Ουζμπεκική γλώσσα
| Ουζμπεκική γλώσσα | |
|---|---|
| Oʻzbek tili, Ўзбек тили και ئۇزبېك تیلى | |
| Ταξινόμηση | Αλταϊκές γλώσσες |
| Σύστημα γραφής | λατινική γραφή, κυριλλικό αλφάβητο και αραβικό αλφάβητο |
| Κατάσταση | |
| Επίσημη γλώσσα |  Ουζμπεκιστάν  Αφγανιστάν (3η επίσημη γλώσσα) |
| Ρυθμιστής | Κρατικό Πανεπιστήμιο Ουζμπεκικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας της Τασκένδης |
| ISO 639-1 | uz |
| ISO 639-2 | uzb |
| ISO 639-3 | uzb |
 | |
Η Ουζμπεκική γλώσσα (O‘zbek tili ή O'zbekcha σε λατινικό αλφάβητο, Ўзбек тили ή Ўзбекча σε κυριλλικό αλφάβητο, أۇزبېك ﺗﻴﻠی σε αραβικό αλφάβητο) είναι μία Αλταϊκή γλώσσα και επίσημη γλώσσα του Ουζμπεκιστάν. Έχει περίπου 23.5 εκατ. ομιλητές και ομιλείται κυρίως από Ουζμπέκους στο Ουζμπεκιστάν και στην Κεντρική Ασία. Το λεξιλόγιο και η γραμματική της γλώσσας είναι πιο κοντινά στην Ουιγούρ γλώσσα, ενώ έχει επιρροές από την Περσική, τη Ρωσική και την Αραβική γλώσσα.
Η Ουζμπεκική γλώσσα θεωρείται άμεσος απόγονος της Τσανγκατάι γλώσσας. Γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των Τσανγκατάι Χαν και Ταμερλάνου, ενώ αναδείχθηκε από τον ποιητή Αλί-Σιρ Ναβάι κατά τον 15ο και 16ο αιώνα. Μέχρι τον 19ο αιώνα η γλώσσα χρησιμοποιούνταν σπάνια στη λογοτεχνία. Μέχρι το 1921, η Ουζμπεκική γλώσσα, μαζί με τη Σαρτ θεωρούνταν δύο διαφορετικοί διάλεκτοι όμως, εκείνη τη χρονιά, ο όρος «Σαρτ» καταργήθηκε από τη Σοβιετική κυριαρχία ως υποτιμητικός. Με αυτόν τον τρόπο, όλοι οι Τουρκικοί πληθυσμοί του Τουρκεστάν θα ονομάζονταν Ουζμπέκοι, αν και πολλοί από αυτούς δεν είχαν καταγωγή από τη φυλή αυτή. Η γλώσσα περιέχει πολλά γλωσσικά δάνεια από την Περσική και την Αραβική γλώσσα.
Συστήματα γραφής
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η ουζμπεκική γλώσσα έχει γραφτεί με διάφορα συστήματα γραφής:
- Πριν το 1928: χρησιμοποιούταν το αλφάβητο Γιάνα ιμλά, βασισμένο στο αραβικό, από εγγράμματους Ουζμπέκους που έφταναν το 3.7% όλων των Ουζμπέκων εκείνη την εποχή.[1]
- δεκαετία του 1880: Ρώσοι ιεραπόστολοι προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν το κυριλλικό αλφάβητο για τα ουζμπεκικά.[1]
- 1928–1940: χρησιμοποιείται το λατινικό αλφάβητο Γιαναλίφ.
- 1940–1992: το κυριλλικό αλφάβητο χρησιμοποιείται επισήμως, αντικαθιστώντας το Γιαναλίφ.
- Από το 1992: Επιστροφή στο λατινικό αλφάβητο, χρησιμοποιώντας ένα αλφάβητο βασισμένο στο Γιαναλίφ.
Ενώ το λατινικό αλφάβητο χρησιμοποιείται επίσημα, το κυριλλικό αλφάβητο χρησιμοποιείται ευρέως στη χώρα, ειδικά σε διαφημίσεις και πινακίδες. Σε εφημερίδες, τα αλφάβητα μπορεί να είναι μικτά, με τις επικεφαλίδες γραμμένες στο λατινικό αλφάβητο και τα άρθρα στο κυριλλικό.[2] Το αραβικό αλφάβητο δεν χρησιμοποιείται πλέον στο Ουζμπεκιστάν, εκτός από τη συμβολική του χρήση σε περιορισμένα κείμενα[2] ή για ακαδημαϊκές σπουδές της γλώσσας Τσαγκατάι (παλαιά Ουζμπεκικά).[1]
Στο Σιντσιάνγκ της δυτικής Κίνας, όπου υπάρχει μια μικρή ουζμπεκική κοινότητα, το αραβικό αλφάβητο χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα.
Στο Αφγανιστάν, χρησιμοποιείται επίσης το αραβικό αλφάβητο.
