Οργάνωση Τοτ

Εβραίοι καθοδηγούνται σε κατασκευές από άνδρα της Οργάνωσης Τοτ. Στράσενμπάου, 1941

Η Οργάνωση Τοτ (γερμ. Organisation Todt) ήταν οργάνωση στη Ναζιστική Γερμανία, την οποία συγκρότησε ο Φριτς Τοτ, Υπουργός Κατασκευών. Η οργάνωση αυτή δημιουργήθηκε με σκοπό την εκτέλεση των μεγάλων έργων που προγραμμάτιζε το Ναζιστικό καθεστώς στη χώρα. Το προσωπικό που εντάχθηκε σε αυτήν ήταν τόσο στρατιωτικό όσο και πολιτικό.

Προϊστορία της Οργάνωσης

Οι γερμανικοί αυτοκινητόδρομοι

Η δημιουργία της οργάνωσης εντάσσεται στο αρχικό σχέδιο του Χίτλερ για την κατασκευή ενός ευρέος δικτύου αυτοκινητοδρόμων στη Γερμανία. Ο Χίτλερ εντυπωσιάστηκε από τις απόψεις του Τοτ για τους αυτοκινητοδρόμους και τους τρόπους κατασκευής τους και, καθώς ο Τοτ υπήρξε από τα πρώτα μέλη στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα, αποτελούσε φυσικό επακόλουθο ο διορισμός του ως επικεφαλής του προγράμματος κατασκευής. Το σύστημα των αυτοκινητοδρόμων της Γερμανίας, που αποκλήθηκαν "Autobahn" ήταν το πρώτο σύγχρονο σύστημα παγκοσμίως και απηχούσε τις νεοτερικές απόψεις του Τοτ: Σχεδιάστηκε με γνώμονες την ασφάλεια αλλά και την αισθητική προσέγγιση σε σχέση με το περιβάλλον: Ήταν η εποχή που οι Ναζιστές έδιναν κάποια σχετική σημασία σε περιβαλλοντικά θέματα. Το σημείο - κλειδί, όμως, για το Ναζιστικό καθεστώς ήταν ότι η κατασκευή τους προσέφερε εργασία στα εκατομμύρια των (τότε) ανέργων πολιτών. Αν και οι αυτοκινητόδρομοι κατασκευάστηκαν, δεν διαδραμάτισαν σοβαρό ρόλο στη γερμανική πολεμική προσπάθεια: Αυτή στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στο πυκνό δίκτυο των σιδηροδρόμων που διέθετε η χώρα.

Έπαιξαν, ωστόσο, σημαντικό ρόλο για την προώθηση των Συμμάχων: Η αμερικανική προέλαση στο γερμανικό έδαφος το 1945 στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο σε αυτούς. Ο Αρχιστράτηγος των συμμαχικών δυνάμεων Ντουάιτ Αϊζενχάουερ εντυπωσιάστηκε τόσο από τους γερμανικούς "Autobahn" ώστε όταν εκλέχτηκε Πρόεδρος των ΗΠΑ το 1952 ξεκίνησε το πρόγραμμα κατασκευής των διαπολιτειακών αυτοκινητοδρόμων (Interstate Highways) στις ΗΠΑ.

Η μετεξέλιξη

Η οργάνωση Τοτ ξεκίνησε ως κατασκευαστική εταιρεία μικρής εμβέλειας, καθώς αρχικά διέθετε μόνο 36 εργάτες. Με το πρόγραμμα των αυτοκινητοδρόμων, όμως, επεκτάθηκε τόσο ώστε να αποτελεί μια από τις μείζονες επιχειρήσεις του Γ' Ράιχ, με τον επικεφαλής της να κατέχει σχεδόν κυβερνητικό αξίωμα. Ο Τοτ αποδείχθηκε ιδιαίτερα ικανός και μέχρι το 1938 η Οργάνωση είχε κατασκευάσει περισσότερα από 3.000 χλμ. αυτοκινητοδρόμων υψηλής ποιότητας. Η οργάνωση δεν έχει αρχίσει ακόμα να υφίσταται ως νομικό πρόσωπο, πράγμα που θα γίνει στο άμεσο μέλλον, με στόχο τον αποτελεσματικότερο έλεγχο υλικών και ανθρώπινου δυναμικού.

