Αγγλοσαξονικό χρονικό

Αγγλοσαξωνικό χρονικό

Γλώσσα	Αρχαία αγγλική γλώσσα
Ημερομηνία δημιουργίας	892 Δεκαετία του 800
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Το Αγγλοσαξωνικό χρονικό είναι μια συλλογή ιστορικών χειρογράφων γραμμένων σε Παλαιά Αγγλικά (Old English), δηλαδή στην αγγλοσαξωνική γλώσσα στο οποίο περιγράφεται με χρονολογική σειρά η ιστορία των Αγγλοσαξώνων. Είναι συμπίλημα επτά αλληλοσυνδεόμενων χειρόγραφων καταγραφών, που αποτελεί την κυριότερη ιστορική πηγή της πρώιμης αγγλικής ιστορίας. Η αφήγηση σε αυτό ξεκίνησε κατά την διάρκεια της βασιλείας του Αλφρέδου του Μεγάλου (871 - 899) στα τέλη του 9ου αιώνα, αρχικά από υλικό που περιελάμβανε μια επιτομή της παγκόσμιας ιστορίας. Η πρώτη καταγραφή πιθανότατα έγινε στο Ουέσσεξ (Wessex) και ακολούθησε η δημιουργία πολλαπλών αντιγράφων, τα οποία διανεμήθηκαν σε μονές σε ολόκληρη την Αγγλία όπου ενημερώνονταν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Σε ένα από τα χειρόγραφα η ενημέρωση εξακολούθησε αδιάλειπτα μέχρι το 1154. Το Αγγλοσαξωνικό χρονικό θεωρείται ως η σπονδυλική στήλη των γραπτών μνημείων της αγγλοσαξωνικής ιστορίας, αποτελώντας την πλέον πολύτιμη πηγή της ιστορίας της Αγγλίας από την Ρωμαϊκή κατάκτηση ως τον 12ο αιώνα. Είναι ίσως η μοναδική ιστορική πηγή στην Ευρώπη που έχει γραφεί στην καθομιλούμενη γλώσσα της εποχής. Για το λόγο αυτό προσφέρεται για την φιλολογική μελέτη της γλώσσας της εποχής, καθώς ένα από τα αντίγραφά του φέρει και μετάφραση στα λατινικά.

Συγκρότηση

Όλα τα διασωθέντα χειρόγραφα είναι αντίγραφα του αρχικού πρωτοτύπου, γι' αυτό και δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα πότε συντάχθηκε η αρχική έκδοση του χρονικού. Οι ερευνητές συμφωνούν ότι η αρχική έκδοση πρέπει να συντάχθηκε στα τέλη του 9ου αιώνα από γραφέα στο Ουέσσεξ. Όταν συντάχθηκε το πρωτότυπο χρονικό, δημιουργήθηκαν αντίγραφά του, τα οποία διανεμήθηκαν σε μερικές μονές. Συντάχθηκαν επίσης και μερικά επιπλέον αντίγραφα για αντικατάσταση τυχόν χαμένων χειρογράφων και ορισμένα αντίγραφα ενημερώνονταν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Τα χειρόγραφα που "επέζησαν" είναι ακριβώς αυτά τα αντίγραφα.

Το παλαιότερο από αυτά τα χειρόγραφα, το χρονικό του Ουίντσεστερ (ή χρονικό του Πάρκερ) είναι γραμμένο από ένα και μοναδικό γραφέα μέχρι το έτος 891. Ο γραφέας "διέσωσε" την χρονολογία γράφοντάς την ως "DCCCXCII" στο περιθώριο του χειρογράφου του. Το υπόλοιπο κείμενο είναι γραμμένο από άλλους γραφείς. Από αυτό συμπεραίνεται ότι το αρχικό χειρόγραφο δεν συντάχθηκε αργότερα από το 892, ενώ σε αυτό συνηγορεί και η χρήση του Χρονικού από τον επίσκοπο Άσσερ (Asser, Bishop of Sherborne) στην εργασία του Life of King Alfred (Ο βίος του βασιλέα Αλφρέδου), η οποία είναι γνωστό ότι συντάχθηκε το 893.

