Μετάβαση στο περιεχόμενο

Πριγκιπάτο του Άρβανον

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Πριγκιπάτο του Άρβανον
1190–1255

Έμβλημα
ΠρωτεύουσαΚρούγια
Ίδρυση1190
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )
Χάρτης που απεικονίζει τη μεγαλύτερη έκταση του Αρβάνου, στις αρχές του 13ου αιώνα.

Το Πριγκιπάτο του Άρβανον ήταν μεσαιωνικό πριγκιπάτο, που ιδρύθηκε από την τοπική οικογένεια Προγκόν. Θεωρείται η πρώτη πολιτεία που ίδρυσαν οι Αλβανοί στην ιστορία.[1][2] Το πριγκιπάτο ιδρύθηκε από τον τοπικό Άρχων Προγκόν στην περιοχή γύρω από την Κρούγια, στα ανατολικά και βορειοανατολικά των περιοχών που κατείχε η Δημοκρατία της Βενετίας.[3][4][5] Αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής.[6][7] Τον Προγκόν διαδέχθηκαν οι γιοι του Ντιμιτρί και Γκιν που διατήρησαν στο δουκάτο μια σχετική αυτονομία από την Βυζαντινή αυτοκρατορία.[2] Το Άρβανον εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1204) από τους Λατίνους στην Δ΄ Σταυροφορία για να αποκτήσει πλήρη αυτονομία.[8]

Μετά το 12ο αιώνα αναφέρεται ως επισκοπή (episcopatus Albanensis).[9] Ο Δεσπότης της Ηπείρου, Μιχαήλ Α΄ Κομνηνός Δούκας ωστόσο ξεκίνησε εκστρατεία στα βόρεια, κατέλαβε την Κρούγια και διέκοψε την ανεξαρτησία του πριγκιπάτου.[10] Μετά τον θάνατο του Ντιμιτρί Προγκόν η κατοχή του πριγκιπάτου πέρασε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, την Πρώτη Βουλγαρική Αυτοκρατορία και την Αυτοκρατορία της Νίκαιας (1235).[11] Την περίοδο αυτή το Άρβανον κυβέρνησε ο Ελληνοαλβανός ευγενής Γρηγόριος Καμωνάς που παντρεύτηκε την πρώην σύζυγο του Ντιμιτρί Προγκόν Κομνηνή Νέμανιτς, τον διαδέχθηκε ο Γκολέμ που παντρεύτηκε την κόρη του Γρηγορίου Καμωνά και της Κομνηνής Νέμανιτς.[12][13] Ο Βυζαντινός αξιωματικός και συγγρεφέας Γεώργιος Ακροπολίτης προσάρτησε το Άρβανον στην Βυζαντινή αυτοκρατορία, από τότε το όνομα του Γκολέμ εξαφανίστηκε από τις Βυζαντινές πηγές.[14] Η κύρια πηγή για την ιστορία της Αλβανίας τον 13ο αιώνα ήταν το έργο του Γεώργιου Ακροπολίτη. Το όνομα του πριγκιπάτου ήταν "Άρβανον", τον 13ο αιώνα το έργο "Βίος του Στεφάνου Νεμάνια" το καταγράφει ως "Ραμπάν".[2][15]

Ονοματολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα Πριγκιπάτο του Άρβανον (1208)

Ο όρος "Αλβανοί" πιθανότατα περιγράφει μια ομάδα νότιων Ιλλυριών που κατείχαν το όνομα από την αρχαία Ελλάδα, το διατήρησαν μέχρι τον 18ο αιώνα οπότε αντικαταστάθηκε με το "Σκυπετάριοι". Ο Ρώσος γλωσσολόγος Βλαντιμίρ Ορέλ το εξηγεί σαν Λατινική μετάφραση της λέξης Αλβανοί.[16] Ο Πολύβιος στο έργο του Ιστορίαι καταγράφει μια περιοχή με το όνομα "Άρβωνα" στην οποία κατέφυγαν τα στρατεύματα της περίφημης βασίλισσας Τεύτας όταν ηττήθηκαν από τους Ρωμαίους, ίσως να ήταν κάποιο νησί στην Λιβουρνία.[17] Τον 6ο αιώνα μ.Χ. ο Στέφανος ο Βυζάντιος στο σημαντικό Γεωγραφικό του έργο με τον τίτλο "Εθνικά" καταγράφει μια πόλη με το όνομα "Αρβών" και δίνει έναν εθνικό τόνο στους κατοίκους της "Αρβώνιος" ή "Αρβωνίτης". Ο Στέφανος ο Βυζάντιος στηρίχτηκε στο έργο του Πολύβιου, εμφανίζονται πολλές αναφορές του τόσο στα "Εθνικά" όσο και στο Λεξικό της Σούδας.[17]

