Neidio i'r cynnwys

Islam

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia
(Ailgyfeiriad o Mwslimiaid)
Islam
Enghraifft o'r canlynolgrwp crefyddol mawr Edit this on Wikidata
Mathcrefyddau Abrahamig Edit this on Wikidata
CrëwrGod in Islam Edit this on Wikidata
IaithArabeg Edit this on Wikidata
Cysylltir gydadhikr, Dua, good works in Islam Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu631 Edit this on Wikidata
GenreYmarfer ysbrydol, Cwlt, devotion Edit this on Wikidata
Cyfrescrefyddau Abrahamig Edit this on Wikidata
Rhagflaenwyd ganSiahâda Edit this on Wikidata
Olynwyd ganPum Colofn Islam Edit this on Wikidata
LleoliadY Byd Mwslemaidd, ledled y byd Edit this on Wikidata
Prif bwncobedience, allegiance, obedience in Islam, worship in Islam, Sabil Allah, al-Sirat al-Mustaqim Edit this on Wikidata
Yn cynnwysPum Colofn Islam, Siahâda, Salah, Zakat, Fasting during Ramadan, Hajj Edit this on Wikidata
SylfaenyddMuhammad Edit this on Wikidata
RhagflaenyddMytholeg Arabaidd, crefydd hynafol Semitig Edit this on Wikidata
PencadlysMosg Al-Haram, Kaaba, Qibla Edit this on Wikidata
Enw brodorolالإسلام Edit this on Wikidata
CyfarwyddwrJibril Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Rhan o gyfres ar
 Islam


Athrawiaeth

Allah · Undod Duw
Muhammad · Proffwydi Islam

Arferion

Cyffes Ffydd · Gweddïo
Ymprydio · Elusen · Pererindod

Hanes ac Arweinwyr

Ahl al-Bayt · Sahaba
Califfiaid Rashidun · Imamau Shi'a

Testunau a Deddfau

Coran · Sŵra · Sunnah · Hadith
Fiqh · Sharia
Kalam · Tasawwuf (Swffiaeth)

Enwadau

Sunni · Shi'a

Diwylliant a Chymdeithas

Astudiaethau Islamig · Celf
Calendr · Demograffeg
Gwyliau · Mosgiau · Athroniaeth
Gwleidyddiaeth · Gwyddoniaeth · Merched

Islam a chrefyddau eraill

Cristnogaeth · Iddewiaeth

Gweler hefyd

Islamoffobia · Termau Islamig
Islam yng Nghymru

Un o grefyddau mwyaf poblogaidd a gwasgaredig y byd yw Islam (Arabeg: اَلْإِسْلَامُ); Lladineiddiad: al-’Islām). Ystyr y gair yw ymostyngiad i ewyllys Duw (Al-lâh) a'r cyflwr tangnefeddus o fod yn un â Duw a phopeth a grëwyd ganddo. Mae'r gair yn perthyn i'r gair salām sy'n golygu "tangnefedd" a ddaw o'r gwreiddyn s-l-m. Mae dilynwr Islam yn Fwslim, sef "un sy'n ymostwng i ewyllys Duw." Ceir dau brif enwad, sef y Sunni a'r Shia. Fel Cristnogaeth ac Iddewiaeth, mae'n un o'r crefyddau Abrahamig.[1]

Sefydlwyd y grefydd ym Mecca gan y Proffwyd Mohamed (c.570-8 Mehefin, 632). Ymledodd y ffydd yn gyflym yn y Dwyrain Canol a Gogledd Affrica ac mewn llai na chanrif ar ôl marwolaeth Mohamed roedd awdurdod y califfiaid a reolai ymerodraeth yr Umayyad yn ymestyn o Sbaen i Afon Indus yng ngogledd-orllewin India. Erbyn heddiw mae tua 20% o boblogaeth y byd yn byw mewn gwledydd Mwslim, o Foroco yn y gorllewin i Indonesia yn y dwyrain ac o Casachstan yn y gogledd i Fali a Swdan yn y de.

Mae Mwslemiaid yn derbyn Ibrahim (Abraham), Musa (Moses), Isa (Iesu Grist) ynghyd â ffigyrau eraill o'r traddodiad Iddewig-Gristnogol fel proffwydi Duw. Fodd bynnag, credant mai Mohamed yw'r proffwyd mwyaf; yr olaf yn y gadwyn o broffwydi sy'n cychwyn gydag Adda. Credant fod y Coran (Qu'ran) yn air Duw, fel y datguddiwyd ef i Mohamed fesul pennod (sŵra) yn y cyfnod rhwng c. 610 a 632.

Mae'n grefydd undduwiol Abrahamaidd sy'n dysgu bod Muhammad yn negesydd Duw.[2] Hi yw ail grefydd fwyaf y byd y tu ôl i Gristnogaeth, gyda 1.9 biliwn o ddilynwyr neu 24.9% o boblogaeth y byd,[3][4] a elwir yn Fwslimiaid.[5] Mwslimiaid yw mwyafrif y boblogaeth mewn 49 o wledydd.[6][7] Mae Islam yn dysgu bod Duw yn drugarog, yn holl-bwerus, ac yn unigryw,[8] ac wedi arwain dynoliaeth trwy ei ddefnydd o'r proffwydi, yr ysgrythurau datguddiedig, ac arwyddion naturiol.[9] Ysgrythurau sylfaenol Islam yw'r Corân, y credir ei fod yn air Duw, gair am air, yn ogystal â bod yn ddysgeidiaeth ac enghreifftiau normadol (a elwir yn sunnah, sy'n cynnwys adroddiadau o'r enw hadith) o Muhammad ( tua 570 - 632 CE).[10]

