Саф’ян

Памесны воін у саф’янавых ботах з жонкай

Саф’ян (ад перс.: seχt «трывалы, жорсткі») — тонкая і мяккая казіная або авечая скура, спецыяльна вырабленая і афарбаваная ў яркі колер. Саф’ян ішоў на вытворчасць пераплётаў і ботаў.

Этымалогія

Запазычана беларускай мовай з цюркскай, а там з персідскай, дзе seχt «моцны, жорсткі». Этымалогія ад назвы горада Сафі ў Марока аспрэчваецца. У былінах фігуруе як турэц-саф’ян.

Гісторыя

Да 1666 года на Русі саф’ян не вырабляўся. Ён быў увесь прывазным. У гэтым годзе з’явіўся першы саф’янавы завод у гаспадарцы цара Аляксея Міхайлавіча на Маскве-рацэ.

Выраб

Для апрацоўкі казінай шкуры на саф’ян яе размочваюць у вадзе, затым — у вапнавых зольніках нарастаючай крэпасці (2-3). Калі волас пачне ісці, яго зганяюць на калодзе, а шкуру зноў пускаюць у зольнік, пакуль не ўтворыцца дастатковы нажор (1-2 тыдня). Паміж зольнікамі і пасля іх шкура мяздрыцца, правы бок яе старанна падбрываецца і паліруецца каменем. Затым ідуць прамыванне ў вярчальных бочках пры пастаянным прытоку свежай вады.

Паколькі саф’ян павінен валодаць бездакорнай правай паверхняй, то пасля прамывання шкура ідзе ў кісель з пшанічнага вотруб’я — для выдалення апошніх слядоў вапны. Пасля гэтага шкура старанна вымываецца і прапускаецца праз 2-3 сокавых чаны са старога сумачнага соку, пасля якіх рушыць уласна дубленне сумахам. Гэта апошняе здзяйсняецца ў вярчальных барабанах, куды ўводзяцца падрыхтаваныя шкуры, цёплая вада і парашок сумаха. Дубленне канчаецца ў 1,5-2 сутак.

Афарбоўка

Афарбоўка саф’яна здзяйсняецца апрацоўкай ўжо прадубленай скуры ў растворах анілінавых фарбаў, прычым дубільнае рэчыва само служыць пратравай. Калі афарбоўваюць адварамі фарбавальных дрэў, то папярэдне скуру перад фарбавальнай ваннай пратраўліваюць алавянай або гліназёмнай пратравай. У чырвоны колер саф’ян фарбуецца звычайна кашаніллю перад апрацоўкай сумачнымі сокамі. Для гэтай мэты дбайным чынам вымытыя шкуры пратраўліваюцца цёплым растворам хлорыстага волава. Фарбавальная ванна складаецца з раствора кашанілі і ванітавага каменя. Двух ваннаў звычайна дастаткова, каб надаць тавару ярка-чырвоны колер.

Выфарбаваныя скуры высушваецца і затым на іх наводзіцца глянец. Для гэтага правы бок скуры змазваецца эмульсіяй з узбітых яечных бялкоў, ільнянога алею і воднага раствора той фарбы, якой скура афарбаваная, і расціраецца шкляным цыліндрам пры моцным націсканні. Для надання таго ці іншага малюнка (шчыгрын) скура падвяргаецца накатванню вальцом з адпаведна аздобленай паверхняй.

Ніжэйшыя гатункі саф’яна рыхтуюць з авечых і цялячых шкур. Авечыя шкуры пры гэтым дваяць; на саф’ян ідзе правы бок, а левы перарабляецца на замшу. Дубленне здзяйсняецца вярбовай, дубовай або хваёвай карой. Гэты род саф’яна часта афарбоўваецца ў чорны колер. Цялячыя скуры пасля афарбоўкі не глазіруюцца, а пакідаюцца матавымі з малюнкам або без яго.

Літаратура

• Андреева Р. П. Сафьян // Энциклопедия моды. — СПб.: Издательство «Литера», 1997. — С. 322. — ISBN 5-86617-030-2.
• Беловинский Л. В. Сафьян // Иллюстрированный энциклопедический историко-бытовой словарь русского народа. XVIII — начало XIX в. / под ред. Н. Ерёминой. — М.: Эксмо, 2007. — С. 598. — 784 с. — 5000 экз. — ISBN 978-5-699-24458-4.