جەنگی فیراز

جەنگی فیراز
ڕێکەوت	کانونی دووەمی ٦٣٤
شوێن	فیراز، مێزۆپۆتامیا (عێراق)
ئەنجام	سەرکەوتنی خەلافەتی ڕاشدین
شەڕکەرەکان
خەلافەتی ڕاشدین	ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی; ئیمپراتۆریەتیی ساسانی
فەرماندە و سەرکردەکان
خالید کوڕی وەلید	ھورموزۆد جادویە
ھێز
١٥،٠٠٠	١٥٠،٠٠٠–٣٠٠،٠٠٠
زەرەر و زیانە گیانییەکان
کەم	١٠٠،٠٠٠

جەنگی فیراز کۆتا شەڕی فەرماندە خالید کوڕی وەلید (شمشێری خودا) بوو لە مێزۆپۆتامیا (عێراق) دژی ھێزەکانی ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی و ئیمپراتۆریەتیی ساسانی.^[٥]

دەرئەنجامی ئەو شەڕە سەرکەوتنی خالید و سەرەتای ئازادکردنی موسڵمانان بۆ میزۆپۆتامیا بوو.

تا کۆتایی ساڵی ٦٣٣ موسڵمانان خاوەنی دۆڵی فورات بوون. لەم دۆڵەدا فیراز لە دەرەوەیترین لێواری ئیمپراتۆرییەتی فارس ھێشتا بەرگریکارانی فارس ھەبوو. خالید بڕیاریدا فارسەکان لەم بنکەیە دوور بخاتەوە ھەروەھا لە ترسی ئەوەی فارسەکان دووبارە داگیرکردنەوەیەکی باش پلان بۆ داڕێژراو بۆ سەر خاکی لەدەستچوو جێبەجێ بکەن. لەگەڵ ھێزێکی موسڵمانان ڕێپێوانیان کرد بۆ فیراز و لە ھەفتەی یەکەمی مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ٦٣٣ گەیشتنە ئەوێ، فیراز سنووری نێوان ئیمپراتۆرییەتەکانی فارس و بیزەنتی بوو و بەرگریکارەکانی فارسەکان و ھەروەھا بیزەنتینەکان لەوێ کانتۆن کرابوون. لە بەرامبەر موسوڵمانەکاندا بەرگریکارەکانی بیزەنتین بڕیاریاندا بە ھانای بەرگریکارەکانی فارسەوە بچن.

شەڕەکە

خالید بژاردەی بەزاندنی فورات دا بە دوژمن. ھەر کە دوژمن لە فورات پەڕییەوە، خالید فەرمانی بە ھێزی موسڵمانان کرد کە بچنە ھێرشەوە. ھێزی یەکگرتووی فارس و بیزەنتینەکان ڕووبارەکەیان لە پشتیانەوە بوو. لە فیراز خالید ھەمان تاکتیکەکانی گرتەبەر کە لە مەزار گرتبووی. لەکاتێکدا ڕیزەکانی پێشەوەی ھەردوو ھێزەکە خۆیان لە شەڕەکەدا پابەند کرد، خالید بە یارمەتی باڵەکانی دواوەی دوژمنەکەی لە ھەر دوو لایەکە جێگیر کرد. موسڵمانان بە جووڵەیەکی خێرا، بەپەلە کەوتنە سەر پردەکەی سەر ڕووبارەکە، و سەرکەوتوو بوون لە داگیرکردنی. بەم شێوەیە دوژمن لە بزووتنەوەی ھەردوولا ڕاگیرا.

پاش شەڕەکە

سێر ویلیام مویر، ئاماژەی بەوەدا کە قوربانییەکانی سوپای ھاوپەیمانان «دەبێت ژمارەیەکی زۆر بێت، لەبەرئەوەی حیساباتە تەقلیدییەکان قوربانییەکانیان بە ژمارەیەکی ئەفسانەیی ١٠٠٬٠٠٠ سەد ھەزار مردن داناوە» لەکاتێکدا سەربازە زوو تێپەڕبووەکان لەلایەن سوارچاکە ڕاشدینەکانەوە بەدوایاندا دەگەڕێن و بڕدرانەوە. بەڵام جێی متمانەی گێڕانەوەی ئەم شەڕە خراوەتە ژێر پرسیارەوە، چونکە پێدەچێت تاکە سەرچاوەکان ئەوانە بن کە لە گێڕانەوەی خالید چەند سەدەیەک دواتر وەرگیراون. بە گوتەی پیتەر کراوفۆرد، ھەرقل نەیدەتوانی بەرگریکارەکانی بەدرێژایی فورات بە قەبارەیەکی وا دابین بکات بەجۆرێک کە نەیارەکانی دژی خالید لە فیراز ژمارەیان دە ھێندە بێت دژی ھێزی موسڵمانان و ئەگەری ئەوە ھەیە بیزەنتینەکان لەو کاتەدا ھێشتا لەشکرکێشی موسڵمانان وەک تەنھا ھەڵکوتانە سەر خاکی فارسەکان.^[٦]