O safbwynt hanesyddol, tarddodd Islam yn gynnar yn y 7g OC ym Mhenrhyn Arabia, ym Mecca,[11] ac erbyn yr 8g, ymestynnai'r Califfiaeth Umayyad o Iberia yn y gorllewin i Afon Indus yn y dwyrain. Mae Oes Aur Islamaidd yn cyfeirio at y cyfnod a ddyddiwyd yn draddodiadol o'r 8g i'r 13g, yn ystod y Califfiaeth Abbasid, pan oedd llawer o'r byd hanesyddol Mwslimaidd llewyrchus yn enwedig mewn gwyddoniaeth, economeg a diwylliant.[12][13] Roedd ehangu'r byd Mwslemaidd yn cynnwys gwahanol taleithiau a chalifffiau megis yr Ymerodraeth Otomanaidd, masnach, a throsi i Islam trwy weithgareddau cenhadol (dawah).[14]

Mae'r rhan fwyaf o Fwslimiaid yn perthyn i un o ddau enwad: Sunni (85–90%)[15] neu Shia (10–15%).[16][17][18] Cododd y gwahaniaethau rhwng Sunni a Shia o anghytundeb ynghylch yr olyniaeth i Muhammad a chafodd arwyddocâd gwleidyddol ehangach, yn ogystal â dimensiynau diwinyddol a chyfreithiol. Mae tua 12% o Fwslimiaid yn byw yn Indonesia, y wlad â mwyafrif y Mwslemiaid mwyaf poblog;[19] 31% yn byw yn Ne Asia,[20] y ganran fwyaf o Fwslimiaid yn y byd;[21] 20% yn y Dwyrain Canol–Gogledd Affrica, lle dyma'r grefydd yn dominyddu; a 15% yn Affrica Is-Sahara.[22] Gellir dod o hyd i gymunedau Mwslimaidd sylweddol hefyd yn America, Tsieina ac Ewrop.[23][24] Islam yw'r grefydd fawr sy'n tyfu gyflymaf yn y byd.[25][26]

Arkân al-Dîn

[golygu | golygu cod]

Mae dilynwyr Islam i fod i ymarddel ac ymarfer Pum Colofn y Ffydd (arkân al-Dîn), a adwaenir hefyd fel y farâ'idh, y pum egwyddor sanctaidd.

  1. Y shahâda, Cyffesiad y Ffydd, a ymgorfforir yn y datganiad lâ ilâha illâ'llâh wa Muhammad rasulu Allah ("Nid oes Duw ond Duw a Mohamed yw Negesydd Duw"). Mae rhywun o grefydd arall sy'n datgan hyn yn ddiffuant gerbron dau dyst Mwslim yn cael ei dderbyn fel Mwslim yntau.
  2. Y salat (ll. salawât), sef y pum gweddi ddefodol a adroddir bum gwaith y dydd: ar doriad y wawr (subh), ar ganol dydd (dhuhr), ar ganol y prynhawn (asr), ar fachlud yr haul (maghrib) a dechrau'r nos (ishâ). Dechreuir pob gweddi gyda'r al-Fâtiha, a geir ar ddechrau'r Coran.
  3. Y zakât, sef rhoi elusen yn ôl gallu'r rhoddwr. Tua 5% o incwm y credadun a argymhellir yn y Coran. Yn aml mae'r mosg lleol yn trefnu hyn ac mae'r arian yn mynd at helpu'r tlodion, pobl gydag anabledd, gweddwon a'r amddifad.
  4. Y siyâm, sef ymprydio yn ystod Ramadan, y mis sanctaidd. Yr adeg honno mae bwyta, yfed, smygu, gwisgo peraroglau a chael perthynas rywiol yn waharddedig o doriad y wawr hyd at fachlud yr haul. Nid oes disgwyl i blant ifanc, yr henoed neu rywun sy'n dioddef afiechyd meddyliol ddilyn y rheolau hyn yn gaeth. Mae gwragedd beichiog, mamau sy'n rhoi llefrith i'w babanod, rhywun sy'n dioddef afiechyd a theithwyr yn gallu gohirio'r siyâm a'i chyflawni yn ddiweddarach. Nid ystyrir bod cymryd ffisig yn torri'r ympryd.
  5. Mynd ar hajj neu bererindod i Fecca. Digwylir i Mwslim wneud hynny o leiaf unwaith yn ystod ei fywyd, os ydyw hynny yn ei allu heb achosi caledi i'w deulu.

Hanes Islam

[golygu | golygu cod]
Pererindod (Hajj) i Fecca

Sefydlwyd Islam ym Mecca gan y Proffwyd Mohamed. Ymledodd y ffydd yn gyflym yn y Dwyrain Canol a Gogledd Affrica ac mewn llai na chanrif ar ôl marwolaeth Mohamed roedd awdurdod y califfiaid a reolai ymerodraeth yr Umayyad yn ymestyn o Sbaen i Afon Indus yng ngogledd-orllewin India.

Islam yng Nghymru

[golygu | golygu cod]

Gellir olrhain hanes Islam yng Nghymru yn ôl i'r Oesoedd Canol. Erbyn heddiw credir fod tua 50,000 o Fwslemiaid yn byw yng Nghymru, gyda'r rhan fwyaf yn y de-ddwyrain. Er nad yw hynny'n nifer fawr allan o'r cyfanswm o tua 1.57 biliwn o Fwslemiaid yn y byd, mae'n ffigwr sy'n uwch nag aelodaeth sawl enwad Cristnogol yn y wlad heddiw. Mae hyn yn 23% o boblogaeth y ddaear,[27][28][29][16] Islam ydy'r ail grwp mwyaf a chredir ei bod yn tyfu'n gynt ac yn gryfach nac unrhyw grefydd arall.[30][31][32]

Erthyglau ffydd

[golygu | golygu cod]

Mae'r credo Islamaidd (yr aqidah) yn gofyn am gred mewn chwech erthygl: Duw, angylion, llyfrau, proffwydi, Dydd yr Atgyfodiad a Rhagluniaeth.

