Neidio i'r cynnwys

Duw

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia
Duw
Enghraifft o'r canlynolcysyniad crefyddol Edit this on Wikidata
Mathcreawdwr, person, cymeriad crefyddol Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Mae hon yn erthygl am Dduw yn y crefyddau un duwiol; (gweler hefyd Al-lâh). Am 'duw' mewn cyd-destun amldduwiaeth, gweler Duw (amldduwiaeth), Duwiau Celtaidd a Duwies.

Mewn unduwiaeth, Duw yw'r bod goruchaf, y crëwr, a phrif wrthrych ffydd.[1] Fel arfer, caiff Duw ei gydnabod fel hollalluog, hollwybodus, hollbresennol a omnibenevolent yn ogystal â bod yn dragwyddol ac yn angenrheidiol. Nid pawb sy'n cytuno bod duw yn bodoli, ac nid oes prawf gwyddonol o'i fodolaeth. Credir ynddo drwy ffydd yn unig.[1][2][3] Credir mai creawdwr y bydysawd yw Duw, neu o leiaf mai ei gynhaliwr yw ef. Mewn crefyddau eraill hen a diweddar, rhai enwadau Hindŵaidd er enghraifft, credir fod y Bod goruchel yn fenywaidd a chyfeirir ati fel Y Dduwies. Nid yw pawb yn credu mewn Duw neu dduwiau. Mae rhai yn amheuwr ond gyda meddwl agored ar y pwnc; gelwir pobl o'r farn hynny'n agnostig. Mae eraill yn gwrthod bodolaeth Duw yn gyfan gwbl; gelwir y rhain hynny'n anffyddwyr.

Mae rhai crefyddau'n disgrifio Duw heb gyfeirio at ryw, tra bod eraill, fel y Gymraeg, yn defnyddio terminoleg sy'n rhyw-benodol hy gyda rhagfarn ar sail rhyw; 'Ef' (gwrywaidd) yw Duw yn y Gymraeg, yn draddodiadol. Mae Duw wedi cael ei genhedlu fel naill ai persono neu'n ddiberson. Mewn theistiaeth, Duw yw crëwr a chynhaliwr y bydysawd, tra mewn deistiaeth, Duw yw crëwr, ond nid cynhaliwr, y bydysawd. Mewn pantheistiaeth, Duw yw'r bydysawd ei hun. Anffyddiaeth yw absenoldeb Dduw neu ddwyfoldeb, tra bod agnosticiaeth yn ystyried bodolaeth Duw yn anhysbys. Mae Duw hefyd wedi ddylunio fel ffynhonnell pob rhwymedigaeth foesol, a'r "gwrthrych mwyaf y gellir ei ddychmygu".[1] Mae llawer o athronwyr nodedig wedi datblygu dadleuon o blaid ac yn erbyn bodolaeth Duw.[4]

Mae pob crefydd undduwaidd yn cyfeirio at ei duw gan ddefnyddio gwahanol enwau, gyda rhai'n cyfeirio at syniadau diwylliannol am hunaniaeth a phriodoleddau'r duw. Yn Ateniaeth yr Aifft hynafol, o bosibl y grefydd undduwaidd gynharaf a gofnodwyd, gelwid y duwdod hwn yn Aten[5] a chyhoeddwyd mai hi oedd yr un Bod "Goruchaf" gwir "a chreawdwr y bydysawd.[6]

Y gair 'Allah' mewn caligraffi Arabeg
Y Tetragramaton (YHWH) mewn ysgrifen Hebraeg.
Map sy'n dangos canran y boblogaeth yn Ewrop sy'n credu mewn Duw (arolwg 2005)

Defnyddir yr enwau Iahwe a Jehofa, lleisiau posib o YHWH (Iafe, Iahwe), mewn Cristnogaeth. Yn athrawiaeth Gristnogol y Drindod, mae un Duw yn cydfodoli mewn tri hypostasis (a elwir hefyd yn hanfod a pherson) o'r enw'r Tad, y Mab a'r Ysbryd Glân. Yn Islam, mae'r teitl Duw ("Allah" yn yr Arabeg) yn aml yn cael ei ddefnyddio fel enw, tra bod Mwslimiaid hefyd yn defnyddio llu o deitlau eraill am Dduw. Mewn Hindŵaeth, mae Brahman yn aml yn cael ei ystyried yn gysyniad monyddol o Dduw.[7] Yng nghrefyddau Tsieineaidd caiff Shangdi ei ystyried yn dad yr hil (neu'r 'hynafiad cyntaf') a'r bydysawd. Ymhlith yr enwau eraill ar Dduw mae Baha yn y Ffydd Bahá'í,[8] Waheguru mewn Siciaeth,[9] Ahura Mazda mewn Zoroastriaeth,[10] Hayyi Rabbi ym Mandeaeth[11][12] a Sang Hyang Widhi Wasa yn Hindŵaeth Bali.[13]

