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Гудагай на лініі Маладзечна — Вільнюс. Аўтадарогай звязаны з Ашмянамі.

Цэнтр горада сфарміраваны ў левабярэжнай частцы Лошы. Галоўная вось — вул. Ленінская, якая перасякае горад з захаду на ўсход. На перасячэнні вуліц Ленінскай, Валадарскага, Кастрычніцкай, Карла Маркса ўтворана прамавугольная ў плане цэнтральная плошча. Сетка вуліц прамавугольная, квартальная, у цэнтры — дамы 2-3-павярховыя, на ўскраінах аднапавярховая забудова сядзібнага тыпу. Старая частка горада забудавана па генплане 1992 года: ва ўсходняй частцы пабудаваныя 5-павярховыя жылыя дамы, у раёне вуліцы Гагарына — індывідуальная забудова. Пабудаваны будынкі «Беларусбанка», гандлёвы дом «Анастасія», Петрапаўлаўская царква і інш.

Да 2021 года, пасля будаўніцтва БелАЭС і росту колькасці насельніцтва, у горадзе з’явіліся тры новыя мікрараёны.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Астравец датуецца 1468, калі ўладар Геранёнаў Юрый Гаштольд запісаў тутэйшаму касцёлу Найсвяцейшай Дзевы Марыі і Усіх Святых уклад у дзве меры мёду штогод. У 1542 па смерці Станіслава Гаштольда мястэчка перайшло да вялікага князя Жыгімонта Старога, які перадаў яго сыну Жыгімонту Аўгусту. У 1546 годзе Жыгімонт Аўгуст падараваў Астравец Гераніму Карыцкаму. З 1600 мястэчка знаходзілася ў валоданні Яна Корсака, які ў 1616 зрабіў укладавы запіс на будаўніцтва дамініканскага кляштара і касцёла Святых Казьмы і Дзям’яна.

У часы вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў маскоўскія захопнікі спустошылі Астравецкі кляштар дамініканцаў. У XVIII ст. пры кляштары існаваў шпіталь. На 1775 года у мястэчку на 13 валоках зямлі размяшчалася 21 гаспадарка. У 1777 у Астраўцы адкрылася першая школа. У 1785 пачалося будаванне новага мураванага касцёла і кляштара дамініканцаў.

Расійская імперыя

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 годзе Астравец апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, у Віленскім, пазней Ашмянскім павеце Віленскай губерні. У 1797—1891 гадах у Літоўскай губерні. У XIX ст. мястэчка знаходзілася ў валоданні Кастравіцкіх, Сыцянак, Жылінскіх. Выхадцам з роду Жылінскіх быў меліяратар Палесся XIX ст. Іосіф Жылінскі, з роду Кастравіцкіх — французскі паэт Гіём Апалінэр, беларускі празаік Карусь Каганец.

На 1886 у Астраўцы было 22 двары, млын, піларама, цагельня, бровар, тартак (архітэктар М. Прозараў), майстэрня дрэнажных труб. У 1888 годзе конная чыгунка злучыла мястэчка з станцыяй Слабодка (Гудагай).

Найноўшы час

У 1905 годзе тут дзейнічала «Астравецкае таварыства», звязанае з Віленскай арганізацыяй РСДРП.

У Першую сусветную вайну з 1915 да 1918 года Астравец займалі германскія войскі.

Пасля польска-савецкай вайны (1919—1921), мястэчка апынулася ў складзе Сярэдняй Літвы, а затым з 1922 года ў міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Ашмянскім павеце Віленскага ваяводства.

У 1939 годзе Астравец увайшоў у БССР, дзе ў 1940 стаў цэнтрам раёна. У Другую сусветную вайну з чэрвеня 1941 да 3 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 25 красавіка 1958 года вёска Астравец атрымала статус пасёлка гарадскога тыпу.