Cysyniad o Dduw

[golygu | golygu cod]

Y cysyniad canolog o Islam yw tawḥīd (Arabeg: توحيد ), undod Duw. Caiff ei ystyried yn bennaf fel undduwiaeth, ond hefyd panentheistig mewn dysgeidiaeth gyfriniol Islamaidd.[33] Disgrifir Duw ym Mhennod 112 o'r Corân: “Mae'n Dduw - yn Un ac yn Anwahanadwy; Duw – y Cynhaliwr ˹sydd ei angen ar bawb˺. Ni chafodd epil erioed, ac ni chafodd Efe ei eni. Ac nid oes neb tebyg iddo Ef.” Ni all unrhyw lygaid dynol weld Duw hyd Ddydd y Farn.[34] Yn ôl Islam, mae Duw yn drosgynnol, felly nid yw Mwslemiaid yn priodoli ffurfiau dynol i Dduw. Disgrifir a chyfeirir at Dduw gan nifer o enwau neu briodoleddau, y mwyaf cyffredin yw Ar-Rahmān (الرحمان) sy'n golygu "Yr Holl Drugaredd," ac Ar-Rahīm (الرحيم) sy'n golygu "Trugaredd yn bennaf" a grybwyllir cyn adrodd pob pennod o'r Corân ac eithrio pennod naw.[35][36]

Mae Islam yn dysgu bod creu popeth yn y bydysawd wedi'i ddwyn i fodolaeth trwy orchymyn Duw fel y'i mynegir gan y geiriad, "Bodolwch, ac y mae," ac mai pwrpas bodolaeth yw addoli Duw heb gysylltu partneriaid ag Ef.[37][38] Nid yw Duw yn rhan o'r Drindod Gristnogol.[39] Mae'n cael ei ystyried yn dduw personol sy'n ymateb pryd bynnag y bydd person mewn angen neu drallod yn ei alw. [40] Nid oes unrhyw gyfryngwyr, fel clerigwyr, i gysylltu â Duw, sy'n datgan: "Mae eich Arglwydd wedi cyhoeddi, Galw arnaf, byddaf yn ymateb i chi." Cyfeirir at ymwybyddiaeth ac ymwybyddiaeth o Dduw fel Taqwa. Ystyrir Allāh yn draddodiadol fel enw personol Duw, term heb unrhyw luosog na rhyw yn cael ei briodoli iddo. Fe'i defnyddir gan Fwslimiaid, Christnogion, ac Iddewon sy'n siarad Arabeg wrth gyfeirio at Dduw, tra bod ʾilāh (Arabeg: إله‎) yn derm a ddefnyddir am dduwdod neu dduw yn gyffredinol.[41]

Angylion

[golygu | golygu cod]
Muhammad yn derbyn ei ddatguddiad cyntaf gan yr angel Gabriel. O'r llawysgrif Jami' al-Tawarikh gan Rashid-al-Din Hamadani, 1307.

Mae cred mewn angylion yn sylfaenol i Islam. Mae'r gair Coranaidd am angel (Arabeg : ملك malak) yn tarddu naill ai o Malaka, sy'n golygu "fe reolodd", oherwydd eu pŵer i lywodraethu gwahanol faterion a neilltuwyd iddynt,[42] neu o'r gwreiddyn trilythrennol ’-lk, l-’- k neu mlk ag ystyr eang "negesydd", yn union fel ei gymar yn Hebraeg (malʾákh). Yn wahanol i'r gair Hebraeg, fodd bynnag, defnyddir y term am ysbrydion nefol y byd dwyfol yn unig, yn hytrach na negeswyr dynol. Mae'r Corân yn cyfeirio at negeswyr angylaidd a dynol fel rasul.[43]

Y Corân yw'r brif ffynhonnell ar gyfer y cysyniad Islamaidd o angylion. [44] Crybwyllir rhai ohonynt, megis Gabriel a Michael, wrth eu henwau yn y Qur'an; dim ond at eu swyddogaeth y cyfeirir at eraill. Mewn llenyddiaeth hadith, mae angylion yn aml yn cael eu neilltuo i un ffenomen benodol yn unig.[44] Mae angylion yn chwarae rhan arwyddocaol yn y llenyddiaeth am y Mi'raj, lle mae Muhammad yn dod ar draws sawl angel yn ystod ei daith trwy'r nefoedd. [44] Ymddangosodd angylion eraill yn aml mewn eschatoleg, diwinyddiaeth ac athroniaeth Islamaidd. [44] Gall y dyletswyddau a roddir i angylion gynnwys, er enghraifft, cyfathrebu gyda Duw, gogoneddu Duw, cofnodi gweithredoedd pob person, a chymryd enaid person ar adeg marwolaeth.

Llyfrau

[golygu | golygu cod]
Mae pennod gyntaf y Coran, Al-Fatiha (Yr Agoriad), yn saith pennill

Y llyfrau sanctaidd Islamaidd yw'r cofnodion y mae'r rhan fwyaf o Fwslimiaid yn credu eu bod wedi'u pennu gan Dduw i wahanol broffwydi. Cred Mwslimiaid bod rhannau o'r ysgrythurau a ddatgelwyd yn flaenorol, y Tawrat (Torah ) a'r Injil (Efengyl), wedi eu hystumio - naill ai mewn dehongliadau gwallus, neu destun gwallus, neu'r ddau.[45] Ystyrir y Coran (llythrenol: "llefaru") gan Fwslemiaid fel gair terfynol a llythrennol Duw ac fe'i hystyrir yn helaeth fel y gwaith llenyddol gorau yn yr iaith Arabeg glasurol.[46][47] Er mai'r Corân yw gair olaf Duw i'r ddynolryw, nid yw cyfathrebu â Duw wedi dod i ben, ond yn broses barhaus.[48] Cred llawer o Fwslimiaid y gallai "ffrindiau Duw" (ʾawliyāʾ) gyfathrebu â Duw, er enghraifft, i ragfynegi digwyddiadau yn y dyfodol, gwybod ewyllys Duw a dehongli'r Coran. [49]

Proffwydi a sunnah

[golygu | golygu cod]
Celf Persaidd yn darlunio Muhammad yn arwain Abraham, Moses, Iesu a phroffwydi eraill mewn gweddi

Gall y proffwydi (Arabeg: أنبياء‎; anbiyāʾ) gyfathrebu â Duw a derbyn neges ddwyfol. Gelwir proffwyd sy'n cyflwyno neges i genedl yn Rasul (Arabeg: رسول‎‎; rasūl).[50] Mae Mwslemiaid yn credu bod proffwydi yn fodau dynol ac nid yn ddwyfol, er y gall rhai berfformio gwyrthiau. Yn ôl Islam, roedd holl negeswyr Duw yn pregethu neges Islam - ymostyngiad i ewyllys Duw. Mae'r Corân yn sôn am enwau nifer o ffigurau a ystyrir yn broffwydi yn Islam, gan gynnwys Adda, Noa, Abraham, Moses, Iesu Grist ac eraill.