Yn y Gymraeg, a'r Saesneg, defnyddir llythyren fawr pan ddefnyddir y gair fel enw priod, yn ogystal ag ar gyfer enwau duwiau unigol eraill ee Baha, Lleu, Jehofa.[14] O ganlyniad, defnyddir llythyren fach ar gyfer llu o dduwiau, neu pan gaiff ei ddefnyddio i gyfeirio at y syniad generig o ddwyfoldeb.[15][16][17]

Allāh (Arabeg: الله‎) yw'r term Arabeg ac ni cheir enw lluosog; fe'i defnyddir gan Fwslimiaid a Christnogion ac Iddewon sy'n siarad Arabeg i ddynodi "Y Duw", tra bod ʾilāh (Arabeg: إِلَٰه‎; lluosog `āliha آلِهَة) yn derm a ddefnyddir ar gyfer dwyfoldeb (is-dduw) neu dduw yn gyffredinol.[18][19]

Weithiau, rhoddir enw priod i Dduw hefyd mewn Hindŵaeth undduwaidd (monotheistig), sy'n pwysleisio natur bersonol Duw, gyda chyfeiriadau cynnar at ei enw fel Crishna-Vasudeva yn Bhagavata neu yn ddiweddarach mewn Fisnw a Hari.[20]

Ahura Mazda yw'r enw ar Dduw a ddefnyddir mewn Zoroastriaeth. Mae "Mazda", neu'n hytrach y ffurf Afesteg Mazdā-, Mazdå (enwol), yn adlewyrchu'r Iraneg *Mazdāh (benywaidd). Yn gyffredinol cymerir mai enw iawn yr ysbryd ydyw, ac fel ei gytras Sansgrit medhā, mae'n golygu "deallusrwydd" neu "ddoethineb". Mae'r enwau Afesteg a Sansgrit yn adlewyrchu tarddiad Indo-Iraneg *mazdhā-, o Indo-Ewropeg *mn̩sdʰeh₁, gan olygu'n llythrennol: "trefnu (*dʰeh₁) meddwl rhywun (*mn̩-s)", ac felly "doeth". [21]

Y term Waheguru (Pwnjabeg vāhigurū) a ddefnyddir amlaf mewn Siciaeth i gyfeirio at Dduw. Mae'n golygu ‘athro bendigedig’ yn y Pwnjabeg. Ystyr Vāhi (benthycair o'r Perseg Canol) yw ‘rhyfeddol’ a guru (Sansgrit) yn derm sy'n dynodi ‘athro’. Mae rhai hefyd yn disgrifio Waheguru fel profiad o ecstasi sydd y tu hwnt i bob disgrifiad. Mae'r defnydd mwyaf cyffredin o'r gair Waheguru yn y cyfarchiad y mae Siciaid yn ei ddefnyddio gyda'i gilydd:

Waheguru Ji Ka Khalsa, Waheguru Ji Ki Fateh
Wonderful Lord's Khalsa, Victory is to the Wonderful Lord.

Arabeg yw'r gair Baha, sy'n golygu'r Duw "mwyaf" yn y Ffydd Bahá'í, ar gyfer "Holl-Gogoneddus".

Yn gyffredinol

[golygu | golygu cod]

Mae athroniaeth crefydd yn cydnabod y canlynol fel priodoleddau hanfodol Duw:

  • Hollalluogrwydd (Omnipotence; pŵer diderfyn)
  • Hollwybodaeth (Omniscience; gwybodaeth ddiderfyn)
  • Tragwyddoldeb (Nid yw Duw yn rhwym wrth amser; da yw Duw)
  • Daioni (mae Duw yn gwbl garedig)
  • Undod (ni ellir rhannu Duw)
  • Symlrwydd (nid yw Duw yn gyfansawdd)
  • Anghorfforoldeb (nid yw Duw yn faterol)
  • Anghyfnewidiolseb (nid yw Duw yn destun newid)
  • Caeëdigaeth (nid yw Duw yn cael ei effeithio gan ddim)[22]

Nid oes consensws clir ar natur na bodolaeth Duw.[23] Mae'r cysyniadau Abrahamaidd o Dduw yn cynnwys y diffiniad undduwaidd o Dduw mewn Iddewiaeth, y farn Trindodaidd gan Gristnogion a'r cysyniad Islamaidd o Dduw.