У 1994 годзе у Астраўцы паставілі помнік Іосіфу Гашкевічу. У маі 1997 і кастрычніку 2002 гадоў у мястэчку прайшлі 1-я і 2-я Міжнародныя Гашкевіцкія чытанні. 14 чэрвеня 2007 года адбылося афіцыйнае зацверджанне герба і сцяга Астраўца. 27 сакавіка 2012 года паселішча атрымала статус горада.

У сувязі з будаўніцтва БелАЭС горад рос. Адначасна былі рэканструяваны старыя вуліцы. Выраблена добраўпарадкаванне берагоў рэк, створаны новыя пад’язныя і абыходныя дарогі, масты, абноўленыя інжынерныя сеткі. У поймах рэк Лоша і Кавалёўка, якія праходзяць у межах горада паблізу мікрараёна № 1 і мікрараёна № 2, уладкаваны пешаходна-рэкрэацыйнай зоны з мастамі і алеямі. Ля берагоў створаны месцы для адпачынку і заняткаў спортам, пракладзеныя пешаходныя і веладарожкі. Тут узвялі дзве новыя школы, чатыры дзіцячыя садкі з басейнамі, дом творчасці дзяцей і моладзі, новую бальніцу, ФВК, стадыён і спартыўна-аздараўленчы комплекс, боўлінг-цэнтр, більярд і спорт-бар.

За сродкі Дзяржінвестпраграмы ў райцэнтры пабудавана каля 210 тысяч квадратных метраў жылля, у тым ліку для тых, хто працуе на БелАЭС.

Насельніцтва

Паводле даных аддзела статыстыкі Астравецкага райвыканкама, у перыяд з 1999 па 2009 колькасць насельніцтва скарацілася на 364 чалавекі (з 8 629 на 8 265). Аднак у 2010-х тэндэнцыя змянілася. Па перапісу 2019 года астраўчан стала больш на 4044 (больш за 45 %). Дзяцей у горадзе — 22,5 %, працаздольнага насельніцтва — 62,5 %, асоб пенсійнага ўзросту — 15 %. Сярэдні ўзрост гараджан склаў 35 гадоў. У працэнтным і колькасным дачыненні беларусы пераважалі. Меліся буйныя дыяспары палякаў, літоўцаў, рускіх і ўкраінцаў. Доля апошніх двух павялічылася за кошт будаўніцтва БелАЭС.

Колькасць насельніцтва:

Колькасць насельніцтва (па гадах)

1959	1970	1979	1989	2006	2018	2019	2020	2021	2022
4 277	▼3 240	▲4 959	▲7 675	▲8 252	▲10 878	▲12 309	▲13 229	▲14 147	▲14 641

Нацыянальны склад па перапісу 2009 года
усяго (2009)	беларусы		палякі		рускія		літоўцы		украінцы
8285	7265	87,69 %	410	4,95 %	391	4,72 %	113	1,36 %	64	0,77 %

Эканоміка

Прамысловасць

Асноўнымі прамысловымі прадпрыемствамі горада з’яўляюцца:

• ААТ «Астравецкі завод „Радыёдэталь“» — шнуры армаваныя відэльцам, электраўстановачныя вырабы, электраразмеркавальная апаратура, вузлы і дэталі для машынабудавання, розныя металічныя вырабы;
• Астравецкае ўнітарнае камунальнае прадпрыемства бытавога абслугоўвання — швейныя вырабы, рытуальныя прыналежнасці, жалезабетонныя вырабы;
• ІП ТАА «Тэхнапласт» — укладышы і скрынкі для кандытарскіх вырабаў.

Гандаль

На 2021 год, паводле даных ад райвыканкама, у горадзе дзейнічалі 43 крамы харчовых і 145 нехарчовых тавараў. У ліку апошніх: 20 магазінаў адзення і абутку; 18 будаўнічых матэрыялаў, сантэхнікі і інструментаў; 12 кіёскаў; 10 аптэк; 10 крам бытавой хіміі і касметыкі; 8 бытавой тэхнікі і гаспадарчых тавараў; 7 аўтазапчастак; 6 зоамагазіны і ветэрынарных аптэк; 5 рытуальных тавараў; 5 тавараў для дзяцей; 5 салонаў сувязі; 4 мэблі; 4 кветак і сувеніраў; 3 аўтамабільныя заправачныя станцыі; 3 канцылярыі; 2 штор і тканак; 1 ювелірных вырабаў. Астатнія 22 аднесены да «іншых аб’ектаў».