Είναι επίσης γνωστό ότι από το χειρόγραφο αυτό έχουν γίνει δύο τουλάχιστον απαλοιφές από το αρχικό χειρόγραφο και γι' αυτό δεν είναι απολύτως βέβαιο ότι το χειρόγραφο συντάχθηκε στο Ουίντσεστερ. Είναι, επίσης, δυσχερής ο καθορισμός της χρονολογίας σύνταξής του, είναι όμως κοινώς παραδεκτό ότι όλα τα χρονικά συντάχθηκαν επί βασιλείας Αλφρέδου του Μεγάλου, καθώς ο ηγεμόνας αυτός προσπάθησε να προωθήσει την μάθηση και τον πολιτισμό κατά την διάρκεια της βασιλείας του και ενθάρρυνε την χρήση της γραπτής αγγλικής γλώσσας. Η σύνταξη του Χρονικού καθώς και η διανομή του σε άλλα κέντρα μάθησης είναι πιθανόν να αποτελούν συνέπεια των αλλαγών που εισήγαγε ο βασιλιάς.

Μετά το 890 κυκλοφόρησαν μερικά χειρόγραφα του Χρονικού, ένα από τα οποία είχε στην διάθεσή του ο επίσκοπος Άσσερ (893), ενώ άλλο δεν προχωρά πέραν αυτής της χρονολογίας, ενώ ένα άλλο σταματά το 892. Μερικά άλλα συνέχισαν να κυκλοφορούν ανάμεσα σε μονές και γεγονότα της εποχής καταγράφονται σε περισσότερα από ένα, μερικές φορές αναμεμιγμένα με τοπικής σημασίας γεγονότα. Η πληρότητα και η ποιότητα των καταγραφών ποικίλουν ανάλογα με την περίοδο: Το Χρονικό είναι ένα μάλλον "ξηρό" έγγραφο για τα μέσα του 10ου αιώνα, κατά την διάρκεια της βασιλείας του Κανούτου, αποτελεί όμως εξαίρετη καταγραφή για την περίοδο από την βασιλεία του Έθελρεντ του Αναποφάσιστου (Aethelred the Unready) και κατά την περίοδο από την εποχή του Εδουάρδου του Εξομολογητή μέχρι την εποχή που σημειώνεται η τελευταία καταγραφή, το 1154.

Υπάρχοντα χειρόγραφα

Συνολικά έχουν διασωθεί εννέα χειρόγραφα. Παλαιότερο όλων είναι το "Χρονικό του Ουίντσεστερ" ή "Χρονικό του Πάρκερ", ονομασία που έλαβε από τον Μάθιου Πάρκερ, Αρχιεπίσκοπο του Καντερμπέρι, ο οποίος το είχε στην κατοχή του πριν το δωρίσει. Αυτό φυλάσσεται στην Βιβλιοθήκη Πάρκερ του Κολλεγίου "Corpus Christi" (CCC MS 173). Αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών, καθώς είναι το μόνο γραπτό μνημείο στο οποίο αναφέρονται οι εκστρατείες του βασιλέα Εδουάρδου του Πρεσβύτερου (Edward the Elder).

Επτά χειρόγραφα εκδόθηκαν το 1861 από τον Μπέντζαμιν Θορπ (Benjamin Thorpe) με το κείμενο κάθε χρονικού να παρατίθεται σε στήλες αριθμημένες από το Α ως το F. Με βάση αυτή τη "σύμβαση", τα υπόλοιπα τρία χειρόγραφα συχνά αποκαλούνται [G], [H] και [I]. Το ένα (γνωστό ως "Χειρόγραφο [G]) αναφέρεται και ως χειρόγραφο [Α]2, καθώς είναι ακριβές αντίγραφο του [Α], ενώ το [Η] είναι απόσπασμα (fragment). Όλα είναι γραμμένα εξ ολοκλήρου στην αγγλοσαξωνική γλώσσα, εκτός από ένα, το οποίο είναι γνωστό ως "Δίγλωσση Επιτομή του Καντερμπέρι" (Bilingual Canterbury Epitome), είναι γραμμένο στην αγγλοσαξωνική αλλά φέρει και μετάφραση κάθε χρονολογίας στη λατινική, ενώ ένα ακόμη, το "Χρονικό του Πίτερμπρο" (Peterborough Chronicle), [Ε], είναι γραμμένο στην αγγλοσαξωνική, εκτός από την εγγραφή της τελευταίας χρονολογίας, η οποία είναι γραμμένη στη μέση αγγλική (Middle English).