Roedd yna hefyd amryw o syniadau o Dduw yn yr hen fyd Groeg-Rufeinig, megis barn Aristotlys am symudwr disymud, cysyniad neoplatonig yr Un a Duw pantheistaidd y stoiciaeth.

Mae'r crefyddau dharmig yn wahanol yn eu barn am y dwyfol: mae safbwyntiau o Dduw o fewn i Hindŵaeth yn amrywio yn ôl rhanbarth, sect a chast, ac yn amrywio o undduwiaeth i amldduwiaeth. Mae llawer o grefyddau amldduwiol yn rhannu'r syniad o ddwyfoldeb y crëwr, er bod ganddyn nhw enw heblaw "Duw" a heb yr holl rolau eraill a briodolir i Dduw unigol gan grefyddau undduwaidd. Weithiau mae Siciaeth yn cael ei ystyried yn bantheistaidd am Dduw.

Yn gyffredinol, mae crefyddau Śramaṇa yn rhai nad ydyn nhw'n pwysleisio'r creu, ac maen nhw hefyd yn dal bod bodau dwyfol (o'r enw Devas mewn Bwdhaeth a Jainiaeth) o bwer a hyd oes gyfyngedig. Yn gyffredinol, mae Jainiaeth wedi gwrthod syniadau'r creu, gan ddal bod sylweddau'r enaid (jīva) heb eu trin a bod amser yn ddi-ddechrau.[24] Yn dibynnu ar ddehongliad a thraddodiad person, gellir tybio bod Bwdhaeth naill ai'n an-ddamcaniaethol, yn draws-ddamcaniaethol, yn bantheistaidd neu'n amldduwiol. Fodd bynnag, yn gyffredinol mae Bwdhaeth wedi gwrthod barn undduwaidd benodol Duw'r Creawdwr. Mae'r Bwdha yntau'n feirniadol o ddamcaniaeth y creu, yn y testunau Bwdhaidd cynnar.[25][26] Hefyd, mae prif athronwyr Bwdhaidd Indiaidd, fel Nagarjuna, Vasubandhu, Dharmakirti a Buddhaghosa, yn beirniadu'r cysyniad o Dduw'r Creewr, yn gyson.[27][28][29]

Un duw

[golygu | golygu cod]

Amldduwiaeth oedd y grefydd Geltaidd, ac roedd y duwiau'n cynnwys Lleu, Rhiannon, Pwyll, Teyrnon ayb. Mae undduwiaid, fodd bynnag, yn credu nad oes ond un duw, a gallant hefyd gredu bod y duw hwn yn cael ei addoli mewn gwahanol grefyddau o dan enwau gwahanol. Pwysleisir yn arbennig y farn bod pob damcaniaethwr yn addoli'r un duw, p'un ai ydynt yn ei adnabod ai peidio, yn Ffydd Bahá, Hindŵaeth [30] a Siciaeth.[31]

Mewn Cristnogaeth, mae athrawiaeth y Drindod yn disgrifio Duw fel un Duw mewn tri Pherson dwyfol (Duw ei hun yw pob un o'r tri Pherson). Mae'r Drindod Sanctaidd fwyaf yn cynnwys[32] Duw'r Tad, Duw'r Mab (Iesu Grist), a Duw yr Ysbryd Glân. Yn y canrifoedd diwethaf, cafodd y dirgelwch sylfaenol hwn o'r ffydd Gristnogol ei grynhoi hefyd gan y fformiwla Ladin Sancta Trinitas, Unus Deus (Y Drindod Sanctaidd, Un Duw), a adroddwyd yn y Litanias Lauretanas.

Cysyniad mwyaf sylfaenol Islam yw tawhid sy'n golygu "undod" neu "unigrywiaeth". Disgrifir Duw yn y Corân fel: "Ef yw Allah, yr Un a'r Unig un; Allah, y Tragwyddol, Absoliwt; nid oes neb tebyg iddo." Mae Mwslimiaid yn ceryddu athrawiaeth Gristnogol y Drindod a dewiniaeth Iesu, gan ei chymharu â amldduwiaeth. Yn Islam, mae Duw yn drosgynnol ac nid yw'n debyg i unrhyw un o'i greadigaethau mewn unrhyw ffordd. Felly, nid oes gan Fwslimiaid ddelweddau o Dduw.[33]

Theistiaeth, deistiaeth a phantheistiaeth

[golygu | golygu cod]

