Бітва на рацэ Ірпень

Бітва на рацэ Ірпень
Асноўны канфлікт: Войны Залатой Арды з Вялікім Княствам Літоўскім
Дата	1320-я
Месца	рака Ірпень
Вынік	Вырашальная перамога войска ВКЛ
Праціўнікі
Вялікае Княства Літоўскае Вялікае Княства Кіеўскае Пераяслаўскае княства Бранскае княства (?) Валынскае княства (?)
Камандуючыя
Гедзімін Станіслаў Кіеўскі

Бітва на рацэ Ірпень — бітва, якая адбылася, паводле розных звестак, у пачатку 1320-х гадоў паміж войскамі Гедзіміна, вялікага князя літоўскага, і кіеўскага князя Станіслава з яго саюзнікамі: Алегам Пераяслаўскім, Раманам Бранскім і Ільвом Данілавічам Луцкім. На невялікай рацэ Ірпень, працягласцю ў 23 км на паўднёвы захад ад Кіева, Гедзімін разграміў Станіслава і яго саюзнікаў. Затым ён асадзіў і заваяваў Кіеў, пасля чаго адправіў Станіслава, апошняга нашчадка дынастыі Рурыкаў, у выгнанне спачатку ў Бранск, а затым у Разань. Фёдар, брат Гедзіміна, і Альгімонт, сын Міндоўга Гальшанскага, былі пасаджаны на сталец у Кіеве. Хроніка Быхаўца апісвае гэта так:

Пачулі пра тое прыгарадкі кіеўскія: Вышгарад, Чаркасы, Канеў, Пуціўль, Слепаўрод, што кіяне здаліся разам з горадам, а пра гаспадара свайго чулі, што ўцёк ён у Бранск, а сілу яго ўсю пабілі. І прыйшлі яны да вялікага князя Гедзіміна і з тымі вышэйназванымі прыгарадкамі кіеўскімі падаліся служыць яму, і прысягу вялікаму князю Гедзіміну на тым далі. І пераяслаўляне чулі, што Кіеў з прыгарадкамі здаліся князю Гедзіміну, а гаспадар іхні, князь пераяслаўскі Алег, забіты вялікім князем. І яны, прыехаўшы да Гедзіміна, падаліся разам з горадам служыць яму і прысягу на тым далі. Князь жа Гедзімін, узяўшы Кіеў, Пераяслаўль і ўсе вышэйназваныя прыгарадкі, пасадзіў на іх Міндоўгавага сына, князя Альгімонта, вялікага князя Гальшанскага, а сам з вялікаю радасцю ў Літву вярнуўся. Арыгінальны тэкст (ст.-бел.)   Y usłyszali to prihorodki kijewskiie, Wyszehorod, Gzerkasy, Kanew, Putywły, Slepowrod, szto kijane peredalisia z horodom, a hospodara swołeho słyszali, iż utek do Branska, a siłu ieho wsiu pobito, y wsi pryszli do welikoho kniazia Gidymina y z tymi wyszereczennymi pryhorodki kijewskimi y podalisia służyty, i prysiahu na tom dali welikomu kniaziu Gidyminu. I perejesławlane słyszali, iż Kijew i pryhorodki kijewskie podalisia welikomu kniaziu Gidyminu, a hospodar ich kniaź Ołh ot welikoho kniazia Gidymina wbih, a ony pryjechawszy y podalisia z horodom służyty welikomu kniaziu Gidyminu, i prysiahu swoiu na tom dali. Y kniaź weliki Gidymin, wziąwszy Kijew y Peresławl y wsi tyie wyszereczennyie pryhorodki, y posadył na nich kniazia Mindogowa syna Olgimonta, welikoho kniazia Holszanskoho, a sam z welikim weseliem w Litwu wozwratysia.

У выніку гэтых падзей правіцелі Кіева і іншых земляў, якія раней складалі асноўную частку Кіеўскай Русі, былі вымушаны прыняць старшынства вялікіх князей літоўскіх. Тым не менш, згадка 1331 года паказвае, што Фёдар усё яшчэ выплочваў даніну манголам. Літоўцы атрымалі поўны кантроль над горадам толькі ў 1362 годзе пасля Бітвы на Сініх Водах супраць Залатой Арды.

Ход падзей

Выступіўшы з Брэста, войска ВКЛ на чале з Гедзімінам рушыла на кіеўскія землі. Захапіўшы крэпасць Оўруч, яно падышло да Жытоміра, які таксама быў узяты пасля непрацяглай асады. Пасля гэтага літоўскае войска рушыла на Кіеў. Яму насустрач выступіла рускае войска на чале са Станіславам і саюзнымі яму князямі. Абодва войска сышліся на полі каля ракі Ірпень, але ліцвіны хутка прымусілі рускае войска кінуцца наўцёкі і «гнали, б'ючи, сікучи і беручи в полон». Загінулі князі Леў і Алег.

Пасля перамогі ліцвіны рушылі на Кіеў, які вымушаны быў здацца на правах васалітэту. Войскам ВКЛ былі таксама захоплены Пераяслаўль, Пуціўль, Вышгарад, Канеў і Белгарад. Тое, як лёгка былі ўзяты тыя гарады, вызначае значнасць бітвы на рацэ Ірпень. Вялікі князь Станіслаў Кіеўскі ўцёк у Разанскае княства. Намеснікам у Кіеве был прызначаны Міндоўг Гальшанскі.

Вынікі

Гэтая бітва ўсталявала ўладу ВКЛ на некалькі стагоддзяў над сучаснымі ўкраінскімі землямі — Галіччынай, Падоллем, Валынню, Брацлаўшчынай і Кіеўшчынай.