Έκδοση	Ονομασία	Θέση	Αναφορά
A	Χρονικό του Ουίντσεστερ (ή Πάρκερ)	Βιβλιοθήκη Πάρκερ, Κολέγιο Corpus Christi	CCC MS 173
B	Χρονικό του Άμπινγκτον Ι	Βρετανική Βιβλιοθήκη	Cotton Tiberius A. vi
C	Χρονικό του Άμπινγκτον ΙΙ	Βρετανική Βιβλιοθήκη	Cotton Tiberius B. i
D	Χρονικό του Γουόρτσεστερ	Βρετανική Βιβλιοθήκη	Cotton Tiberius B. iv
E	Χρονικό του Πίτερμπρο (ή Χρονικό Laud)	Βιβλιοθήκη Bodleian	Laud misc. 636
F	Δίγλωσση Επιτομή του Καντερμπέρι	Βρετανική Βιβλιοθήκη	Cotton Domitian viii
G ή A2 ή W	Αντίγραφο του Χρονικού του Ουίντσεστερ	Βρετανική Βιβλιοθήκη	Cotton Otho B. xi + Otho B. x
Η	Απόσπασμα Cotton	Βρετανική Βιβλιοθήκη	Cotton Domitian ix
I	Χρονικό των Πάσχα	Βρετανική Βιβλιοθήκη	Cotton Caligula A. xv

Σε μερικές περιπτώσεις, η οπτική γωνία των εκάστοτε γραφέων είναι εμφανώς διαφορετική, όταν καταγράφεται το ίδιο γεγονός. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των διαφορετικών εκδοχών παρέχουν τα εξής αποσπάσματα, που αναφέρονται στον Έλφγκαρ (Ælfgar), κόμητα της Ανατολικής Άνγκλια (East Anglia), γιό του κόμητος της Μερκίας Λεόφρικ (Leofric), ο οποίος εξορίστηκε για σύντομο χρονικό διάστημα το 1055. Τα αντίγραφα του Χρονικού αναφέρουν αντίστοιχα:

• Αντίγραφο [C]: "Ο Κόμης Έλφγκαρ, γιος του Κόμητα Λέοφρικ, εξορίστηκε χωρίς να διαπράξει αδίκημα..."
• Αντίγραφο [D]: "Ο Κόμης Έλφγκαρ, γιος του Κόμητα Λέοφρικ, εξορίστηκε επ' ολίγον χωρίς αδίκημα..."
• Αντίγραφο [E]: "Ο Κόμης Έλφγκαρ, γιος του Κόμητα Λέοφρικ, εξορίστηκε καθώς του αποδόθηκε προδοσία προς τον Βασιλέα και τον λαό που ζούσε στη γη του. Και το παραδέχτηκε μπροστά σε όλους τους ανθρώπους που συγκεντρώθηκαν εκεί, αν και εξεστόμισε αυτές τις λέξεις παρά την θέλησή του..."

Περιεχόμενο

Από απόψεως περιεχομένου, το Αγγλοσαξωνικό χρονικό περιέχει αυθεντικές μαρτυρίες των πλέον σημαντικών γεγονότων, τόσο στην ξηρά όσο και στην θάλασσα, όπως τα κατέγραψαν οι συγγραφείς της κάθε εποχής, από την περίοδο της άφιξης των ετεροχθόνων - μετά τους Κέλτες - κατοίκων, ως το έτος 1154. Ο αναγνώστης του Χρονικού θα συναντήσει σε αυτό σημαντικά γεγονότα που σχετίζονται με την αρχιτεκτονική, την γεωργία, την κοπή νομισμάτων και τις οικονομικές και εμπορικές συναλλαγές, τις στρατιωτικές και ναυτικές πολεμικές επιχειρήσεις, την νομοθεσία, την θρησκεία. Ο αναγνώστης, επίσης, θα συναντήσει ανέκδοτα δείγματα σαξωνικής ποίησης.

Οι πρώτες εγγραφές του χρονικού αναφέρονται στην "επίσημη" ιστορία της δυναστείας του Ουέσσεξ (Wessex) και αποτελούν μία από τις ελάχιστες λόγιες πρωτογενείς πηγές που υπάρχουν για την συγκεκριμένη εποχή. Αναφέρονται, επίσης, η μάχη του Χέιστινγκς καθώς και το πόσο υπέφερε ο απλός λαός από την διαμάχη του Στεφάνου με την Ματθίλδη. Η καταγραφή γίνεται υπό μορφή χρονικής ακολουθίας, όπως το απόσπασμα που ακολουθεί:

A.D. 482: Αυτό το έτος ο ευλογημένος Ηγούμενος Βενέδικτος άστραψε στον κόσμο αυτό, από την λαμπρότητα των αρετών που ο Μέγας Γρηγόριος αναφέρει στο βιβλίο των "Διαλόγων" του.

A.D. 485: Αυτό το έτος ο βασιλέας Έλλα έδωσε μάχη με τους Ουαλούς κοντά στην περιοχή Mearcred's Burn.