Mae Theistiaeth yn gyffredinol yn dal: bod Duw yn bodoli ac yn real, yn wrthrychol ac yn annibynnol o feddwl dynol; bod Duw wedi creu ac yn cynnal popeth; fod Duw yn hollalluog ac yn dragwyddol; a bod Duw yn bersonol ac yn rhyngweithio â'r bydysawd trwy brofiadau crefyddol a gweddïau.[34] Mae Theistiaeth yn dal bod Duw yn drosgynnol ac yn barhaol; felly, mae Duw ar yr un pryd yn anfeidrol ac, mewn rhyw ffordd, yn bresennol ym materion y byd.[35] Nid yw pob damcaniaethwr yn cytuno a'r holl osodiadau hyn, ond mae pob un fel arfer yn tanysgrifio i rai ohonynt.[34] Mae diwinyddiaeth Gatholig yn dal bod Duw yn anfeidrol syml ac nad yw'n ddarostyngedig i amser. Mae'r rhan fwyaf o ddamcaniaethwyr yn dal bod Duw yn hollalluog ac yn garedig, er bod y gred hon yn codi cwestiynau am gyfrifoldeb Duw am ddrygioni a dioddefaint yn y byd. Mae Theistiaeth Agored, mewn yn dadlau, oherwydd natur amser, nad yw hollwybodaeth Duw yn golygu y gall y duwdod ragweld y dyfodol. Defnyddir damcaniaeth weithiau i gyfeirio'n gyffredinol at unrhyw gred mewn duw neu dduwiau, hy, undduwiaeth neu amldduwiaeth.[36][37]

Duw'n Bendithio'r Seithfed Dydd, 1805 paentiad dyfrlliw gan William Blake
99 enw Allah, mewn sgript Tsieineaidd Sini

Mae deistiaeth (deism) yn dal bod Duw yn hollol drosgynnol: mae Duw yn bodoli, ond nid yw'n ymyrryd yn y byd y tu hwnt i'r hyn oedd angen ei greu.[35] Yn y gred hon, nid yw Duw'n ddynweddol, ac nid yw'n ateb gweddïau nac yn cynhyrchu gwyrthiau. O fewn deistiaeth mae'r gred nad oes gan Dduw ddiddordeb mewn dynoliaeth ac efallai nad yw hyd yn oed yn ymwybodol o ddynoliaeth.

Mae pantheistiaeth yn cyfuno deistiaeth â chredoau pantheistaidd.[38][39][40] Cynigir pantheistiaeth i egluro deistiaeth pam y byddai Duw yn creu bydysawd ac yna'n ei adael,[41] ac o ran pantheistiaeth, tarddiad a phwrpas y bydysawd.[41][42]

Barn pobl nad ydynt yn theist

[golygu | golygu cod]

Mae barn yr an-theist (a'r anffyddiwr) am Dduw hefyd yn amrywio ee gyda rhai'n osgoi y cysyniad o Dduw, tra'n derbyn ei fod yn arwyddocaol i lawer; mae anffyddwyr eraill yn deall Duw fel symbol o werthoedd a dyheadau dynol. Cyhoeddodd yr anffyddiwr Seisnig o'r 19g Charles Bradlaugh ei fod yn gwrthod dweud "Nid oes Duw", oherwydd "mae'r gair 'Duw' i mi yn swn sy'n cyfleu dim cadarnhad clir nac unigryw"; dywedodd yn fwy penodol ei fod yn anghredu yn y duw Cristnogol. Cynigiodd Stephen Jay Gould ddull o rannu byd athroniaeth i'r hyn a alwodd yn " magisteria nad yw'n gorgyffwrdd" (non-overlapping magisteria; NOMA). Yn y farn hon, mae cwestiynau goruwchnaturiol, fel y rhai sy'n ymwneud â bodolaeth a natur Duw, yn an-empirig ac yn barth real o fewn diwinyddiaeth. Os felly, yna dylid defnyddio dulliau gwyddoniaeth i ateb unrhyw gwestiwn empirig am y byd naturiol, a dylid defnyddio diwinyddiaeth i ateb cwestiynau am yr ystyr eithaf a gwerthoedd moesol. Yn y farn hon, mae diffygunrhyw ôl troed empirig o magisteriwm y goruwchnaturiol i ddigwyddiadau naturiol yn golygu mai gwyddoniaeth yw'r unig chwaraewr yn y byd naturiol.[43]

