Damascus

Damascus
Math	dinas, dinas fawr, populated place in Syria, national capital, y ddinas fwyaf
	LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Damasc.wav, Q3766-ar.oga
Poblogaeth	2,584,771
Pennaeth llywodraeth	Bishr Al Sabban
Cylchfa amser	UTC+03:00
Gefeilldref/i	Ankara, Denizli, Istanbul, Buenos Aires, Emirate of Dubai, Yerevan, Málaga, São Paulo, Toronto, Cairo, Tokyo, Amman, Athen, Ferrara, Fflorens, Rabat, Bwcarést, Córdoba, Madrid, Budapest, Dubai, Beirut, Toledo, Baghdad
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Arabeg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Hauran
Sir	Rhaglawiaeth Damascus
Gwlad	Syria
Arwynebedd	105 km²
Uwch y môr	680 ±1 metr
Gerllaw	Barada
Cyfesurynnau	33.51°N 36.29°E
Pennaeth y Llywodraeth	Bishr Al Sabban
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Damascus neu Dimashq (Arabeg دمشق), a elwir hefyd Esh Sham ar lafar yn Arabeg, yw prifddinas Syria.^[1] Fe'i gelwir yn aml, yn Syria, fel aš-Šām (الشَّام) a'i enw "Dinas Jasmin" (مَدِينَة الْيَاسْمِين Madīnat al-Yāsmīn).

Fe'i lleolir yn ne-ddwyrain y wlad, yn agos i'r ffin â Libanus ac mae ganddi boblogaeth o tua 2,584,771 (2023)^[2] ac arwynebedd o tua 105 km2. ^[3] Daeth yn ddinas fwyaf y wlad yn gynnar yn y 2010au, yn dilyn y dirywiad ym mhoblogaeth Aleppo wedi Brwydr Aleppo (2012–2016). Mae Damascus yn ganolfan ddiwylliannol fawr yn y Lefant a'r byd Arabaidd.

Yn ne-orllewin Syria, mae Damascus yn ganolbwynt ardal fetropolitan fawr sydd wedi'i hymgorffori ar odre dwyreiniol y mynyddoedd, 80 cilomedr (50 milltir) i mewn i'r tir o lan ddwyreiniol Môr y Canoldir ar lwyfandir 680 metr (2,230 tr) uwch lefel y môr. Yma, ceir hinsawdd sych oherwydd yr effaith y "glaw cysgodol". Llifa Afon Barada trwy Damascus.

Mae hi'n un o ddinasoedd hynaf yn y byd ac yn ddinas fasnachol o'r cychwyn un. Roedd yn un o ddeg dinas y Decapolis yn nghyfnod y Rhufeiniaid. Yno y ceir y Stryd a elwir Syth. Ar ei ffordd i Ddamascus y cafodd sant Paul o Darsus ei droedigaeth.

Mae'r Fosg Fawr, a elwir weithiau'n "Fosg yr Ummaiaid yn un o'r rhai pwysicaf yn y byd Arabaidd. Dywedir bod Ioan Fedyddiwr wedi'i gladdu yno ac mae'n sanctaidd i Fwslemiaid a Christnogion fel ei gilydd.

Dan reolaeth Saladin roedd Damascus yn ganolfan weinyddol bwysig. Mae beddrod Saladin i'w gweld yn y ddinas heddiw. Roedd hi dan reolaeth yr Ottomaniaid o 1516 hyd 1918. Cipiwyd y ddinas gan Ffrainc yn 1920. Daeth yn brifddinas y Syria annibynnol yn 1941.