У гэты спіс не трапіў рынак Астравецкага філіяла Гродзенскага аблспажыўтаварыства. Тут пераважна гандлююць прыезджыя з Іўеўскага, Столінскага раёнаў, Пінска і суседніх Ашмян.

Таксама ў пералік не ўнесены гандлёвы цэнтр «ZAMI», у якім размешчаны прадуктовы гіпермаркет, магазін бытавой тэхнікі, піцэрыя, кафэ і больш за 30 розных магазінаў. Акрамя яго ёсць яшчэ два цэнтра — «Дом быту» і «Талер». Функцыянуе гандлёвы дом «Юлія».

Гасцінічны бізнес

У горадзе дзейнічаюць гасцініцы «Радуга» і «Sun Hotel», а таксама турыстычная сядзіба «Міні-Швейцарыя».

Сацыяльная інфраструктура

Адукацыя

На 2021 год у Астраўцы працавалі тры сярэднія школы і гімназія. Апошняя да 2004 года з’яўлялася СШ № 2. У студзені 2015 года гімназія пераехала ў новы будынак у 1-м мікрараёне, а ранейшы зноў стаў 2-й сярэдняй школай. У 2019 годзе адкрылася яшчэ 3-я сярэдняя школа.

Ахова здароўя

З лютага 2020 года ў Астраўцы пачала работу новая раённая бальніца. Адкрыты тры корпусы, 13 аддзяленняў, пяць з якіх міжраённыя, на 232 ложкі. Яшчэ два корпуса былі здадзены ў чэрвені. Усяго ў складзе бальніцы 16 аддзяленняў, у тым ліку міжраённыя і нават міжабласныя, на 382 ложкі.

Астравецкая цэнтральная раённая клінічная бальніца (ЦРКБ) будавалася па індывідуальным праекце як шматфункцыянальны медцэнтр. Персанал прыцягвалі з іншых рэгіёнаў, у тым ліку дзякуючы магчымасці атрымаць арэнднае жыллё. ЦРБК уваходзіць у лік апорных бальніц Гродзенскай вобласці, тут сканцэнтравалі дарагое высокатэхналагічнае абсталяванне і адпаведнага ўзроўню спецыялістаў. Шэраг аддзяленняў бальніцы афіцыйна маюць статус міжраённых, гэта значыць абслугоўваюць не толькі жыхароў Астравецкага раёна. Ёсць тут і свая ПЦР-лабараторыя, яе стварэнне было адным з гуманітарных праектаў «Расатама», які вёў будаўніцтва АЭС у Астраўцы.

Культура

У 1967 годзе адкрыта Астравецкая дзіцячая музычная школа, якая з 2007 года ператворана ў дзіцячую школу мастацтваў. Яшчэ адна рэарганізацыя сістэмы была праведзена ў канцы 2011 года, згодна з якой усе пяць школ мастацтваў і музычных школ раёна былі аб’яднаны ў адну ўстанову. З 1 студзеня 2012 года была створана дзяржаўная ўстанова адукацыі «Астравецкая дзіцячая школа мастацтваў», у якую ўвайшлі непасрэдна базавая школа і 4 філіялы.

Рашэннем Астравецкага раённага выканаўчага камітэта № 727 ад 29 снежня 2014 года з 3 сакавіка 2015 года Дзяржаўная ўстанова культуры «Астравецкі раённы дом культуры» шляхам зліцця з дзяржаўнай установай культуры «Астравецкі раённы цэнтр рамёстваў» была рэарганізавана ў дзяржаўную ўстанову «Астравецкі раённы цэнтр культуры і народнай творчасці». У горадзе размешчаны раённая і дзіцячая бібліятэкі.