Ar wahân i broffwydi, mae seintiau'n meddu ar fendithion (Arabeg: بركة, "baraka") a gallant gyflawni gwyrthiau (Arabeg: امات, Karāmāt). Yn eu llygaid hwy, mae seintiau'n is na phroffwydi, ac nid ydynt yn eiriol dros bobl ar Ddydd y Farn. Fodd bynnag, ymwelir yn aml â beddrodau proffwydi a seintiau (Ziyarat). Yn wahanol i broffwydi, roedd merched fel Rabia o Basra yn cael eu derbyn yn saint.[51]

Adgyfodiad a barn

[golygu | golygu cod]

Mae cred yn "Niwrnod yr Atgyfodiad" neu Yawm al-Qiyāmah (Arabeg : يوم القيامة), hefyd yn hollbwysig i Fwslimiaid. Credir bod amser Qiyāmah wedi'i ragordeinio gan Dduw ond yn anhysbys i ddyn. Mae'r Coran a'r hadith yn disgrifio'r treialon a'r gorthrymderau cyn ac yn ystod y Qiyāmah. Pwysleisia'r atgyfodiad corfforol, toriad o ddealltwriaeth Arabaidd cyn-Islamaidd o farwolaeth.[52]

Tynged dwyfol

[golygu | golygu cod]

Mae'r cysyniad o archddyfarniad dwyfol a thynged yn Islam (Arabeg: القضاء والقدر, al-qadāʾ wa l-qadar) yn golygu y credir bod pob mater, da neu ddrwg, wedi'i ddyfarnu gan Dduw a'i fod yn unol â thynged. Mae al-qadar sy'n golygu "pŵer" yn deillio o wreiddyn sy'n golygu "mesur" neu "gyfrif".[53][54] Pwysleisia nad oes dim yn digwydd y tu allan i'w archddyfarniad dwyfol: "Dywedwch, 'Ni fydd unrhyw beth byth yn digwydd i ni ac eithrio'r hyn y mae Duw wedi'i arfaethu i ni'."[55] Yn aml, mae Mwslemiaid yn mynegi'r gred hon mewn tynged ddwyfol gyda'r ymadrodd "Insha-Allah" sy'n golygu "os yw Duw yn dymuno", wrth siarad am ddigwyddiadau yn y dyfodol, fel yr arferid dweud yng Nghymru "os mynn Duw".[56][57]

Gweithredoedd o addoliad

[golygu | golygu cod]

Ibadi

[golygu | golygu cod]

Mae Islam Ibadi neu Ibadisiaeth yn cael ei ymarfer gan tua 1.45 miliwn o Fwslimiaid ledled y byd (~ 0.08% o'r holl Fwslimiaid), y rhan fwyaf ohonynt yn Oman.[58] Cododd y mudiad i amlygrwydd yn rhanbarth Hejaz yn y 740au, pan lansiodd yr Ibadis wrthryfel arfog yn erbyn Califfiaeth Umayyad. Mae Ibadimiaeth yn aml yn gysylltiedig â mudiad Khawarij ac yn ei weld fel amrywiad cymedrol, er bod Ibadis eu hunain yn gwrthwynebu'r dosbarthiad hwn. Yn wahanol i'r rhan fwyaf o grwpiau Kharijite, nid yw Ibadiaeth yn ystyried Mwslimiaid pechadurus fel anghredinwyr.

Mwslemiaid anenwadol

[golygu | golygu cod]

Mae Mwslemiaid anenwadol yn derm ymbarél a ddefnyddir gan Fwslimiaid nad ydynt yn perthyn i enwad Islamaidd penodol neu nad ydynt yn hunan-adnabod i'r un enwad.[59][60][61] Ymhlith y ffigurau amlwg a wrthododd uniaethu ag enwad Islamaidd penodol mae Jamal ad-Din al-Afghani,[62] a Muhammad Ali Jinnah.[63] Mae arolygon diweddar yn adrodd bod cyfrannau mawr o Fwslimiaid mewn rhai rhannau o'r byd yn hunan-uniaethu fel "dim ond Mwslim", er mai ychydig o ddadansoddiadau cyhoeddedig sydd ar gael ynglŷn â'r cymhellion sy'n sail i'r ymateb hwn.[64][65][66] Mae Canolfan Ymchwil Pew yn adrodd bod ymatebwyr sy'n hunan-adnabod fel "dim ond Mwslim" yn ffurfio mwyafrif o Fwslimiaid mewn saith gwlad (a chryn nifer mewn tair gwlad arall), gyda'r gyfran uchaf yn Kazakhstan ar 74%. Mae o leiaf un o bob pump o Fwslimiaid mewn o leiaf 22 o wledydd yn hunan-adnabod fel hyn.[67]

Sufisiaeth (cyfriniaeth asgetig)

[golygu | golygu cod]
Yr Urdd Mevlevi wrth feddrod Sufi-gyfriniol Rumi

Mae Sufisiaeth ( Arabeg : Arabeg: تصوف‎ ), yn ymagwedd gyfriniol-asgetig at Islam, sy'n ceisio dod o hyd i brofiad personol uniongyrchol o Dduw. Diffiniodd ysgolheigion Sufi Clasurol Tasawwuf fel "gwyddor a'i hamcan yw gwneud iawn am y galon a'i throi i ffwrdd oddi wrth bopeth arall ond Duw", trwy "gyfadrannau sythweledol ac emosiynol" y mae'n rhaid hyfforddi rhywun i'w defnyddio.[68][69]

