John Williams (Ab Ithel)

John Williams
Ganwyd	7 Ebrill 1811  Llangynhafal
Bu farw	27 Awst 1862
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Coleg yr Iesu, Rhydychen
Galwedigaeth	gwerthwr hen greiriau, offeiriad

Hynafiaethydd a chlerigwr o Gymru oedd John Williams (Ab Ithel) (7 Ebrill 1811 – 27 Awst 1862).

Bywgraffiad

Ganed ef yn Llangynhafal, Sir Ddinbych, yn fab i Roger ac Elizabeth Williams. Cymerodd ei enw barddol "Ab Ithel" o enw ei daid, William Bethell. Addysgwyd ef yng Ngholeg yr Iesu, Rhydychen a daeth yn gurad yn Llanfor, ac yno y priododd Elizabeth Lloyd Williams. Cyhoeddodd ei lyfr cyntaf, Eglwys Loegr yn Anymddibynol ar Eglwys Rhufain yn 1836. Yn 1843 daeth yn gurad parhaol Nercwys, ac yn 1849 daeth yn rheithor Llanymawddwy. Yn 1846 dechreuodd gyhoeddi Archaeologia Cambrensis gyda H. Longueville Jones, a bu yn ei olygu o 1846 hyd 1853, ac roedd ganddo ran amlwg yn sefydlu Cymdeithas Hynafiaethau Cymru.

Daeth Ab Ithel yn amlwg iawn ym maes ysgolheictod Gymreig yn ei ddydd, ac wedi marwolaeth Aneurin Owen penodwyd ef gan The Welsh Manuscripts Society i gwblhau'r cynllun o gyhoeddi yr Annales Cambriae a Brut y Tywysogion, a ymddangosodd yn 1860. Roedd yn drwm dan ddylanwad syniadau Iolo Morgannwg, ac nid ystyrir ei waith o fawr werth gan ysgolheigion diweddar. Roedd yn un o brif drefnwyr Eisteddfod Fawr Llangollen yn 1858, pan wrthodwyd y wobr i Thomas Stephens am draethawd ar chwedl Madog am nad oedd yn derbyn gwirionedd yr hanes.

Ym Mawrth 1862 symudwyd ef i blwyf Llanenddwyn a Llanddwywe (Dyffryn Ardudwy), ond bu farw rai misoedd wedyn a chladdwyd ef yn Llanddwywe.

Cyhoeddiadau

Gwaith gwreiddiol

• Eglwys Loegr yn Anymddibynol ar Eglwys Rhufain (1836).
• Ecclesiastical Antiquities of the Cymry (1844)

Golygiadau

• Dosparth Edeyrn Davod Aur (1856)
• Annales Cambriae and Brut y Tywysogion (1860)
• Meddygon Myddfai (1861)
• Barddas (1862)