5 сакавіка 2021 года ў Астраўцы адкрыўся новы будынак шматфункцыянальнага комплексу сацыяльна-культурнага прызначэння і творчасці моладзі. Плошча новага будынка склала амаль 10 тыс. кв. м. Тут размясціліся адразу некалькі ўстаноў культуры. У новым комплексе свае плошчы атрымаў раённы гісторыка-этнаграфічны музей, які раней меў толькі фондасховішча. На першым паверсе цэнтра размясцілі экспазіцыю, прысвечаную Астравецкаму краю. На другі паверх цэнтра пераехала раённая бібліятэка. Ля ўваходзін поўнасцю абноўлена тэхнічнае аснашчэнне бібліятэкі з 40 тыс. фондам. Трэці паверх будынка заняў раённы цэнтр культуры. Тут з’явіўся шматфункцыянальная зала, якая можа трансфармавацца пад розныя мерапрыемствы. Таксама ў будынку адкрыўся кафетэрый. Працуе 3D-кіназала на 30 месцаў. На цокальным паверсе адкрыўся трэнажорная зала. Тут жа размясцілася Астравецкае бюро Ашмянскага філіяла РУП «Гродзенскае агенцтва па дзяржаўнай рэгістрацыі і зямельным кадастры».

Спорт

Для арганізацыі фізкультурна-аздараўленчай і спартыўнай работы ў Астраўцы ёсць 65 спартыўных аб’ектаў. У раённы фізкультурна-спартыўны клуб (ФСК) уваходзяць: спартыўна-аздараўленчы комплекс «Імпульс», адміністрацыйна-спартыўны комплекс «Стадыён», хакейная каробка і вяровачны гарадок. Астравецкі раён удзельнічае ў міжнародным праекце «Планета баскетбола-аранжавы атам». У 2019 годзе пры пры падтрымцы «Расатама» ў двары гімназіі № 1 пабудавана сучасная пляцоўка для гульні ў баскетбол 3×3 з унікальным пакрыццём. У гэты ж час быў заснаваны футбольны клуб «Астравец».

З красавіка 1964 года дзейнічае дзіцяча-юнацкая спартыўная школа. Заснавальнікам яе стаў Аддзел адукацыі райвыканкама. У розныя гады ў Астравецкай ДЮСШ культываваліся лыжны спорт, хакей, вольная барацьба, лёгкая атлетыка і бокс. Вучэбна-выхаваўчы працэс арганізуецца на спартыўнай базе ўстаноў адукацыі і аграгарадкоў раёна, спартыўнай залы «Старт», САК «Імпульс». На 2021 год культываваліся чатыры віды спорту: бокс, грэка-рымская барацьба, гандбол і лёгкая атлетыка. Да гэтага перыяду ў школе падрыхтавана з ліку выпускнікоў і навучэнцаў: 5 мастроў спорту міжнароднага класа, 4 майстры спорту Беларусі і 18 кандыдатаў у майстры спорту

Славутасці

• Касцёл Святых Касмы і Даміяна (1785—1787), вул. Камсамольская, 1 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр
• Касцёл Узвіжання Святога Крыжа (1910—1911), вул. Ленінская, 61 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр
• Свята-Петра-Паўлаўская царква (1994—1999)
• Вадзяны млын
• Земляное ўмацаванне (XV—XVII ст.)
• Помнік Іосіфу Гашкевічу