سوێندی خالید

ئەفسانەیەکی ئیسلامی ھەیە، کە بەم شێوەیە دەڕوات:

لە سەرەتای شەڕی فیرازدا کاتێک وا دەرکەوت کە ئەگەرەکان دژی موسڵمانان بوون، خالید سوێندی خوارد کە ئەگەر سەرکەوتوو بێت ئەوا حەج بۆ مەککە دەکات کە ماڵی خودایە. دوای سەرکەوتنی فیراز، خالید چەند ڕۆژێک لە فیراز مایەوە و ڕێکخستنی پێویستی بۆ ئیدارەی خاکەکەی کرد. لە مانگی ژانویەی ساڵی ٦٣٤، لەکاتێکدا بەرگریکارەکانی لە فیراز ھەڵگیرابوو، فەرمان بە سوپای سەرەکی موسڵمانان دەرکرا کە بگەڕێنەوە بۆ حیرە (شارێک بوو لە مێزۆپۆتامیا). خالید لەگەڵ دواوەی سوپادا مایەوە. لەکاتێکدا سوپا لە ڕێگای حیرە بەرەو پێشەوە دەڕۆیشت، خالید خۆی لە سوپا جیاکردەوە و بە ئیسکۆرتێکی بچووکەوە ڕێگایەکی بێ زۆری گرتە بەر بۆ مەککە. خالید لە کاتی خۆیدا گەیشتە مەککە بۆ ئەنجامدانی حەج. دوای ئەنجامدانی حەجەکە بە نھێنی و جێبەجێکردنی نەزرەکەی، خالید و حیزبەکەی بە سواری گەڕانەوە بۆ حیرە. پێش ئەوەی دوا فیرقەی سوپای سەرەکی لە فیرازەوە بچێتە ناو حیرە، خالیدیش لەوێ بوو، وەک ئەوەی ھەموو کاتێک لەگەڵ پاسەوانانی بووبێت.

سەرچاوەکان

^ Michael G. Morony, Iraq After the Muslim Conquest, (Gorgias Press, 2005), 225.[١]
^ Parvaneh Pourshariati, Decline and Fall of the Sasanian Empire:The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran, (I.B.Tauris, 2008), 201-202. [٢]
^ Battle of firaz by Fredric p.miller
^ ^ئ ^ا ^ب ^پ Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir al-Tabari, Tarikh al-Rusul wa al-Muluk (History of the Prophets and Kings), Vol. I, p. 2027
^ Pourshariati، Parvaneh (2008-03-30). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran (بە ئینگلیزی). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-84511-645-3.
^ شەڕی نێوان، سەرهەڵدانی موسڵمانان و فارسەکان و ڕۆمەکان. ISBN 978-1-62914-512-9.

[Morony-1] Michael G. Morony, Iraq After the Muslim Conquest, (Gorgias Press, 2005), 225.[١]

[Pourshariati-2] Parvaneh Pourshariati, Decline and Fall of the Sasanian Empire:The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran, (I.B.Tauris, 2008), 201-202. [٢]

[3] Battle of firaz by Fredric p.miller

[Tabari-4] ئ ^ا ^ب ^پ Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir al-Tabari, Tarikh al-Rusul wa al-Muluk (History of the Prophets and Kings), Vol. I, p. 2027

[5] Pourshariati، Parvaneh (2008-03-30). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran (بە ئینگلیزی). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-84511-645-3.

[6] شەڕی نێوان، سەرهەڵدانی موسڵمانان و فارسەکان و ڕۆمەکان. ISBN 978-1-62914-512-9.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]