Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Вярэйкі)

Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі
	Каталіцкі храм
Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі
	53°14′54″ пн. ш. 24°11′09″ у. д.HGЯO
Краіна	Беларусь
Месцазнаходжанне	Вярэйкі;
Канфесія	Каталіцтва
Епархія	Гродзенская дыяцэзія
Дэканат	Ваўкавыскі
Архітэктурны стыль	класіцызм
Заснавальнік	Аляксандр Міхайлавіч Свечын[d] і Аляксандра з Біспінгаў
Будаўніцтва	1826—1830 гады
Стан	дзейнічае
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі — рымска-каталіцкі храм у вёсцы Вярэйках Ваўкавыскага раёна. Дзейнічае. Помнік архітэктуры позняга класіцызму.

Гісторыя

У чэрвені 1826 года мясцовыя вернікі рымска-каталіцкага веравызнання атрымалі дазвол на заснаванне ўласнай святыні. Закладзенаму касцёлу надалі статус філіяльнага ад рэплеўскай парафіі. Праект будынка быў прысланы з Пецярбурга^[1].

У Вярэйках касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі, аднавежавая безапсідная з трансептам цагляная і атынкаваная святыня ў класіцыстычным стылі, быў пабудаваны ў 1840 г. на месцы старога. На памятнай дошцы, размешчанай насупраць амбону, называліся заснавальнікі храма: «Гэты касцёл збудаваны па жаданні памерлай маці Тэадоры з Сухадольскіх Біспінг (ВД) (бел. стольнікавай старадубаўскай дачкой яе Аляксандрай з Біспінгаў Святчынавай, стараннямі мужа яе. Саветніка і Кавалера, Аляксандра, сына Міхаіла Светчына».

Выконваючы жаданне жонкі, Аляксандры з Біспінгаў, праваслаўны^[2] палкоўнік і стацкі саветнік Аляксандр Толь Светчын (Свечын) (ВД) (бел. звярнуўся да царскага ўрада з просьбай пабудаваць касцёл^[3]. Некалькі гадоў цягнулася цяжба з уладамі наконт правамоцтва самавольнага будаўніцтва, якое Свечын абгрунтоўваў тым, што ў Вярэйках з даўніх часоў існаваў касцёл^[4]. Дазвол атрымаў пры ўмове ўзвядзення праваслаўнага храма ў Кузьмічах. Аляксандр выканаў гэту ўмову. Звесткі пра месцазнаходжанне храма трохі супярэчлівыя. Мабыць, гэта была невялікая могілкавая царква пры суседнім «сяле Дзевяткаўцы». Будынак у 1881 г. перенесены вернікамі на могілкі ў Вярэйкі. Пасля рамонтаў, а магчыма, перабудоў захаваўся. У 1838 г. Аляксандра не стала, ён быў пахаваны ў пабудаванай ім сядзібнай капліцы ў Кузьмічах (в. Емяльянава). У Вярэйках, за 150 м ад касцёла, пры гасцінцы, ад якога адгаліноўваецца дарога ў Кузьмічы, Аляксандра паставіла помнік мужу, на якім выбіты наступныя словы на польскай мове: «Аляксандр Толь Светчын са знакамітага баярскага роду, дзяржаўны дзеяч, кавалер шматлікіх ордэнаў. Яго жыццё пад трыма манархамі была напоўнена сямейнай і грамадскай дабрадзейнасцю. Заўсёды справядлівы, шанавны сваім родам і грамадзянамі, жыў з верай у Бога і з Богам. Нарадзіўся 27 жніўня 1774 г., памёр 13 снежня 1838 г.». Паводле меркавання некаторых мясцовых жыхароў, Светчын быў пахаваны на гэтым месцы, а затым перапахаваны ў Кузьмічах^[3]. У крыпце храма пахавана Тэадора^[3].

Паводле палажэння аб ардынацыі, пры храме было адкрыта Вярэйкаўскае вучылішча, на патрэбы якога штогод вылучалася 150 рублёў срэбрам. Ардынатам А. Біспінгам быў пабудаваны дом з яловага бруса, крыты гонтам, з галандскімі кафлянымі печамі. Вучылішча забяспечвалася кнігамі і картамі (47 найменняў)^[3]

19 чэрвеня 1865 года на хвалі рэпрэсій пасля паражэння паўстання К. Каліноўскага касцёл у Вярэйках быў зачынены і 3 лістапада 1866 года перададзены ў праваслаўнае ведамства. У 1868 годзе святыня была перабудавана па праекце архітэктара Мікалая Ціхвінскага^[4] ў рэтраспектыўна-рускім стылі, зменены дэкор над праёмамі, а таксама завяршэнне вежы-званіцы, над сяродкрыжжам з’явілася цыбулепадобная глаўка.