Geirdarddiad

Ymddangosodd enw Damascus gyntaf yn rhestr ddaearyddol Thutmose III fel T-m-ś-q yn y 15g CC. Mae etymoleg yr enw hynafol "T-m-ś-q" yn ansicr.^[4] Yr enw Cymraeg, Saesneg a Lladin y ddinas yw "Damascus", a fewnforiwyd o'r Groeg Δαμασκός ac a darddodd o'r "Qumranic Darmeśeq (דרמשק), a Darmsûq (ܕܪܡܣܘܩ) yn Syrieg", sy'n golygu "gwlad sydd wedi'i dyfrio'n dda".^[5]^[6]^[7]

Daearyddiaeth

Adeiladwyd Damascus mewn safle strategol ar lwyfandir 680 m (2,230 tr) uwch lefel y môr a thua 80 km (50 milltir) i mewn i'r tir o Fôr y Canoldir. Fe'i cysgodir gan fynyddoedd "Gwrth-Libanus" (Jibāl Lubnān ash-Sharqiyyah), gyda chyflenwad dŵr o Afon Barada. Mae'n groesffordd rhwng llwybrau masnach: y llwybr gogledd-de sy'n cysylltu'r Aifft ag Asia Leiaf, a'r llwybr traws-anialwch o'r dwyrain i'r gorllewin sy'n cysylltu Libanus â dyffryn afon Ewffrates. Mae'r mynyddoedd Gwrth-Libanus yn nodi'r ffin rhwng Syria a Libanus.^[8]

Mae'r gadwyn yma o gopaon, sydd dros 10,000 troedfedd, yn blocio dyodiad o fôr Môr y Canoldir, fel bod rhanbarth Damascus weithiau'n lle sych. Fodd bynnag, yn yr hen amser cafodd hyn ei liniaru gan Afon Barada, sy'n tarddu o nentydd mynydd sy'n cael eu bwydo gan eira'n dadmer. Mae Damascus wedi'i amgylchynu gan y "Ghouta", tir ffermio ffrwythlon wedi'i ddyfrhau, lle mae llawer o lysiau, grawnfwydydd a ffrwythau wedi'u ffermio ers cyn cof. Mae mapiau o Syria Rufeinig yn nodi bod afon Barada wedi gwagio i mewn i lyn i'r dwyrain o Damascus. Heddiw fe'i gelwir yn Bahira Atayba, "y llyn petrusgar" oherwydd mewn blynyddoedd o sychder difrifol nid yw hyd yn oed yn bodoli.

Mae gan y ddinas fodern ardal o 105 km2 (41 metr sgwâr), y mae 77 km2 (30 metr sgwâr) ohoni yn drefol, a Jabal Qasioun yw'r gweddill.^[9]

Mae hen ddinas Damascus, wedi'i hamgáu gan waliau'r ddinas, ar lan ddeheuol afon Barada sydd bron yn sych. I'r de-ddwyrain, y gogledd a'r gogledd-ddwyrain mae wedi'i hamgylchynu gan ardaloedd maestrefol y mae eu hanes yn ymestyn yn ôl i'r Oesoedd Canol: Midan yn y de-orllewin, Sarouja ac Imara yn y gogledd a'r gogledd-orllewin. Cododd y cymdogaethau hyn yn wreiddiol ar ffyrdd sy'n arwain allan o'r ddinas, ger beddrodau pobl crefyddol nodedig.

Yn y 19g datblygodd pentrefi pellennig ar lethrau Jabal Qasioun, yn edrych dros y ddinas, a oedd eisoes yn safle cymdogaeth al-Salihiyah wedi'i ganoli ar gysegrfa bwysig Sheikh Andalusaidd ganoloesol a'r athronydd Ibn Arabi. Cafodd y cymdogaethau newydd hyn eu sefydlu i ddechrau gan filwyr Cwrdaidd a ffoaduriaid Mwslimaidd o ranbarthau Ewropeaidd yr Ymerodraeth Otomanaidd a oedd wedi dod o dan lywodraeth Gristnogol. Felly fe'u gelwid yn al-Akrad (y Cwrdiaid) ac al-Muhajirin (yr ymfudwyr). Maent yn gorwedd 2–3 km (1–2 milltir) i'r gogledd o'r hen ddinas.