Ανά χώρα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τουρκμενιστάν
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Από τη δεκαετία του 2000, η κυβέρνηση του Τουρκμενιστάν διεξήγαγε εξαναγκασμένη Τουρκμενοποίηση των Ουζμπέκων που ζούσαν στη χώρα[3][4][5]. Στη Σοβιετική εποχή και τη δεκαετία του 1990, η ουζμπεκική γλώσσα χρησιμοποιούταν ελεύθερα στο Τουρκμενιστάν. Υπήρχαν εκατοντάδες ουζμπεκικά σχολεία και αρκετές εφημερίδες στην ουζμπεκική. Σήμερα υπάρχουν λίγα ουζμπεκικά σχολεία στη χώρα και λίγες εφημερίδες στην ουζμπεκική. Παρ'όλα αυτά, τα ουζμπεκικά συνεχίζουν να είναι μια από τις αναγνωρισμένες γλώσσες των εθνικών μειονοτήτων στη χώρα. Στο Τουρκμενιστάν, ζουν 300.000 με 600.000 Ουζμπέκοι. Οι περισσότεροι ομιλητές της ουζμπεκικής γλώσσας ζουν στην περιφέρεια Ντασογκούζ, ενώ σημαντικές κοινότητες Ουζμπεκόφωνων ζουν στην περιφέρεια Λεμπάπ και στην πρωτεύουσα Ασγκαμπάτ[6].
Ρωσία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα ουζμπεκικά είναι μια από τις πολλές αναγνωρισμένες γλώσσες εθνικών μειονοτήτων στη Ρωσία. Πάνω από 400.000 Ουζμπέκοι είναι πολίτες της Ρωσικής Ομοσπονδίας και ζουν στη Ρωσία. Επίσης, στη Ρωσία ζουν 2 με 6 εκατομμύρια Ουζμπέκοι από τις δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας (κυρίως από το Ουζμπεκιστάν, τη Κιργιζία και το Τατζικιστάν), οι οποίοι είναι μετανάστες. Μεγάλες κοινότητες Ουζμπέκων ζουν σε κάθε μεγάλη πόλη της Ρωσίας, όπως οι πόλεις Μόσχα, Αγία Πετρούπολη, Αικατερινούπολη, Νοβοσιμπίρσκ, Καζάν, Βόλγκογκραντ, Σαμάρα, Ροστόφ επί του Ντον, Περμ, Νίζνι Νόβγκοροντ, Τσελιάμπινσκ, Βλαντιβοστόκ, Ουφά, Κράσνογιαρσκ, Ομσκ, Κρασνοντάρ, Βορόνεζ, Σαράτοφ και Τιουμέν. Σε αυτές τις πόλεις κάποιος συναντά αρκετά συχνά πινακίδες στα ουζμπεκικά. Αυτές οι πινακίδες βρίσκονται κυρίως σε εστιατόρια και μαγειρεία, κουρεία, μαγαζιά που πωλούν φρούτα, λαχανικά και υφασμάτινα προϊόντα. Υπάρχει μια μικρή κλινική όπου οι πινακίδες και ταμπέλες είναι στα ουζμπεκικά. Στις παραπάνω πόλεις, υπάρχουν επίσης παράνομες πινακίδες στα ουζμπεκικά, οι οποίες παραπέμπουν σε υπόγειες σεξουαλικές υπηρεσίες. Οι Ουζμπέκοι της Ρωσίας προτιμούν το κυριλλικό αλφάβητο όταν γράφουν τα ουζμπεκικά, αλλά τα τελευταία χρόνια η ουζμπεκική νεολαία στη Ρωσία χρησιμοποιεί και το ουζμπεκικό λατινικό αλφάβητο. Σε μεγάλες πόλεις της Ρωσίας, εκδίδονται μικρές εφημερίδες στα ουζμπεκικά[7][8][9]. Μερικές οδηγίες για μετανάστες μεταφράζονται σε διάφορες γλώσσες, συμπεριλαμβανομένης της Ουζμπεκικής. Η Ουζμπεκική γλώσσα διδάσκεται σε τμήματα τουρκολογίας σε όλη τη Ρωσία[10].
Τα μεγαλύτερα κέντρα εκμάθησης της ουζμπεκικής γλώσσας βρίσκονται στα πανεπιστήμια της Μόσχας και της Αγίας Πετρούπολης. Υπάρχουν πολλοί Ρώσοι που ενδιαφέρονται και αγαπούν την ουζμπεκική γλώσσα και πολιτισμό, οι οποίοι μαθαίνουν τα ουζμπεκικά για τον εαυτό τους. Τα ουζμπεκικά είναι μια από τις δημοφιλέστερες ξένες γλώσσες της πρώην ΕΣΣΔ. Οι μητρικοί ομιλητές της ουζμπεκικής γλώσσας στη Ρωσία και οι Ουζμπέκοι στη Ρωσία χρησιμοποιούν συνήθως πολλές λέξεις από τα ρώσικα[11].