Страчаная спадчына

• Кляштар дамініканцаў

Галерэя

Гістарычная частка

• 
  Уезд з боку Гудагая
• 
  Цэнтральная плошча.
• 
  Ля касцёла святых Касмы і Даміяна.
• 
  Мурал ля гарадскога парку з сацыяльнай рэкламай ад МНС
• 
  Дом на вуліцы Валадарскага з графіці.
• 
  Веласіпедная і пешаходныя дарожкі на вуліцы Валадарскага.
• 
  Прыватны сектар на вуліцы Першамайскай.
• 
  На скрыжаванні вуліц Валадарскага і Паркавая.
• 
  Помнік І.А. Гашкевічу.
• 
  Помнік ураджэнцам Астравецкага раёна, якія ўдзельнічалі ў Афганскай вайне 1979-1989 гадоў
• 
  Скульптурная кампазіцыя «Ласось» на Востраве кахання
• 
  Ратонда на Востраве кахання
• 
  На ўездзе ў горад з боку Малей
• 
  Помнік святым Пятру і Феўронні Мурамскім
• 
  Дом 35 на Валадарскага
• 
  Дом 5-3 на Валадарскага
• 
  Гандлёвы дом «Юлія»
• 
  Вуліца Ленінская

Установы

• 
  Астравецкі раённы выканаўчы камітэт.
• 
  Раённы аддзел адукацыі.
• 
  Сярэдняя школа №1.
• 
  Сярэдняя школа №2.
• 
  Астравецкі вопытны лясгас.
• 
  Дзіцячая школа мастацтваў.
• 
  Дзіцяча-юнацкая спартыўная школа.
• 
  СВК «Імпульс».
• 
  Гасцініца «Sun Hotel».
• 
  Гасцініца «Радуга».

Спадчына

• 
  Касцёл Святых Касмы і Даміяна
• 
  Касцёл Узвіжання Святога Крыжа
• 
  Вадзяны млын
• 
  Свята-Петра-Паўлаўская царква

Гарадскі парк

• 
  Помнік В. І. Леніну.
• 
  Скульптура «Дубочак».
• 
  Скульптура «Папараць-кветка».
• 
  «Мядзведзі».
• 
  Скульптура «Матыль».
• 
  Скульптура «Фарэль».
• 
  Ліхтар, усталяваны МНС напярэдадні Дня пажарнай службы Беларусі.

Мікрараён № 1 і № 2

• 
  Від на 1-ы мікрараён з боку завулка Набярэжнага.
• 
  Жылыя дамы ў 2-м мікрараёне.
• 
  Дом 18 на вуліцы Аэрадромная.
• 
  На вуліцы Караткевіча каля дзіцячага садка.
• 
  Дом 5 на вуліцы Караткевіча.
• 
  На ўездзе з боку вёскі Бялькішкі (цяпер аднайменная вуліца горада).
• 
  Кампазіцыя «Рукі атама».
• 
  Каля гімназіі
• 
  Жылыя пабудовы

Установы

• 
  Цэнтральная раённая бальніца.
• 
  Цэнтр культуры.
• 
  Гімназія.
• 
  Сярэдняя школа №3.
• 
  Аўтавакзал
• 
  Лядовая пляцоўка
• 
  Пажарнае дэпо.

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Астраўца

• Аляксандр Васілевіч Асяненка (нар. 1953) — беларускі архітэктар.

Гл. таксама

• Гарады Гродзенскай вобласці
• Гарады Беларусі
• ФК Астравец

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — С. 47. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
• Брэгер Г. Астравец // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 259. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1993. — С. 219. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-074-2.
• Jelski A. Ostrowiec (5) // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VII: Netrebka — Perepiat (польск.). — Warszawa, 1886. — S. 719.
• Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. — ISBN 978-985-11-0384-9.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Астравец

• Геаграфічныя звесткі па тэме Астравец на OpenStreetMap
• Астравец на сайце Radzima.org
• Неафіцыйны сайт Астраўца Архівавана 24 лютага 2008.
• Астравец — westki.info Архівавана 3 сакавіка 2009.
• Афіцыйны сайт Астравецкага райвыканкама Архівавана 25 сакавіка 2017.
• Выява пергамена з першаю згадкаю пра Астравец Архівавана 19 лістапада 2005.
• Jurkau kutoczak — Юркаў куточак — Yury’s Corner. Астравецкія касцёлы Архівавана 24 мая 2012.