Nid yw'n sect o Islam ac mae ei ymlynwyr yn perthyn i'r gwahanol enwadau Mwslimaidd. Mae'r Shias Ismaili wedi datblygu dehongliadau cyfriniol o Islam.[70]

Mae Sufis yn gweld tasawwuf fel rhan anwahanadwy o Islam, yn union fel y sharia.[71] Dadleuodd Sufis traddodiadol, megis Bayazid Bastami, Jalaluddin Rumi, Haji Bektash Veli, Junaid Baghdadi, ac Al-Ghazali, dros Sufisiaeth fel un a oedd yn seiliedig ar ddaliadau Islam a dysgeidiaeth y proffwyd.[71][72][71] Dadleuodd yr hanesydd Nile Green fod Islam yn y cyfnod Canoloesol, fwy neu lai yn Sufisiaeth.[49]

Cyfraith grefyddol

[golygu | golygu cod]

Sharia yw'r gyfraith grefyddol sy'n rhan o'r traddodiad Islamaidd. Mae'n deillio o orchmynion crefyddol Islam, yn enwedig y Coran a'r Hadith. Mewn Arabeg, mae'r term sharīʿah yn cyfeirio at gyfraith ddwyfol Duw ac yn cael ei gyferbynnu â fiqh, sy'n cyfeirio at ei ddehongliadau ysgolheigaidd.[73][74] Mae'r dull o'i gymhwyso yn y cyfnod modern wedi bod yn destun anghydfod rhwng traddodiadolwyr Mwslimaidd a diwygwyr.[75]

Datblygodd gwahanol ysgolion cyfreithiol fethodolegau ar gyfer deillio dyfarniadau sharia o ffynonellau ysgrythurol gan ddefnyddio proses a elwir ijtihad.[73] Mae cyfreitheg draddodiadol yn gwahaniaethu rhwng dwy brif gangen o'r gyfraith, ibādat (defodau) a muʿāmalāt (cysylltiadau cymdeithasol), sydd gyda'i gilydd yn cynnwys ystod eang o bynciau.[73] Mae ei ddyfarniadau yn aseinio gweithredoedd i un o bum categori o'r enw ahkam: materion gorfodol (fard), materion a argymhellir (mustahabb), materion a ganiateir (mubah), materion ffiaidd (makruh), a materion wedi'u gwahardd (haram).[73][74] Mae rhai meysydd o sharia yn gorgyffwrdd â'r syniad Gorllewinol o gyfraith tra bod eraill yn cyfateb yn ehangach i fyw bywyd yn unol ag ewyllys Duw.[74]

Gwleidyddiaeth

[golygu | golygu cod]

Nid yw cyfraith Islamaidd prif ffrwd yn gwahaniaethu rhwng "materion eglwysig" a "materion y wladwriaeth"; mae'r ysgolheigion yn gweithredu fel cyfreithwyr a diwinyddion. Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw lywodraeth yn cydymffurfio â chyfreitheg economaidd Islamaidd, ond mae camau wedi'u cymryd i roi rhai o'i ddaliadau ar waith.[76][77][78] Mae'r termau a ddefnyddir i gyfeirio at arweinwyr traddodiadol Mwslimaidd yn cynnwys Califf a Swltan ac mae termau sy'n gysylltiedig â gwladwriaethau traddodiadol Fwslimaidd yn cynnwys Califfiaeth, Emiradau, Imamate a Khanate.

O fewn cyfreitheg Islamaidd, mae jihad fel arfer yn cael ei gymryd i olygu ymdrech filwrol yn erbyn ymladdwyr nad ydynt yn Fwslimiaid. Jihad yw'r unig fath o ryfela a ganiateir yn ôl y gyfraith Islamaidd a gellir ei ddatgan yn erbyn gwaith anghyfreithlon, terfysgwyr, grwpiau troseddol, gwrthryfelwyr, ac arweinwyr neu wladwriaethau sy'n gormesu Moslemiaid.[79][80] Mae'r rhan fwyaf o Fwslimiaid heddiw yn dehongli Jihad fel dim ond ffurf amddiffynnol ar ryfela, fel Cristnogion hwythau.[81] Dim ond ar gyfer y rhai sydd ag awdurdod y daw Jihad yn ddyletswydd unigol. I weddill y boblogaeth, dim ond yn achos ymarfogi mae hyn yn digwydd.[80][82][83]

Cymdeithas

[golygu | golygu cod]

Bywyd teulu

[golygu | golygu cod]
Cromen y Mosg Mawr yn Constanța, Rwmania, gyda'r cilgant Islamaidd yn ei choroni