O ddiwedd y 19g ymlaen, datblygodd canolfan weinyddol a masnachol lwyddiannus i'r gorllewin o'r hen ddinas, o amgylch y Barada, wedi'i chanoli ar yr ardal a elwir yn al-Marjeh neu'r "Ddôl". Yn fuan daeth Al-Marjeh yn enw ar yr hyn a oedd yn sgwâr canolog Damascus modern, gyda neuadd y ddinas wedi'i leoli yno. Roedd y llysoedd cyfiawnder, y brif swyddfa bost a gorsaf reilffordd yn sefyll ar dir uwch, ychydig i'r de. Cyn bo hir, dechreuwyd adeiladu y rhan preswyl Ewropeaidd ar y ffordd sy'n arwain rhwng al-Marjeh ac al-Salihiyah. Yn raddol, symudodd canolfan fasnachol a gweinyddol y ddinas newydd tua'r gogledd ychydig tuag at yr ardal hon.

Yn yr 20g, datblygodd maestrefi newydd i'r gogledd o'r Barada, ac i raddau i'r de, gan ymestyn i fewn i werddon Ghouta.Ym 1956–1957, daeth cymdogaeth newydd Yarmouk yn ail gartref i filoedd o ffoaduriaid Palesteinaidd.^[10] Roedd yn well gan gynllunwyr dinasoedd warchod y Ghouta cyn belled ag y bo modd. Ar ddiwedd yr 20g roedd rhai o'r prif datblygiadau i'w gweld yn y gogledd, yng nghymdogaeth orllewinol Mezzeh ac yn fwyaf diweddar ar hyd dyffryn Barada yn Dummar yn y gogledd orllewin ac ar lethrau'r mynyddoedd yn Berze yn y gogledd-ddwyrain. Mae ardaloedd tlotach, a adeiladir yn aml heb ganiatad swyddogol, wedi datblygu i'r de o'r brif ddinas.

Hinsawdd

Mae gan Damascus hinsawdd lled-cras, oer - y math a elwir yn "Bsk" yn system Köppen-Geiger, oherwydd effaith cysgodol glaw y mynyddoedd Gwrth-Libanus a cheryntau'r cefnfor.^[11]^[12] Mae'r hafau'n hir, yn sych ac yn boeth gyda llai o leithder. Mae'r gaeafau'n cŵl ac yn wlyb braidd; anaml y ceir cwymp eira. Byr ac ysgafn yw'r hydref, ond mae ganddo'r newid tymheredd yn sydyn, yn wahanol i'r gwanwyn lle mae'r newid i'r haf yn fwy graddol a chyson. Mae'r glawiad blynyddol oddeutu 130 mm (5 mewn), yn digwydd rhwng Hydref a Mai.

Cyfeiriadau

↑ Almaany Team. "معنى كلمة الفَيْحَاءُ في معجم المعاني الجامع والمعجم الوسيط – معجم عربي عربي – صفحة 1". almaany.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 Hydref 2017. Cyrchwyd 24 Hydref 2017.
↑ "Damascus Population 2023". Cyrchwyd 3 Rhagfyr 2023.
↑ Albaath.news statement by the governor of Damascus, Syria Archifwyd 16 Mai 2011 yn y Peiriant Wayback Nodyn:In lang, Ebrill 2010
↑ List I, 13 in J. Simons, Handbook for the Study of Egyptian Topographical Lists relating to Western Asia Archifwyd 26 Gorffennaf 2018 yn y Peiriant Wayback, Leiden 1937. See also Y. AHARONI, The Land of the Bible: A Historical Geography, London 1967, t 147, Rhif. 13.
↑ Paul E. Dion (Mai 1988). "Ancient Damascus: A Historical Study of the Syrian City-State from Earliest Times Until Its Fall to the Assyrians in 732 BC., Wayne T. Pitard". Bulletin of the American Schools of Oriental Research (270): 98. JSTOR 1357008. https://archive.org/details/sim_bulletin-of-the-american-schools-of-oriental-research_1988-05_270/page/98.
↑ Frank Moore Cross (Chwefror 1972). "The Stele Dedicated to Melcarth by Ben-Hadad of Damascus". Bulletin of the American Schools of Oriental Research (205): 40. JSTOR 1356214. https://archive.org/details/sim_bulletin-of-the-american-schools-of-oriental-research_1972-02_205/page/40.
↑ Miller, Catherine; Al-Wer, Enam; Caubet, Dominique; Watson, Janet C.E. (2007). Arabic in the City: Issues in Dialect Contact and Language Variation. Routledge. t. 189. ISBN 978-1135978761.
↑ romeartlover, "Damascus: the ancient town" Archifwyd 8 Hydref 2015 yn y Peiriant Wayback
↑ "DMA-UPD Discussion Paper Series No.2" (PDF). Damascus Metropolitan Area Urban Planning and Development. October 2009. t. 2. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2012-10-28.
↑ The Palestinian refugees in Syria. Their past, present and future. Dr. Hamad Said al-Mawed, 1999
↑ M. Kottek; J. Grieser; C. Beck; B. Rudolf; F. Rubel (2006). "World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated". Meteorol. Z. 15 (3): 259–263. Bibcode 2006MetZe..15..259K. doi:10.1127/0941-2948/2006/0130. http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/pics/kottek_et_al_2006.gif. Adalwyd 1 Awst 2013.
↑ Tyson, Patrick J. (2010). "SUNSHINE GUIDE TO THE DAMASCUS AREA, SYRIA" (PDF). climates.com. Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 11 Mai 2011. Cyrchwyd 26 Tachwedd 2010.