Barn arall, a ddatblygwyd gan Richard Dawkins, yw bod bodolaeth Duw yn gwestiwn empirig, ar y sail y byddai "bydysawd â duw yn fath hollol wahanol o fydysawd i fydysawd heb Dduw, ac y byddai'n wahaniaeth gwyddonol."[44] Dadleuodd Carl Sagan ei bod yn anodd profi neu wrthbrofi athrawiaeth Creawdwr y Bydysawd ac mai'r unig ddarganfyddiad gwyddonol y gellir ei ddychmygu a allai wrthbrofi bodolaeth Creawdwr (nid Duw o reidrwydd) fyddai'r darganfyddiad bod y bydysawd yn anfeidrol hen.[45]

Noda Stephen Hawking a’i gyd-awdur Leonard Mlodinow yn eu llyfr, The Grand Design (2010) ei bod yn rhesymol gofyn pwy neu beth a greodd y bydysawd, ond os mai Duw yw’r ateb, yna rhaid hefyd gofyn, pwy greodd Duw? Mae'r ddau awdur yn honni fodd bynnag, ei bod hi'n bosibl ateb y cwestiynau hyn o fewn cylch gwyddoniaeth yn unig, a heb alw unrhyw fodau dwyfol.[46]

Agnosticiaeth ac anffyddiaeth

[golygu | golygu cod]

Agnosticiaeth yw'r farn bod gwir werth rhai honiadau - yn enwedig honiadau metaffisegol a chrefyddol megis a yw Duw, y dwyfol neu'r goruwchnaturiol yn bodoli - yn anhysbys ac efallai'n anhysbys.

Anffyddiaeth, yn ei ystyr ehangaf, yw gwrthod credu ym modolaeth duwiau.[47][48] Mewn ystyr culach, anffyddiaeth yn benodol yw'r safbwynt nad oes duwiau, er y gellir ei diffinio fel diffyg cred ym modolaeth unrhyw dduwdodau, yn hytrach na chred gadarnhaol ym mhresenoldeb unrhyw dduwdodau.[49]

Dynweddiant

[golygu | golygu cod]

Dadleua Pascal Boyer, er bod amrywiaeth eang o gysyniadau goruwchnaturiol i'w cael ledled y byd, yn gyffredinol, mae bodau goruwchnaturiol yn tueddu i ymddwyn yn debyg iawn i bobl. Mae adeiladu duwiau ac ysbrydion fel pobl yn un o nodweddion mwyaf adnabyddus crefydd. Mae'n dyfynnu enghreifftiau o fytholeg Roegaidd, sydd, yn ei farn ef, yn debycach i opera sebon fodern na systemau crefyddol eraill.[50] Mae Bertrand du Castel a Timothy Jurgensen yn dangos bod model esboniadol Boyer yn cyd-fynd ag epistemoleg ffiseg wrth osod endidau na ellir eu gweld yn uniongyrchol fel cyfryngwyr.[51] Mae'r anthropolegydd Stewart Guthrie'n dadlau bod pobl yn taflunio nodweddion dynol i agweddau nad ydynt yn ddynol ar y byd oherwydd ei fod yn gwneud yr agweddau hynny'n fwy cyfarwydd. Awgrymodd Sigmund Freud hefyd fod cysyniad o dduw yn ymestyniad o dad y person.[52]

Yn yr un modd, roedd Émile Durkheim yn un o'r cynharaf i awgrymu bod duwiau'n cynrychioli estyniad o fywyd dynol fel ag i gynnwys bodau goruwchnaturiol. Yn unol â'r rhesymeg hon, mae'r seicolegydd Matt Rossano yn dadlau: pan ddechreuodd bodau dynol fyw mewn grwpiau mwy, efallai eu bod wedi creu duwiau fel ffordd o orfodi moesoldeb. Mewn grwpiau bach, gellir gorfodi moesoldeb gan rymoedd cymdeithasol fel clecs neu enw da. Fodd bynnag, mae'n anoddach o lawer gorfodi moesoldeb gan ddefnyddio grymoedd cymdeithasol mewn grwpiau llawer mwy. Mae Rossano'n nodi, trwy gynnwys duwiau ac ysbrydion byth-wyliadwrus, fod bodau dynol wedi darganfod strategaeth effeithiol ar gyfer atal hunanoldeb ac adeiladu grwpiau mwy cydweithredol.[53]

Bodolaeth

[golygu | golygu cod]