Mewn teulu Mwslimaidd, yn union ar ôl yr enedigaeth, mae geiriau Adhan yn cael eu ynganu yng nghlust dde'r plentyn.[8] Ar y seithfed dydd, cynhelir y seremoni aqiqah, lle mae anifail yn cael ei aberthu a'i gig yn cael ei ddosbarthu ymhlith y tlawd.[84] Mae pen y plentyn yn cael ei eillio, a swm o arian cyfartal â phwysau ei wallt yn cael ei roi i'r tlodion.[84] Ar wahân i ddiwallu anghenion sylfaenol bwyd, lloches, ac addysg, mae'r rhieni neu'r henoed yn ymgymryd â dysgu rhinweddau moesol, gwybodaeth grefyddol ac arferion crefyddol i'r plant.[8] Priodas yw un o brif sylfaeni'r teulu Mwslimaidd, yn gontract sifil sy'n cynnwys cynnig a derbyn rhwng dau barti cymwys ym mhresenoldeb dau dyst. Mae'n ofynnol i'r priodfab dalu anrheg priodas, gwaddol (mahr) i'r briodferch, fel y nodir yn y cytundeb.[85] Mae'r rhan fwyaf o deuluoedd yn y byd Islamaidd yn unweddog .[86][87] Mae aml-wriaeth (polyandry), arferiad lle mae merch yn cymryd dau ŵr neu fwy, wedi'i wahardd yn Islam.[88] Fodd bynnag, caniateir i ddynion Mwslimaidd ymarfer amlwreiciaeth a gallant gael hyd at bedair gwraig ar yr un pryd, fel y dywedir yn Surah 4 Adnod 3. Nid oes angen cymeradwyaeth ei wraig gyntaf ar ddyn ar gyfer ail briodas gan nad oes tystiolaeth yn y Coran na'r hadith i awgrymu hyn. Gyda Mwslimiaid yn dod o gefndiroedd amrywiol, gan gynnwys 49 o wledydd â mwyafrif Mwslimaidd, ynghyd â phresenoldeb cryf fel lleiafrifoedd mawr ledled y byd, mae llawer o amrywiadau ar gael. Yn gyffredinol, mewn teulu Mwslimaidd, edrych ar ol y cartref mae'r fenyw, gan amlaf, a sffêr cyfatebol dyn yw'r byd y tu allan: fel ag yr oedd yn y rhan fwyaf o gefn gwlad Cymru tan y 21g. Fodd bynnag, yn ymarferol, nid yw'r gwahaniad hwn mor anhyblyg ag y mae'n ymddangos.[89] O ran etifeddiaeth, mae cyfran mab yn ddwbl cyfran merch. Y mae parchu ac ufuddhau i'w rhieni, a gofalu amdanynt yn enwedig yn eu henaint, yn gonglfaen i'r teulu.[8][90] Mae'r Coran yn gwahardd triniaeth llym a gormesol o blant amddifad tra'n annog caredigrwydd a chyfiawnder tuag atynt, ac yn ceryddu'r rhai nad ydynt yn eu hanrhydeddu a'u bwydo.

Perfformir rhai defodau crefyddol yn ystod ac ar ôl marwolaeth Mwslim. Mae'r rhai sy'n agos at ddyn sy'n marw yn ei annog i ynganu'r Shahada gan fod Mwslemiaid eisiau i'w gair olaf fod yn gyffes o ffydd. Ar ôl marwolaeth, yn ôl defodau claddu Islamaidd, mae aelodau o'r un rhyw yn paratoi'r corff yn briodol ac yn ei orchuddio â dilledyn gwyn triphlyg o'r enw kafan (math o amdo).[91] Dywedir y Salat al-Janazah ("gweddi angladdol") dros y corff gan ei osod ar elor, yna, eir â'r corff yn gyntaf i fosg lle mae'r weddi angladdol yn cael ei hoffrymu dros yr ymadawedig ac yna i'r fynwent i'w gladdu.

Llyfryddiaeth

[golygu | golygu cod]

Gwyddoniaduron a geiriaduron

[golygu | golygu cod]