A.D. 488: Αυτό το έτος ο Εσκ (Oisc of Kent) ανέβηκε στον θρόνο και παρέμεινε βασιλιάς του λαού του Κεντ για εικοσιτέσσερις χειμώνες.

A.D. 490: Αυτό το έτος ο Έλλα και ο γιος του Cissa πολιόρκησαν την πόλη του Andred και κατέσφαξαν όλους όσοι βρίσκονταν εκεί. Ύστερα από αυτό δεν απέμεινε κανένας Βρετόνος (Briten).

Μια προσεκτικότερη εξέταση του περιεχομένου καταδεικνύει με σαφήνεια ότι ο αρχικός δημιουργός του Χρονικού χρησιμοποίησε το έργο του Βέδα Historia ecclesiastica gentis Anglorum, στο οποίο περιλαμβάνεται ένας παρόμοιος χρονολογικός κατάλογος ως κύρια πηγή πληροφοριών. Στο Χρονικό έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί ως πηγές ορισμένα χρονικά από την Μερκία και την Νορθουμβρία, κατάλογοι βασιλέων και επισκόπων καθώς και γενεαλογίες. Είναι, επίσης, πιθανή η χρήση ορισμένων φράγκικων καταγραφών του τέλους του 9ου αιώνα. Ορισμένοι ερευνητές, θέλοντας να εξηγήσουν την συχνότητα των αναφορών στα γεγονότα κυρίως του Ουέσσεξ μέχρι το 754, διατύπωσαν την θεωρία ότι ο άγνωστος συγγραφέας είχε στη διάθεσή του ορισμένα σαξωνικά χρονικά που δημιουργήθηκαν στη δυτική περιοχή των Αγγλοσαξώνων, αλλά δεν υπάρχει τρόπος επαλήθευσης παρόμοιας θεωρίας, καθώς όλα τα παλαιότερα χρονικά έχουν χαθεί. Πιστεύεται, επίσης, ότι στο Χρονικό έχουν συμπεριληφθεί και στοιχεία της προφορικής παράδοσης και ο δημιουργός του δεν περιορίστηκε μόνο στην χρήση γραπτών πηγών.

Ο αρχικός χρονικογράφος σταμάτησε να γράφει το 891 (ή το 892). Το 893 αντίγραφα του Χρονικού διανέμονται σε μονές σε ολόκληρη την Αγγλία. Τα περισσότερα από αυτά συνεχίζουν να ενημερώνονται, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, κάθε χρόνο καταγράφοντας τα γεγονότα, ενώ σε ένα από αυτά συναντάται και καταγραφή προγενέστερων γεγονότων. Οι χρονικογράφοι σταματούν την ενημέρωση του εγγράφου ο ένας κατόπιν του άλλου, με την τελευταία καταγραφή να σημειώνεται το 1154. Πιθανόν αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι το 1066 ο Γουλιέλμος ο Κατακτητής εισέβαλε στην χώρα εγκαθιδρύοντας μια νέα αριστοκρατική τάξη. Εκτός όμως από αυτό, ενώ το Χρονικό συγγραφόταν επί αιώνες στα παλαιά αγγλικά, οι Νορμανδοί κατακτητές μιλούσαν μεσαιωνικά γαλλικά, γεγονός που διαμόρφωσε την γλώσσα που μιλούσαν οι περισσότεροι στην Αγγλία και τα παλαιά αγγλικά άρχισαν να μεταλλάσσονται στα μεσαία αγγλικά. Η αγγλοσαξωνική γλώσσα έφθινε και η Αγγλοσαξωνική ιστορία διαμορφώθηκε σε ιστορία της Αγγλίας. Μάλλον δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι όταν σταματούν οι καταγραφές στο Χρονικό, έρχεται στο προσκήνιο ο γνωστότερος ιστοριογράφος της εποχής, ο Τζέφρεϊ του Μονμάουθ (Geoffrey of Monmouth, 1100-1155) με το έργο του Historia Regum Britanniae

Παράλληλα, κατά τη χρονική περίοδο 1085 - 1086, με εντολή του Γουλιέλμου συντάσσεται το Domesday Book, το οποίο δεν καταγράφει γεγονότα, αλλά είναι μια απογραφή πληθυσμού, περιουσιακών στοιχείων και γεωγραφικών πληροφοριών, αποτελώντας το δεύτερο σημαντικότατο ντοκουμέντο της ιστορίας της Αγγλίας του Μεσαίωνα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Anglo-Saxon Chronicle στο Wikimedia Commons