Αριθμός ομιλητών
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι εκτιμήσεις των ομιλητών της ουζμπεκικής γλώσσας ποικίλουν. Η σουηδική εγκυκλοπαίδεια Nationalencyklopedin εκτιμά τον συνολικό αριθμό ομιλητών στα 30 εκατομμύρια,[12] ενώ το CIA World Factbook εκτιμά τον αριθμό των ομιλητών στα 25 εκατομμύρια. Άλλες πηγές εκτιμούν ότι η ουζμπεκική είναι η μητρική γλώσσα 21 εκατομμυρίων ατόμων στο Ουζμπεκιστάν,[13] 3,4 εκατομμυρίων στο Αφγανιστάν,[14] 900.000 στο Τατζικιστάν,[15] 800.000 στην Κιργιζία,[16] 500.000 στο Καζακστάν,[17] 300.000 στο Τουρκμενιστάν,[18] και 300.000 στη Ρωσία.[19]
Μετατροπείς
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Μετατροπέας κυριλλικού-λατινικού αλφαβήτου για τα ουζμπεκικά
- Μετατροπέας κυριλλικού-λατινικού αλφαβήτου ιστοσελίδων και κειμένου στα ουζμπεκικά
- Μετατροπέας λατινικού-κυριλλικού αλφαβήτου ιστοσελίδων και κειμένου στα ουζμπεκικά
Λεξικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Λεξικό της Ουζμπεκικής γλώσσας, τόμος 1 (А—Р) Αρχειοθετήθηκε 2012-10-18 στο Wayback Machine. (Τασκένδη, 1981)
- Λεξικό της Ουζμπεκικής γλώσσας, τόμος 2 (С—Ҳ) Αρχειοθετήθηκε 2012-10-18 στο Wayback Machine. (Τασκένδη, 1981)
- Διαδικτυακό λεξικό αγγλικής-ουζμπεκικής
- Διαδικτυακό λεξικό αγγλικής-ουζμπεκικής
- Ρωσικό-ουζμπεκικό διαδικτυακό λεξικό
- Ουζμπεκικό-Τουρκικό λεξικό (πανεπιστήμιο του Παμούκκαλε)
- Όλε Όλουφσεν: ""Λεξικό της διαλέκτου της Μπουχάρα" [1] (Κοπεγχάγη 1905)
Γραμματική και ορθογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Εισαγωγή στην ουζμπεκική γλώσσα, Μαρκ Ντίκενς
- Κύριοι ορθογραφικοί κανόνες για την ουζμπεκική γλώσσα, μετάφραση του Ψηφίσματος αρ. 339 του Υπουργικού Συμβουλίου του Ουζμπεκιστάν, 24 Αυγούστου 1995
- Ουζμπεκικό αλφάβητο, Omniglot
Εκπαιδευτικά/διδακτικά υλικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ona tili.uz, ιστοσελίδα για τα ουζμπεκικά
- Υλικά για την ουζμπεκική γλώσσα, Uz-Translations
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Batalden, Stephen K. (1997). The Newly Independent States of Eurasia: Handbook of Former Soviet Republics. Greenwood Publishing Group. σελ. 194. ISBN 978-0-89774-940-4.
- ↑ 2,0 2,1 European Society for Central Asian Studies. International Conference (2005). Central Asia on Display. LIT Verlag Münster. σελ. 221. ISBN 978-3-8258-8309-6.
- ↑ memohrc.org — «Туркменизация» руководящих кадров в Дашогузе
- ↑ «iamik.ru — Туркменизация узбеков». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουνίου 2019. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2019.
- ↑ vb.kg — В Туркмении завершается принудительная туркменизация
- ↑ 365info.kz — Туркменские узбеки тихо ликуют и следят за Мирзиёевым
- ↑ fergananews.com — В Москве начинает выходить газета на узбекском языке
- ↑ vesti.kg — В Москве начинает выходить газета на узбекском языке
- ↑ caravan.kz — В Москве начинает выходить газета на узбекском языке
- ↑ uz.sputniknews.ru — На языке Навои: кто и зачем учит узбекский в России
- ↑ the-village.ru — Москвичи, изучающие узбекский, таджикский и молдавский языки
- ↑ "Världens 100 största språk 2007" ("The World's 100 Largest Languages in 2007"), Nationalencyklopedin
- ↑ «Uzbekistan». CIA. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιουλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2012.
- ↑ «Languages of Afghanistan». Ethnologue. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2012.
- ↑ «Languages of Tajikistan». Ethnologue. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2012.
- ↑ «Ethnic Makeup of the Population» (PDF). National Statistics Committee of the Kyrgyz Republic (στα Russian). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 13 Νοεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2012.
- ↑ «National Census 2009» (PDF). Statistics Agency of Kazakhstan (στα Russian). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 12 Δεκεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2010.
- ↑ «Languages of Turkmenistan». Ethnologue. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2012.
- ↑ «National Census 2010». Federal State Statistics Service (στα Russian). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2012.