Darllen pellach

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Lewis, Barnard; Churchill, Buntzie Ellis (2009). Islam: The Religion and The People. Wharton School Publishing. t. 8. ISBN 978-0-13-223085-8.
  2. ↑ Esposito, John L. 2009. "Islam." In Nodyn:Doi-inline, edited by J. L. Esposito. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530513-5. (See also: quick reference.) "Profession of Faith...affirms Islam's absolute monotheism and acceptance of Muḥammad as the messenger of Allah, the last and final prophet."
  3. ↑ "Muslim Population By Country 2021". World Population Review. Cyrchwyd 22 July 2021.
  4. ↑ "Religious Composition by Country, 2010-2050". Pew Research Center. 2 April 2015. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 15 June 2020. Cyrchwyd 5 May 2020.
  5. ↑ "Muslim Archifwyd 2016-07-29 yn y Peiriant Wayback." Lexico. UK: Oxford University Press. 2020.
  6. ↑ "Muslim Majority Countries 2021". worldpopulationreview.com. Cyrchwyd 25 July 2021.
  7. ↑ The Pew Forum on Religion and Public Life. December 2012. "The Global Religious Landscape: A Report on the Size and Distribution of the World's Major Religious Groups as of 2010." DC: Pew Research Center. Article.
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 Campo (2009).
  9. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw OEIW-allah2
  10. ↑ Goldman, Elizabeth. 1995. Believers: Spiritual Leaders of the World. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-508240-1. p. 63.
  11. ↑ Watt, William Montgomery (2003). Islam and the Integration of Society. Psychology Press. t. 5. ISBN 978-0-415-17587-6.
  12. ↑ King, David A. (1983). "The Astronomy of the Mamluks". Isis 74 (4): 531–55. doi:10.1086/353360. ISSN 0021-1753.
  13. ↑ Hassan, Ahmad Y. 1996. "Factors Behind the Decline of Islamic Science After the Sixteenth Century." Pp. 351–99 in Islam and the Challenge of Modernity, edited by S. S. Al-Attas. Kuala Lumpur: International Institute of Islamic Thought and Civilization. Archived from the original on 2 April 2015.
  14. ↑ Arnold, Thomas Walker. The Preaching of Islam: A History of the Propagation of the Muslim Faith. pp. 125–258.
  15. ↑ Denny, Frederick. 2010. Sunni Islam: Oxford Bibliographies Online Research Guide. Oxford: Oxford University Press. p. 3. "Sunni Islam is the dominant division of the global Muslim community, and throughout history it has made up a substantial majority (85 to 90 percent) of that community."
  16. ↑ 16.0 16.1 "Field Listing :: Religions". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2010-07-06. Cyrchwyd 25 October 2010. Sunni Islam accounts for over 75% of the world's Muslim population." ... "Shia Islam represents 10–15% of Muslims worldwide.
  17. ↑ "Sunni". Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-06-14. Cyrchwyd 24 May 2020. Sunni Islam is the largest denomination of Islam, comprising about 85% of the world's over 1.5 billion Muslims.
  18. ↑ Pew Forum for Religion & Public Life (2009).
  19. ↑ Pew Forum for Religion and Public Life. April 2015. "10 Countries With the Largest Muslim Populations, 2010 and 2050 Archifwyd 2017-02-07 yn y Peiriant Wayback" (projections table). Pew Research Center.
  20. ↑ Pechilis, Karen; Raj, Selva J. (2013). South Asian Religions: Tradition and Today. Routledge. t. 193. ISBN 978-0-415-44851-2.
  21. ↑ Pillalamarri, Akhilesh (2016). "How South Asia Will Save Global Islam". The Diplomat. Cyrchwyd 7 February 2017.
  22. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw :3
  23. ↑ "Islam in Russia". Al Jazeera. Anadolu News Agency. 7 March 2018. Cyrchwyd 15 June 2021.
  24. ↑ "Book review: Russia's Muslim Heartlands reveals diverse population", The National, 21 April 2018, https://www.thenational.ae/arts-culture/book-review-russia-s-muslim-heartlands-reveals-diverse-population-1.723230, adalwyd 13 January 2019
  25. ↑ Burke, Daniel (2 April 2015). "The world's fastest-growing religion is..." CNN. Cyrchwyd 18 April 2015.
  26. ↑ Lippman, Thomas W. 7 April 2008. "No God But God." U.S. News & World Report. Retrieved 24 May 2020. "Islam is the youngest, the fastest growing, and in many ways the least complicated of the world's great monotheistic faiths. It is based on its own holy book, but it is also a direct descendant of Judaism and Christianity, incorporating some of the teachings of those religions—modifying some and rejecting others."
  27. ↑ Miller (2009)
  28. ↑ "Islām". Encyclopædia Britannica Online. Cyrchwyd 2010-08-25.
  29. ↑ "Nearly 1 in 4 people worldwide is Muslim, report says - CNN". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-01-15. Cyrchwyd 2013-05-13.
  30. ↑ "AFP: Israel haven for new Bahai world order". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-06-09. Cyrchwyd 2007-06-09.
  31. ↑ "Fastest Growing Religion; Christianity". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-06-27. Cyrchwyd 2022-01-18.
  32. ↑ "The List: The World's Fastest-Growing Religions | Foreign Policy". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-05-21. Cyrchwyd 2013-05-13.
  33. ↑ See:
  34. ↑ "Verse (6:103) – English Translation". Quranic Arabic Corpus. Cyrchwyd 11 April 2021.
  35. ↑ Bentley, David (1999). The 99 Beautiful Names for God for All the People of the Book. William Carey Library. ISBN 978-0-87808-299-5.
  36. ↑ Ali, Kecia; Leaman, Oliver (2008). Islam : the key concepts. London: Routledge. ISBN 978-0-415-39638-7. OCLC 123136939.
  37. ↑ "Human Nature and the Purpose of Existence". Patheos. Cyrchwyd 24 May 2020.
  38. ↑ Leeming, David. 2005. The Oxford Companion to World Mythology. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-195-15669-0. p. 209.
  39. ↑ "Surah Al-Ma'idah - 5:73". quran.com. Cyrchwyd 26 March 2021.
  40. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw :5
  41. ↑ See:
  42. ↑ Ali, Syed Anwer. [1984] 2010. Qurʼan, the Fundamental Law of Human Life: Surat ul-Faateha to Surat-ul-Baqarah (sections 1–21). Syed Publications. p. 121.
  43. ↑ Burge, Stephan R. (2011). "The Angels in Sūrat al-Malāʾika: Exegeses of Q. 35:1". Journal of Qur'anic Studies 10 (1): 50–70. doi:10.3366/E1465359109000230.
  44. ↑ 44.0 44.1 44.2 44.3 Burge (2015).
  45. ↑ See:
  46. ↑ Chejne, A. (1969) The Arabic Language: Its Role in History, University of Minnesota Press, Minneapolis.
  47. ↑ Speicher, K. (1997) in Edzard, L., and Szyska, C. (eds.) Encounters of Words and Texts: Intercultural Studies in Honor of Stefan Wild. Georg Olms, Hildesheim, pp. 43–66.