Mae dadleuon ynghylch bodolaeth Duw fel arfer yn cynnwys dadleuon empirig, diddwythol ac anwythol. Cynhwysa sawl gwahanol safbwynt: "Nid yw Duw yn bodoli" (anffyddiaeth gref); "Nid yw Duw bron yn sicr yn bodoli" (anffyddiaeth de facto); "does neb yn gwybod a yw Duw yn bodoli" (agnosticiaeth) "Mae Duw yn bodoli, ond ni ellir profi na gwrthbrofi hyn" (theistiaeth de facto); a bod "Duw yn bodoli a gellir profi hyn" (theistiaeth gref) [43]

Cynigiwyd dadleuon dirifedi i brofi bodolaeth Duw,[54] ac yn eu plith y mae Y Pum Ffordd (Aquinas), y Ddadl o'r awydd a gynigiwyd gan CS Lewis, a'r Ddadl Ontolegol a luniwyd gan Anselm a René Descartes.[55]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]

Troednodiadau   Dyfyniadau

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Swinburne, R.G. "God" in Honderich, Ted. (ed)The Oxford Companion to Philosophy, Oxford University Press, 1995.
  2. ↑ David Bordwell (2002). Catechism of the Catholic Church, Continuum International Publishing ISBN 978-0-86012-324-8 p. 84
  3. ↑ "Catechism of the Catholic Church – IntraText". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 Mawrth 2013. Cyrchwyd 30 December 2016.
  4. ↑ Platinga, Alvin. "God, Arguments for the Existence of", Routledge Encyclopedia of Philosophy, Routledge, 2000.
  5. ↑ Jan Assmann, Religion and Cultural Memory: Ten Studies, Stanford University Press 2005, p. 59
  6. ↑ M. Lichtheim, Ancient Egyptian Literature, Vol. 2, 1980, p. 96
  7. ↑ Pantheism: A Non-Theistic Concept of Deity – p. 136, Michael P. Levine – 2002
  8. ↑ A Feast for the Soul: Meditations on the Attributes of God : ... – p. x, Baháʾuʾlláh, Joyce Watanabe – 2006
  9. ↑ Philosophy and Faith of Sikhism – p. ix, Kartar Singh Duggal – 1988
  10. ↑ The Intellectual Devotional: Revive Your Mind, Complete Your Education, and Roam confidently with the cultured class, David S. Kidder, Noah D. Oppenheim, p. 364
  11. ↑ Buckley, Jorunn Jacobsen (2002). The Mandaeans: ancient texts and modern people. Oxford University Press. ISBN 0-19-515385-5. OCLC 65198443.
  12. ↑ Nashmi, Yuhana (24 April 2013), "Contemporary Issues for the Mandaean Faith", Mandaean Associations Union, http://www.mandaeanunion.com/history-english/item/488-mandaean-faith, adalwyd 28 December 2021
  13. ↑ McDaniel, Mehefin (2013), A Modern Hindu Monotheism: Indonesian Hindus as ‘People of the Book’. The Journal of Hindu Studies, Oxford University Press, doi:10.1093/jhs/hit030
  14. ↑ "'God' in Merriam-Webster (online)". Merriam-Webster, Inc. Cyrchwyd 19 Gorffennaf 2012.
  15. ↑ Webster's New World Dictionary; "God n. ME < OE, akin to Ger gott, Goth guth, prob. < IE base * ĝhau-, to call out to, invoke > Sans havaté, (he) calls upon; 1. any of various beings conceived of as supernatural, immortal, and having special powers over the lives and affairs of people and the course of nature; deity, esp. a male deity: typically considered objects of worship; 2. an image that is worshiped; idol 3. a person or thing deified or excessively honored and admired; 4. [G-] in monotheistic religions, the creator and ruler of the universe, regarded as eternal, infinite, all-powerful, and all-knowing; Supreme Being; the Almighty"
  16. ↑ Dictionary.com; "God /gɒd/ noun: 1. the one Supreme Being, the creator and ruler of the universe. 2. the Supreme Being considered with reference to a particular attribute. 3. (lowercase) one of several deities, esp. a male deity, presiding over some portion of worldly affairs. 4. (often lowercase) a supreme being according to some particular conception: the God of mercy. 5. Christian Science. the Supreme Being, understood as Life, Truth, Love, Mind, Soul, Spirit, Principle. 6. (lowercase) an image of a deity; an idol. 7. (lowercase) any deified person or object. 8. (often lowercase) Gods, Theater. 8a. the upper balcony in a theater. 8b. the spectators in this part of the balcony."
  17. ↑ Barton, G.A. (2006). A Sketch of Semitic Origins: Social and Religious. Kessinger Publishing. ISBN 978-1-4286-1575-5.
  18. ↑ "God". Islam: Empire of Faith. PBS. Cyrchwyd 18 December 2010.
  19. ↑ "Islam and Christianity", Encyclopedia of Christianity (2001): Arabic-speaking Christians and Jews also refer to God as Allāh.
