Нясвіжскі езуіцкі калегіум

Фасад і план Нясвіжскага калегіума. 1 - брамніцкая, 2 - келля брамніка, 3 - келлі, 4 - кухня, 5 - каморы, 6 - трапезная, 7 - чалядная, 8 - лабараторыя, 9 - аптэка, 10 - пакоі аптэкара, 11 - класы школы, 12 - бібліятэка, 13 - тыпаграфія, 14 - гасціная, 15 - пакоі скарбніка, 16 - дзверы ў калідор да касцёла, 17 - школьны двор

Нясвіжскі езуіцкі калегіум (лац.: Collegium Nesvisiensis) — калегіум езуітаў, які існаваў у Нясвіжы ў 1586—1773 гадах.

Гісторыя

Будынак калегіума быў злучаны з касцёлам Божага Цела крытай галерэяй, якая знаходзілася з алтарнага боку. Пляцоўку пад яго будаўніцтва ахвяраваў М. К. Радзівіл Сіротка, праект будынка, верагодна, таксама распрацаваў Я. М. Бернардоні. Першы камень закладзены 26 чэрвеня 1586 г., частка будынка была ўзведзена ў 1588 г., канчаткова завершана будаўніцтва ў 1599 г. Калегіум складаўся з чатырох крылаў і ўтвараў замкнёны двор. У калегіуме былі адкрыты класы граматыкі, паэтыкі і рыторыкі; дзейнічала пачатковая школа; працавала аптэка, Нясвіжская друкарня Радзівілаў (1750 г.), бібліятэка.

Пасля скасавання ордэна езуітаў з 1773 г. у будынку размяшчаліся школьныя ўстановы. З 1802 г. на тэрыторыі былога калегіума размясцілася ваеннае ведамства. Існаваўшыя пабудовы былі прыстасаваны пад казармы. У ходзе ваеннай кампаніі 1812 г. будынак быў моцна пашкоджаны.

У 1822 г. будынкі былога калегіума былі цалкам перададзены з грамадзянскага артылерыйскаму ведамству. У 1844 г. складзены праектны план размяшчэння казармаў. Мяркуючы па планах 1859, 1865 г., на падмурках былога калегіума быў узведзены двухпавярховы будынак для лазарэта на 50 чалавек і нестраявой роты на 180 чалавек, які захаваўся да нашага часу.

Архітэктура

Архітэктура калегіума была вырашана ў стылі рэнесансу. П-падобны ў плане будынак пад 2-схільнымі дахамі з фігурнымі франтонамі па тарцах. Плоскасныя сцены франтальнага фасада чляніліся прамавугольнымі і арачнымі аконнымі праёмамі, па версе былі апяразаны фігурнымі атыкамі дробнага хвалепадобнага і арнаментальнага характару — дэкаратыўныя шчыты валютнай абмалёўкі, пілястравая крапоўка, фігурныя фрызы, цэнтральная вежачка-эркер з курантамі і шатром з флюгерам.

Бакавыя фасады мелі спрошчаную плоскасную трактоўку з рытмам прамавугольных і арачных аконных праёмаў. Першы паверх уяўляў сабой адкрытую галерэю-аркаду па баках цэнтральнага скразнога праезда. Паўночны і паўднёвы карпусы мелі галерэйную планіроўку, усходні — калідорную. На 1-м паверсе паўднёвай часткі размяшчаліся 4 школьныя класы, бібліятэка з друкарняй і асобны ўнутраны двор, у паўночнай частцы — 4 келлі, кухня, кладоўка і трапезная, якія мелі выхад у асобны абгароджаны глухой сцянон двор.

Усходняе тыльнае крыло мела калідорную планіроўку і ўключала келлі, кладоўку, гасціную і інш. Да яго перпендыкулярна далучалася крыло для чэлядзі, лабараторыі, аптэкі. Другі паверх адводзіўся пад келлі манахаў, апартаменты рэктара і капліцу. Інтэр'еры шэрагу памяшканняў былі аформлены фрэскамі.

За будынкам калегіума быў спланаваны рэгулярны сад з сажалкай.

Рэктары

• 1604—1610 — Міхал Сальпа
• 1623—1627 — Войцех Сляскі
• 1630—1635 — Войцах Сласкі
• 1641—1644 — Мікалай Грынкевіч
• 1670—1673 — Ян Андрэй Андрайкевіч (Гінтоўт-Андрайкевіч)

Вядомыя педагогі

• Зыгмунт Лаўксмін (1596/7—1670), рыторыка
• Філіп Фрыіс (1572—1638), тэалогія, філасофія і матэматыка
• Якуб Глядавіцкі (1646—1704)
• Габрыэль Лянкевіч (1722-1798) — рымска-каталіцкі дзеяч, педагог, архітэктар.

Вядомыя вучні

• князь Ян Ежы Радзівіл (1588—1625)
• князь Альбрэхт Уладзіслаў Радзівіл (1589—1636)
• князь Станіслаў Казімір Радзівіл (1648—1690)
• князь Ян Мікалай Радзівіл (1681—1729)
• князь Мікалай Фаўстын Радзівіл (1688—1746)
• князь Станіслаў Радзівіл (1722—1787)
• князь Караль Станіслаў Радзівіл «Пане Каханку» (1735—1790)
• князь Міхал Геранім Радзівіл (1744—1831)
• Шыман Берэнт (1585—1649)
• Канстанцінас Шырвідас (1579–1631)
• Мікалай Грынкевіч (1594—1663)
• Альберт Віюк-Каяловіч (1609—1677)
• Крыштаф Антоній Абрынскі (? —1665) — вялікалітоўскі дзяржаўны дзеяч.

Гл. таксама

• Касцёл Божага Цела, Нясвіж

Літаратура

• Archiwum Rzymskie Societatis Jesu w Krakowie Pol 75 f. 167—202 (Historia fundationis 1587, Encomium N. Chr. Radziwiłł)
• S. Załęski, Kolegium jezuitów w Nieświeżu, w: Przegląd Powszechny 54 (1897) s.239-252
• Монастырь иезуитов строил князь Сиротка / Сергей Чистяков // Директор. — 2010. — № 4 (130). — С. 78—80. (3Ок8563)
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 11. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0188-5 (т. 11).
• Республика Беларусь : энциклопедия. [В 7 т.]. Т. 5. — Минск, 2007.

Спасылкі

• Афіцыйная старонка парафіі «Божага Цела» ў г. Нясвіжы