Δημιουργία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι περισσότεροι ιστορικοί αναγνωρίζουν ότι το Πριγκιπάτο του Άρβανον ήταν το πρώτο Αλβανικό κράτος στην ιστορία.[1][18][19] Το Άρβανον διατηρούσε μια σχετική αυτονομία την εποχή που το κυβερνούσε ο Ντιμιτρί Προγκόν, μετά τον θάνατο του (1216) έγινε υποτελές στο Δεσποτάτο της Ηπείρου και την Αυτοκρατορία της Νίκαιας.[7][20] Την περίοδο 1190-1204 το Άρβανον ήταν πριγκιπάτο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας με μεγάλο βαθμό αυτονομίας, οι τίτλοι ωστόσο "Άρχων" και "Πανυπερσέβαστος" δείχνουν Βυζαντινή εξάρτηση.[2] Με την εξασθένιση ωστόσο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας όταν έπεσε στους Λατίνους απέκτησε πλήρη αυτονομία (1204), την διατήρησε 12 χρόνια μέχρι τον θάνατο του Ντιμιτρί.[7][20] Μια επιγραφή καταγράφει την Οικογένεια Προγκόν ως "δικαστές" υπό την εξάρτηση των πριγκίπων της Ζέτας Βλαντίν και Τζόρτζε Νέμανιτς.[2] Στην τελευταία φάση της αυτονομίας συνδέθηκε με το Δεσποτάτο της Ηπείρου και συμμάχησε με το Βασίλειο της Σερβίας.[12][21] Ο Γκολέμ υποτάχθηκε τελικά στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας (1252).[20]

Γεωγραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον 11ο αιώνα το όνομα "Άρβανον" προσδιόριζε τις ορεινές περιοχές δυτικά της Οχρίδας στις βόρειες πεδιάδες του ποταμού Σκούμπιν.[22] Αργότερα (1198) καταγράφεται ο Στέφανος ο Πρωτόστεπτος σαν κυβερνήτης σε μια περιοχή βόρεια του Δρίνου, το κατέκτησε πιθανότατα από το Άρβανον. Στην αλληλογραφία του πάπα Ιννοκέντιου Γ΄ εμφανίζονται στην περιοχή του Άρβανου που διοικούσε ο Ντιμιτρί Προγκόν η Σκόδρα, η Πρίζρεν, η Οχρίδα και το Δυρράχιο.[23] Η Οικογένεια Προγκόν έφερε το Πριγκιπάτο του Άρβανου στο μέγιστο της ισχύος του.[24] Το πριγκιπάτο επεκτεινόταν από την κοιλάδα του Σκούμπιν μέχρι την κοιλάδα του Δρίνου στα βόρεια και από τις ακτές της Αδριατικής μέχρι τον Μέλανα Δρίνο στα ανατολικά.[25] Ο Γεώργιος Ακροπολίτης προσδιόρισε τα τελευταία χρόνια αναλυτικότερα την περιοχή από το Δυρράχιο δυτικά μέχρι την Οχρίδα στα ανατολικά και από την κοιλάδα του Σκούμπιν στα νότια μέχρι την κοιλάδα του Ματ στα βόρεια.[26] Το κάστρο της Κρούγια ήταν το στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο σε ολόκληρο το πριγκιπάτο.[27] Οι πηγές για το Άρβανον είναι ελάχιστες, δεν υπάρχει κανένα άλλο σοβαρό έργο εκτός από αυτό του Ακροπολίτη. Ο επίσκοπος Άρβανου Λάζαρος συμμετείχε (1166) σε μια τελετή στο Κότορ περιοχή που βρισκόταν εκείνη την εποχή υπό Σερβική κηδεμονία.[28][29] Την επόμενη χρονιά ο Πάπας Αλέξανδρος Γ΄ έστειλε επιστολή στον Λάζαρο με την οποία τον συγχαίρει για την μεταστροφή του στο Καθολικό δόγμα, τον κάλεσε να ενταχθεί στην επισκοπή της Σικελικής Ραγκούζας. Ο Λάζαρος συνάντησε μερικές αντιδράσεις από τοπικούς Αλβανούς ιερείς, τελικά όπως καταγράφεται σε παπική επιστολή (1188) δέχτηκε την πρόταση του πάπα (1188).[30] Δεν είναι γνωστά πολλά γεγονότα για την περίοδο 1190-1108 που κυβερνούσε την Κρούγια και τα περίχωρα της το πρώτο μέλος της Οικογένειας Πρόγκον.[31][32] Την διοίκηση ασκούσε από το κάστρο της Κρούγια, τον διαδέχθηκαν οι γιοι του Γκιν και Ντιμιτρί.[27][31][32]