  48. ↑ TY - BOOK T1 - The Cambridge Companion to Muhammad A1 - Brockopp, J.E. SN - 9780521886079 T3 - Cambridge Companions to Religion UR - https://books.google.de/books?id=aLm_R5yjcMMC Y1 - 2010 PB - Cambridge University Press ER -
  49. ↑ 49.0 49.1 Peacock, A.C.S. (2019). Islam, Literature and Society in Mongol Anatolia. Cambridge University Press. doi:10.1017/9781108582124. ISBN 9781108582124.
  50. ↑ Esposito, J. L. (2003). The Oxford Dictionary of Islam. Vereinigtes Königreich: Oxford University Press, USA. p. 225
  51. ↑ Josef W. Meri The Cult of Saints among Muslims and Jews in Medieval Syria OUP Oxford, 14.11.2002 isbn 9780191554735 pp. 60-81
  52. ↑ See:
  53. ↑ "Andras Rajki's A. E. D. (Arabic Etymological Dictionary)". 2002. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 8 December 2011. Cyrchwyd 13 November 2020.
  54. ↑ See:
  55. ↑ "Surah At-Tawbah - 9:51". quran.com. Cyrchwyd 13 November 2020.
  56. ↑ "Muslim beliefs - Al-Qadr". Bitesize - GCSE - Edexcel. BBC. Cyrchwyd 13 November 2020.
  57. ↑ Siddiqui, Abdur Rashid; Islamic Foundation Staff (Great Britain) (2015). Qur'anic Keywords: a Reference Guide. New York: Kube Publishing. ISBN 978-0-86037-676-7. OCLC 947732907.
  58. ↑ Robert Brenton Betts (31 July 2013). The Sunni-Shi'a Divide: Islam's Internal Divisions and Their Global Consequences. tt. 14–15. ISBN 978-1-61234-522-2. Cyrchwyd 7 January 2015.
  59. ↑ Benakis, Theodoros (13 January 2014). "Islamophoobia in Europe!". New Europe. Brussels. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 January 2016. Cyrchwyd 20 October 2015. Anyone who has travelled to Central Asia knows of the non-denominational Muslims—those who are neither Shiites nor Sounites, but who accept Islam as a religion generally.
  60. ↑ Kirkham, Bri (2015). "Indiana Blood Center cancels 'Muslims for Life' blood drive". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 November 2015. Cyrchwyd 21 October 2015. Ball State Student Sadie Sial identifies as a non-denominational Muslim, and her parents belong to the Ahmadiyya Muslim Community. She has participated in multiple blood drives through the Indiana Blood Center.
  61. ↑ Pollack, Kenneth (2014). Unthinkable: Iran, the Bomb, and American Strategy. t. 29. ISBN 978-1-4767-3393-7. Although many Iranian hardliners are Shi'a chauvinists, Khomeini's ideology saw the revolution as pan-Islamist, and therefore embracing Sunni, Shi'a, Sufi, and other, more nondenominational Muslims
  62. ↑ Cughtai, Muhammad Ikram (2005). Jamāl Al-Dīn Al-Afghāni: An Apostle of Islamic Resurgence. t. 454. Condemning the historically prevailing trend of blindly imitating religious leaders, al- Afghani revised to identity himself with a specific sect or imam by insisting that he was just a Muslim and a scholar with his own interpretation of Islam.
  63. ↑ Ahmed, Khaled. "Was Jinnah a Shia or a Sunni?". The Friday Times. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 November 2011. Cyrchwyd 23 October 2015.
  64. ↑ Burns, Robert (2011). Christianity, Islam, and the West. t. 55. ISBN 978-0-7618-5560-6. 40 per cent called themselves "just a Muslim" according to the Council of American-Islamic relations
  65. ↑ Tatari, Eren (2014). Muslims in British Local Government: Representing Minority Interests in Hackney, Newham and Tower Hamlets. t. 111. ISBN 978-90-04-27226-2. Nineteen said that they are Sunni Muslims, six said they are just Muslim without specifying a sect, two said they are Ahmadi, and two said their families are Alevi
  66. ↑ Lopez, Ralph (2008). Truth in the Age of Bushism. t. 65. ISBN 978-1-4348-9615-5. Many Iraqis take offense at reporters' efforts to identify them as Sunni or Shiite. A 2004 Iraq Centre for Research and Strategic Studies poll found the largest category of Iraqis classified themselves as "just Muslim."
  67. ↑ "Chapter 1: Religious Affiliation". The World's Muslims: Unity and Diversity. Pew Research Center's Religion & Public Life Project. August 9, 2012. Cyrchwyd 4 September 2013.
  68. ↑ See:
  69. ↑ Zarruq, Ahmed, Zaineb Istrabadi, and Hamza Yusuf Hanson. 2008. The Principles of Sufism. Amal Press.
  70. ↑ Aminrazavi, Mehdi. [2009] 2016. "Mysticism in Arabic and Islamic Philosophy." The Stanford Encyclopedia of Philosophy, edited by E. N. Zalta. Retrieved 25 May 2020.
  71. ↑ 71.0 71.1 71.2 Chittick (2008).
  72. ↑ Nasr, Seyyed Hossein (1993). An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines. t. 192. ISBN 978-0-7914-1515-3. Cyrchwyd 17 January 2015.
  73. ↑ 73.0 73.1 73.2 73.3 Esposito, John L. (gol.). "Islamic Law". The Oxford Dictionary of Islam. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-02-03. Cyrchwyd 2022-01-18.
  74. ↑ 74.0 74.1 74.2 Vikør, Knut S. 2014. "Sharīʿah." In The Oxford Encyclopedia of Islam and Politics, edited by E. Shahin. Oxford: Oxford University Press. Archived from the original on 4 June 2014. Retrieved 25 May 2020.
  75. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw :15
  76. ↑ Barazangi, Nimat Hafez; Zaman, M. Raquibuz; Afzal, Omar (1996). Islamic Identity and the Struggle for Justice. University Press of Florida. ISBN 978-0-8130-1382-4.
  77. ↑ Amuzegar, Jahangir (1997). Iran's Economy Under the Islamic Republic By Jahangir Amuzegar. ISBN 978-1-86064-104-6. Cyrchwyd 7 October 2014.
  78. ↑ Curtis, Glenn E.; Hooglund, Eric (2008). Iran: A Country Study. Government Printing Office. tt. 196–. ISBN 978-0-8444-1187-3.
  79. ↑ Firestone (1999).
  80. ↑ 80.0 80.1 Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw EI2
  81. ↑ Habeck, Mary R. Knowing the Enemy: Jihadist Ideology and the War on Terror. Yale University Press. pp. 108–109, 118.
  82. ↑ Sachedina (1998).
  83. ↑ Nasr (2003).
  84. ↑ 84.0 84.1 Nigosian (2004).
  85. ↑ See:
  86. ↑ Newby, Gordon D. (2002). A concise encyclopedia of Islam. Oxford: Oneworld. t. 141. ISBN 978-1-85168-295-9.
  87. ↑ Nasr, Seyyed Hossein (2001). Islam : religion, history, and civilization. New York: HarperOne. t. 68. ISBN 978-0-06-050714-5.
  88. ↑ "Why Can't a Woman have 2 Husbands?". 14 Publications. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 December 2015. Cyrchwyd 27 December 2015.
  89. ↑ Eaton, Gai (2000). Remembering God: Reflections on Islam. Cambridge: The Islamic Texts Society. tt. 92–93. ISBN 978-0-946621-84-2.
  90. ↑ Muhammad Shafi Usmani. Maariful Quran. English trans. By Muhammad Taqi Usmani
  91. ↑ Stefon (2010).
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Islam&oldid=13043988"