  20. ↑ Hastings 2003, t. 540
  21. ↑ Boyce 1983.
  22. ↑ Bunnin, Yu & 2008 188.
  23. ↑ Froese, Paul; Christopher Bader (Fall–Winter 2004). "Does God Matter? A Social-Science Critique". Harvard Divinity Bulletin. 4 32.
  24. ↑ Nayanar, Prof. A. Chakravarti (2005). Samayasāra of Ācārya Kundakunda. p.190, Gāthā 10.310, New Delhi: Today & Tomorrows Printer and Publisher.
  25. ↑ Narada Thera (2006) "The Buddha and His Teachings," pp. 268-269, Jaico Publishing House.
  26. ↑ Hayes, Richard P., "Principled Atheism in the Buddhist Scholastic Tradition", Journal of Indian Philosophy, 16:1 (1988:Mar) p. 2.
  27. ↑ Hsueh-Li Cheng. "Nāgārjuna's Approach to the Problem of the Existence of God" in Religious Studies, Vol. 12, No. 2 (Jun., 1976), pp. 207-216 (10 pages), Cambridge University Press.
  28. ↑ Hayes, Richard P., "Principled Atheism in the Buddhist Scholastic Tradition", Journal of Indian Philosophy, 16:1 (1988:Mar.).
  29. ↑ Harvey, Peter (2019). "Buddhism and Monotheism", p. 1. Cambridge University Press.
  30. ↑ See Swami Bhaskarananda, Essentials of Hinduism (Viveka Press 2002) ISBN 1-884852-04-1
  31. ↑ "Sri Guru Granth Sahib". Sri Granth. Cyrchwyd 30 Mehefin 2011.
  32. ↑ "What Is the Trinity?". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 Chwefror 2014.
  33. ↑ Robyn Lebron (2012). Searching for Spiritual Unity...Can There Be Common Ground?. t. 117. ISBN 978-1-4627-1262-5.
  34. ↑ 34.0 34.1 Smart, Jack; John Haldane (2003). Atheism and Theism. Blackwell Publishing. t. 8. ISBN 978-0-631-23259-9.
  35. ↑ 35.0 35.1 Lemos, Ramon M. (2001). A Neomedieval Essay in Philosophical Theology. Lexington Books. t. 34. ISBN 978-0-7391-0250-3.
  36. ↑ "Philosophy of Religion.info – Glossary – Theism, Atheism, and Agonisticism". Philosophy of Religion.info. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 April 2008. Cyrchwyd 16 Gorffennaf 2008.
  37. ↑ "Theism – definition of theism by the Free Online Dictionary, Thesaurus and Encyclopedia". TheFreeDictionary.com. Cyrchwyd 16 Gorffennaf 2008.
  38. ↑ Alan H. Dawe (2011). The God Franchise: A Theory of Everything. t. 48. ISBN 978-0-473-20114-2. Pandeism: This is the belief that God created the universe, is now one with it, and so, is no longer a separate conscious entity. This is a combination of pantheism (God is identical to the universe) and deism (God created the universe and then withdrew Himself).
  39. ↑ Sean F. Johnston (2009). The History of Science: A Beginner's Guide. t. 90. ISBN 978-1-85168-681-0. In its most abstract form, deism Mai not attempt to describe the characteristics of such a non-interventionist creator, or even that the universe is identical with God (a variant known as pandeism).
  40. ↑ Paul Bradley (2011). This Strange Eventful History: A Philosophy of Meaning. t. 156. ISBN 978-0-87586-876-9. Pandeism combines the concepts of Deism and Pantheism with a god who creates the universe and then becomes it.
  41. ↑ 41.0 41.1 Allan R. Fuller (2010). Thought: The Only Reality. t. 79. ISBN 978-1-60844-590-5. Pandeism is another belief that states that God is identical to the universe, but God no longer exists in a way where He can be contacted; therefore, this theory can only be proven to exist by reason. Pandeism views the entire universe as being from God and now the universe is the entirety of God, but the universe at some point in time will fold back into one single being which is God Himself that created all. Pandeism raises the question as to why would God create a universe and then abandon it? As this relates to pantheism, it raises the question of how did the universe come about what is its aim and purpose?
  42. ↑ Peter C. Rogers (2009). Ultimate Truth, Book 1. t. 121. ISBN 978-1-4389-7968-7. As with Panentheism, Pantheism is derived from the Greek: 'pan'= all and 'theos' = God, it literally means "God is All" and "All is God." Pantheist purports that everything is part of an all-inclusive, indwelling, intangible God; or that the Universe, or nature, and God are the same. Further review helps to accentuate the idea that natural law, existence, and the Universe which is the sum total of all that is, was, and shall be, is represented in the theological principle of an abstract 'god' rather than an individual, creative Divine Being or Beings of any kind. This is the key element that distinguishes them from Panentheists and Pandeists. As such, although many religions Mai claim to hold Pantheistic elements, they are more commonly Panentheistic or Pandeistic in nature.