[1] Almaany Team. "معنى كلمة الفَيْحَاءُ في معجم المعاني الجامع والمعجم الوسيط – معجم عربي عربي – صفحة 1". almaany.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 Hydref 2017. Cyrchwyd 24 Hydref 2017.

[wikidata-72f8405ec6193f8a87179220459b933e0b4888ed-v7-2] "Damascus Population 2023". Cyrchwyd 3 Rhagfyr 2023.

[3] Albaath.news statement by the governor of Damascus, Syria Archifwyd 16 Mai 2011 yn y Peiriant Wayback Nodyn:In lang, Ebrill 2010

[4] List I, 13 in J. Simons, Handbook for the Study of Egyptian Topographical Lists relating to Western Asia Archifwyd 26 Gorffennaf 2018 yn y Peiriant Wayback, Leiden 1937. See also Y. AHARONI, The Land of the Bible: A Historical Geography, London 1967, t 147, Rhif. 13.

[5] Paul E. Dion (Mai 1988). "Ancient Damascus: A Historical Study of the Syrian City-State from Earliest Times Until Its Fall to the Assyrians in 732 BC., Wayne T. Pitard". Bulletin of the American Schools of Oriental Research (270): 98. JSTOR 1357008. https://archive.org/details/sim_bulletin-of-the-american-schools-of-oriental-research_1988-05_270/page/98.

[6] Frank Moore Cross (Chwefror 1972). "The Stele Dedicated to Melcarth by Ben-Hadad of Damascus". Bulletin of the American Schools of Oriental Research (205): 40. JSTOR 1356214. https://archive.org/details/sim_bulletin-of-the-american-schools-of-oriental-research_1972-02_205/page/40.

[7] Miller, Catherine; Al-Wer, Enam; Caubet, Dominique; Watson, Janet C.E. (2007). Arabic in the City: Issues in Dialect Contact and Language Variation. Routledge. t. 189. ISBN 978-1135978761.

[romeartlover-8] romeartlover, "Damascus: the ancient town" Archifwyd 8 Hydref 2015 yn y Peiriant Wayback

[9] "DMA-UPD Discussion Paper Series No.2" (PDF). Damascus Metropolitan Area Urban Planning and Development. October 2009. t. 2. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2012-10-28.

[10] The Palestinian refugees in Syria. Their past, present and future. Dr. Hamad Said al-Mawed, 1999

[11] M. Kottek; J. Grieser; C. Beck; B. Rudolf; F. Rubel (2006). "World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated". Meteorol. Z. 15 (3): 259–263. Bibcode 2006MetZe..15..259K. doi:10.1127/0941-2948/2006/0130. http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/pics/kottek_et_al_2006.gif. Adalwyd 1 Awst 2013.

[12] Tyson, Patrick J. (2010). "SUNSHINE GUIDE TO THE DAMASCUS AREA, SYRIA" (PDF). climates.com. Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 11 Mai 2011. Cyrchwyd 26 Tachwedd 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]