У 1921 годзе касцёл вярнулі каталіцкай супольнасці. У выніку рэканструкцыі былі разабраны вежа-званіца і крухта, на іх месцы ўзвялі шасцікалонны порцік. Новую вежу-званіцу (трох’ярусную чацверыковую шатровую) пабудавалі ў стылі неакласіцызм справа перад касцёлам. Касцёл быў ізноў асвечаны пад гістарычным тытулам Найсвяцейшага Імя Марыі Панны. Колькасць вернікаў вярэйкаўскай парафіі перад Другой сусветнай вайной была больш за 2000 чалавек, да парафіі належала драўляная капліца на парафіяльных могілках, пабудаваная на мяжы 1920-30-х гадоў.

У жніўні 1952 года касцёл быў зноў зачынены, будынак перададзены мясцоваму саўгасу пад зернесховішча. Вернікі абсталявалі капліцу на парафіяльных могілках. У 1959 годзе ўлады знялі парафію з рэгістрацыі.

У 1990 годзе будынак вярнулі католікам і адразу ж пачалася рэстаўрацыя касцёла. На 1997 год парафія налічвала каля 800 вернікаў^[4].

Архітэктура

Касцёл зараз бязвежавы і безапсідны. Прамавугольны ў плане аднанефавы аб’ём па баках фланкіраваны купальнымі чатырохграннымі ратондамі. Галоўны фасад пазначаны шасцікалонным порцікам, у конхавых нішах усталяваны каменныя фігуры святых Пятра (злева) і прарока Маісея. Пасярэдзіне бакавых фасадаў змешчаны трохвугольныя франтоны. Касцёл накрыты двухсхільным бляшаным дахам.

Касцёльны ўчастак абнесены бутавай агароджай з брамай у выглядзе атынкаваных цагляных слупкоў.

Інтэр’ер

Інтэр’ер залавы, перакрыты плоскай падшыўной атынкаванай столлю. Унутры тры мураваныя алтары. Галоўны алтар старажытны, у стылі класіцызм, дзве пары пілястраў нясуць трохвугольны франтон з Усёвідушчым Вокам, у цэнтры змешчаны абраз Уваскрасення Пана Езуса. Бакавыя алтары створаны ўжо пасля адраджэння касцёла: у левым змешчаны абраз Маці Божай Вастрабрамскай, у правым — тытульны абраз св. Станіслава (парафіяне лічаць, што тытул касцёла падвойны — яшчэ св. Станіслава, біскупа і мучаніка). Пад касцёлам знаходзіцца крыпта-пахавальня (замураваная ў 1990-я гады). На пілястрах прэзбітэрыя змешчаны гіпсавыя выявы святых апосталаў Якуба і Паўла (незвычайнае суседства звязана, магчыма, з тым, што выявы астатніх Апосталаў знаходзіліся на пілястрах малітоўнай залы). Над уваходам зроблены балкон арганных хораў, які абапіраецца на ўнутраны тамбур.

Капліца

Могілкавая капліца, пабудаваная ў XIX стагоддзі з дрэва, прамавугольная ў плане з трохграннай алтарнай часткай, накрытая двухсхільным дахам з вальмамі над алтаром. Уваход пазначаны невялікай крухтай, галоўны фасад завершаны чацверыковай вежачкай. Да фасада далучаны нізкі прамавугольны прытвор пад вільчыкавым дахам. Вертыкальна ашаляваныя бакавыя фасады прарэзаны двума парамі прамавугольных аконных праёмаў.

Зноскі

↑ Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі ў горадзе Гродна, ф. 97, воп. 1, спр. 104, арк. 4 аб.
↑ Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі ў горадзе Гродна, ф. 1, воп. 27, спр. 450, арк. 13 адв — 14.
↑ ^а ^б ^в ^г Старинные усадьбы Гродненщины : Берестовицкий — Ивьевский районы / А. Т. Федорук ; науч. ред. О. Н. Попко. — Минск: Беларусь, 2014. — С. 119-120. — 543 с. — ISBN 978-985-01-1091-6.
↑ ^а ^б ^в Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Мн.: БелЭн, 2008. — 488 с. — ISBN 978-985-11-0395-5. — С. 80

Літаратура

Кулагін А. М. Каталіцкія храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; маст. І. І. Бокі. — 2-е выд. — Мн.: БелЭн, 2001.— 216 с.: іл. ISBN 985-11-0199-0.
Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Мн.: БелЭн, 2008. — 488 с. — ISBN 978-985-11-0395-5. — С. 80

Спасылкі

Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Вярэйкі) на сайце Radzima.org
slowo.grodnensis.by

[1] Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі ў горадзе Гродна, ф. 97, воп. 1, спр. 104, арк. 4 аб.

[2] Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі ў горадзе Гродна, ф. 1, воп. 27, спр. 450, арк. 13 адв — 14.

[ССГ-3] а ^б ^в ^г Старинные усадьбы Гродненщины : Берестовицкий — Ивьевский районы / А. Т. Федорук ; науч. ред. О. Н. Попко. — Минск: Беларусь, 2014. — С. 119-120. — 543 с. — ISBN 978-985-01-1091-6.

[kulahin-4] а ^б ^в Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Мн.: БелЭн, 2008. — 488 с. — ISBN 978-985-11-0395-5. — С. 80

[1]

[2]

[3]

[4]