Ιστορικός σταθμός

Το 1938 ο Τοτ δημιούργησε την Οργάνωση με το όνομά του ως κονσόρτσιουμ όλων των διοικητικών υπηρεσιών που είχαν δημιουργηθεί κατά την εκτέλεση του προγράμματος των Αυτοκινητοδρόμων. Ως τότε κύρια πηγή εργατικού δυναμικού υπήρξε η "Υπηρεσία Εργασίας του Ράιχ" (Reichsarbeitsdienst), στην οποία όφειλαν, σύμφωνα με το νόμο του 1935, υποχρεωτική εξάμηνη "θητεία" όλοι οι Γερμανοί πολίτες από 18 έως 25 ετών. Στην Οργάνωση Τοτ συμπεριέλαβε, επίσης, ορισμένες ιδιωτικές εταιρείες που είχαν αναλάβει υπεργολαβίες στα διάφορα έργα (κύρια ως πηγή τεχνογνωσίας). Ο Τοτ ονομάστηκε από τον Χίτλερ "πληρεξούσιος για την Εργασία" και ανέλαβε την οργάνωση του νέου φορέα σε παραστρατιωτική βάση: Το επιτελείο της απαρτιζόταν από λίγους μηχανικούς και τεχνικούς και οι εργαζόμενοι έφεραν, ανάλογα με τη θέση τους, παραστρατιωτικούς βαθμούς και ανάλογες στολές. Συμπεριέλαβε, επίσης, και την ίδια την Υπηρεσία εργασίας του Ράιχ. Το 1941 ζητήθηκε επίσημα από την Ανώτατη Διοίκηση της Βέρμαχτ (OKW) να οριστεί αξιωματικός - σύνδεσμος μεταξύ της Οργάνωσης και της OKW.

Διακριτικά του προσωπικού στην Οργάνωση Τοτ: (1) Vorarbeiter (εργοδηγός) (2) Meister (τεχνίτης) (3) Obermeister (αρχιτεχνίτης)

Παράλληλα, στην Οργάνωση ανατίθεται και το πρώτο "πολεμικό" έργο: Η κατασκευή του "Δυτικού τείχους" (West Wall), γνωστότερου ως "Γραμμή Ζίγκφριντ" στα δυτικά σύνορα της χώρας. Όπως και η Γραμμή Μαζινό στη Γαλλία, περιλάμβανε μια σειρά οχυρωματικών έργων, πυροβολείων, πολυβολείων, αντιαρματικών εμποδίων, σταθμών διοίκησης και, σε αντίθεση με τη Μαζινό, διαδραμάτισε σχετικά σημαντικό ρόλο στην ανακοπή της προέλασης των αμερικανικών δυνάμεων προς τη Γερμανία.

Κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

Με την έναρξη του Πολέμου ελαττώθηκαν σημαντικά τα κονδύλια για τις κατασκευές δημοσίων έργων. Η Οργάνωση περιήλθε υπό στρατιωτικό έλεγχο, με τον Τοτ Υπουργό Εξοπλισμών και Πολεμοφοδίων. Η "δεξαμενή" τροφοδοσίας της Οργάνωσης με εργατικά χέρια ελαττώθηκε δραματικά, αλλά ο "κύκλος εργασιών" της διευρύνθηκε ακόμη περισσότερο, καθώς ανέλαβε την ανασυγκρότηση των υποδομών στο Ανατολικό μέτωπο: Στην τότε Σοβιετική Ένωση οι αυτοκινητόδρομοι είναι ανύπαρκτοι, ενώ το ισχνό για το μέγεθος της χώρας σιδηροδρομικό δίκτυο δεν έχει το ίδιο πλάτος γραμμών με το γερμανικό. Η Οργάνωση Τοτ κατέφυγε στη λύση της υποχρεωτικής εργασίας: Ζήτησε "εθελοντές" από τις κατακτημένες χώρες, με κίνητρο την καλή διατροφή και τον καλό μισθό και υποχρεώνει τους αιχμαλώτους πολέμου να εργάζονται για λογαριασμό της, χωρίς, φυσικά, ανταμοιβή. Στη δυτική Ευρώπη η Οργάνωση κατασκεύασε αυτοκινητοδρόμους, γέφυρες, πεδία αποπροσγείωσης αεροσκαφών ενώ το κύριο έργο της ήταν η κατασκευή των οχυρωματικών έργων του Τείχους του Ατλαντικού: Επρόκειτο για μια σειρά οχυρώσεων, αντιαρματικών εμποδίων και τάφρων, πυροβολείων, ναρκοπεδίων και θέσεων διοίκησης, με στόχο την ανακοπή οποιασδήποτε απόβασης επιχειρούσαν οι Σύμμαχοι στα γαλλικά παράλια. Η έλλειψη πρώτων υλών (μπετόν, καυσίμων, μεταφορικών μέσων, μετάλλων και εκρηκτικών) δεν επέτρεψε την ολοκλήρωση των προβλεπόμενων έργων, όπως αυτά είχαν ζητηθεί από το Στρατάρχη Έρβιν Ρόμελ, επικεφαλής της άμυνας στα γαλλικά παράλια. Τα ναρκοπέδια ήταν ελλιπή, οι οχυρώσεις ανεπαρκείς και αποκομμένες μεταξύ τους ενώ χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι οι στρατιώτες που περιπολούσαν στις οχυρώσεις αυτές μετακινούνταν με ποδήλατα. Στά παράλια της Μεσογείου, η Ομάδα Στρατιών G του στρατηγού Μπλάσκοβιτς, επιστράτευσε 14.000 ἐργάτες της οργάνωσης γιά την κατασκευή παρομοίων έργων οχυρώσεως το 1944