  43. ↑ 43.0 43.1 Dawkins, Richard (2006). The God Delusion. Great Britain: Bantam Press. ISBN 978-0-618-68000-9.
  44. ↑ Dawkins, Richard (23 Hydref 2006). "Why There Almost Certainly Is No God". The Huffington Post. Cyrchwyd 10 Ionawr 2007.
  45. ↑ Sagan, Carl (1996). The Demon Haunted World. New York: Ballantine Books. t. 278. ISBN 978-0-345-40946-1.
  46. ↑ Stephen Hawking; Leonard Mlodinow (2010). The Grand Design. Bantam Books. t. 172. ISBN 978-0-553-80537-6.
  47. ↑ Nielsen 2013: "Instead of saying that an atheist is someone who believes that it is false or probably false that there is a God, a more adequate characterization of atheism consists in the more complex claim that to be an atheist is to be someone who rejects belief in God for the following reasons ... : for an anthropomorphic God, the atheist rejects belief in God because it is false or probably false that there is a God; for a nonanthropomorphic God ... because the concept of such a God is either meaningless, unintelligible, contradictory, incomprehensible, or incoherent; for the God portrayed by some modern or contemporary theologians or philosophers ... because the concept of God in question is such that it merely masks an atheistic substance—e.g., "God" is just another name for love, or ... a symbolic term for moral ideals."
  48. ↑ Edwards 2005: "On our definition, an 'atheist' is a person who rejects belief in God, regardless of whether or not his reason for the rejection is the claim that 'God exists' expresses a false proposition. People frequently adopt an attitude of rejection toward a position for reasons other than that it is a false proposition. It is common among contemporary philosophers, and indeed it was not uncommon in earlier centuries, to reject positions on the ground that they are meaningless. Sometimes, too, a theory is rejected on such grounds as that it is sterile or redundant or capricious, and there are many other considerations which in certain contexts are generally agreed to constitute good grounds for rejecting an assertion."
  49. ↑ Rowe 1998: "As commonly understood, atheism is the position that affirms the nonexistence of God. So an atheist is someone who disbelieves in God, whereas a theist is someone who believes in God. Another meaning of 'atheism' is simply nonbelief in the existence of God, rather than positive belief in the nonexistence of God. ... an atheist, in the broader sense of the term, is someone who disbelieves in every form of deity, not just the God of traditional Western theology."
  50. ↑ Boyer, Pascal (2001). Religion Explained. New York: Basic Books. tt. 142–243. ISBN 978-0-465-00696-0. boyer modern soap opera.
  51. ↑ du Castel, Bertrand; Jurgensen, Timothy M. (2008). Computer Theology. Austin, Texas: Midori Press. tt. 221–22. ISBN 978-0-9801821-1-8.
  52. ↑ Barrett, Justin (1996). "Conceptualizing a Nonnatural Entity: Anthropomorphism in God Concepts". Cognitive Psychology 31 (3): 219–47. doi:10.1006/cogp.1996.0017. PMID 8975683. http://commonsenseatheism.com/wp-content/uploads/2009/09/Barrett-Conceptualizing-a-Nonnatural-Entity.pdf.
  53. ↑ Rossano, Matt (2007). "Supernaturalizing Social Life: Religion and the Evolution of Human Cooperation". Human Nature (Hawthorne, N.Y.) 18 (3): 272–94. doi:10.1007/s12110-007-9002-4. PMID 26181064. http://www2.selu.edu/Academics/Faculty/mrossano/recentpubs/Supernaturalizing.pdf. Adalwyd 25 Mehefin 2009.
  54. ↑ Aquinas, Thomas (1990). Kreeft, Peter (gol.). Summa of the Summa. Ignatius Press. t. 63.
  55. ↑ Aquinas, Thomas (1990). Kreeft, Peter (gol.). Summa of the Summa. Ignatius Press. tt. 65–69.

 

Llyfryddiaeth

[golygu | golygu cod]
Chwiliwch am duw
yn Wiciadur.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Duw&oldid=12054690"