Άλλο μεγάλο έργο που ανέλαβε, παράλληλα με Ιταλούς εργάτες (εξαναγκαζόμενης εργασίας, παρά τη συμμαχία των δύο χωρών) η Οργάνωση, ήταν η κατασκευή της "Γραμμής Γουσταύου" στο κέντρο περίπου της ιταλικής χερσονήσου. Λόγω των ακόμη μεγαλύτερων ελλείψεων σε πρώτες ύλες, η γραμμή αυτή ήταν ακόμη πιο ανεπαρκής ως οχυρωματικό έργο.

Στην Οργάνωση Τοτ αποδίδεται, επίσης, και η κατασκευή των εγκαταστάσεων των κυριότερων Στρατοπέδων συγκέντρωσης και των εγκαταστάσεων που λειτουργούσαν ως τμήματα της πολεμικής βιομηχανίας του Ράιχ σε πολλά από αυτά (και τα παραρτήματά τους), πάντα με τη μορφή της καταναγκαστικής εργασίας.

Θάνατος του Τοτ, Επίγονοι

Στις 8 Φεβρουαρίου 1942 το Junkers Ju52 με το οποίο ο Τοτ επέστρεφε στο Βερολίνο, ύστερα από συνάντηση με τον Φύρερ στο "Λημέρι του λύκου" στο Ράστενμπουργκ, εξερράγη και έπεσε. Ο Τοτ σκοτώθηκε επιτόπου. Τη θέση του ανέλαβε ο Άλμπερτ Σπέερ, ο οποίος διατήρησε ως έχει την Οργάνωση Τοτ, χωρίς να καταργήσει την υποχρεωτική (δουλική) εργασία που αυτή επέβαλε σε περίπου 1,5 εκατομ. ξένους εργάτες. Αυτό στοίχισε στον επικεφαλής της, Σπέερ, κάθειρξη 20 ετών στη Δίκη της Νυρεμβέργης. Το 1944 η οργάνωση διέθετε 1.360.000 "εργαζόμενους", που απασχολούνταν σε έργα όπως το "Mittlewerk" (το μεγαλύτερο υπόγειο εργοστάσιο στον κόσμο, που κατασκεύαζε αεροσκάφη και ιπτάμενες βόμβες - πυραύλους) ενώ στο Τείχος του Ατλαντικού συμμετείχαν ως "εργάτες" και Εβραίοι της Ουγγαρίας.

Για να φέρει σε πέρας όλες τις εργασίες που της είχαν ανατεθεί, η Οργάνωση δημιούργησε ή χρησιμοποίησε και Μονάδες Ειδικής Δράσης, (Τάγματα Θανάτου, γερμ. Einsatzgruppen). Από το προσωπικό της 1% αποτελούνταν από Γερμανούς ακατάλληλους για στρατιωτική θητεία, 2% ήταν κρατούμενοι στρατοπέδων συγκέντρωσης και οι υπόλοιποι καταναγκαστικά εργαζόμενοι αιχμάλωτοι πολέμου ή μεταχθέντες από κατακτημένες χώρες. Η Οργάνωση φυσικά δεν επέζησε μετά το τέλος του Πολέμου.