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η τοποθεσία του πριγκιπάτου του Άρβανον (1215-1230)

Ο Ντιμιτρί ήταν ο τρίτος και τελευταίος Άρχων της οικογένειας Προγκόν που κυβέρνησε την Αλβανία την περίοδο 1208-1216, διαδέχθηκε τον μεγαλύτερο αδελφό του Γκιν και έφερε το πριγκιπάτο στο μέγιστο της ακμής του.[1][12][22][24] Ο Ντιμιτρί εξασφάλισε συμμαχίες για να προστατέψει το πριγκιπάτο από τις εξωτερικές απειλές όπως η Δημοκρατία της Αλβανίας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου.[33] Την διετία 1208-1209 προσπάθησε να στρέψει τον λαό της Αλβανίας στον Καθολικισμό προκειμένου να μην έχει η Βενετία δικαιώματα στο πριγκιπάτο, ήθελε επιπλέον να προστατέψει το πριγκιπάτο από Ελληνικά κρατίδια όπως η Ήπειρος. Στην συνάντηση του με τον πάπα Ιννοκέντιο Γ΄ ο Ντιμιτρί Προγκόν ζήτησε να στείλει ιεραποστόλους στην Αλβανία για να διαδώσουν την Καθολική θρησκεία. Ο πάπας του απάντησε ότι έχει αναθέσει την ιεραποστολή στον Νικόλαο, τον Καθολικό αρχιδιάκονο του Δυρραχίου. Ο Ντιμιτρί Προγκόν νίκησε κατόπιν τον Τζόρτζε Νέμανιτς έναν Βενετό υποτελή στα βόρεια σύνορα του, με την νίκη αυτή η απειλή της Βενετίας έπαψε να υπάρχει προσωρινά.[33] Ο Νέμανιτς είχε υπογράψει Συνθήκη με την οποία δεσμεύτηκε να στείλει στρατιωτική βοήθεια στην Βενετία αν ο Προγκόν επιτεθεί σε περιοχές που της ανήκουν (3 Ιουλίου 1208).[12] Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε την Κομνηνή Νέμανιτς, κόρη του Στέφανου του Πρωτόσεπτου που ήταν αντίπαλος του Τζόρτζε Νέμανιτς και εγγονή του Βυζαντινού αυτοκράτορα Αλέξιου Γ΄. Με τον γάμο ο Ντιμιτρί απέκτησε σχέσεις με την Βυζαντινή αυτοκρατορική οικογένεια και τον τίτλο του "Πανυπερσέβαστου". Με τον θάνατο του Καθολικού αρχιεπισκόπου του Δυρραχίου ο Ντιμιτρί έκανε κατάσχεση της περιουσίας του όπως έκαναν και οι Βενετοί στο μερίδιο που τους αναλογούσε, για την πράξη του αυτή αφορίστηκε.[33] Ο Ντιμιτρί Προγκόν είχε τον τίτλο του "πρίγκιπα των Αλβανών", οι περιοχές που κυβερνούσε βρισκόντουσαν ανάμεσα στην Σκόδρα, την Πρίζρεν, την Οχρίδα και το Δυρράχιο.[23] Σε αναζήτηση συμμάχων ο Ντιμιτρί υπέγραψε Συνθήκη με την Δημοκρατία της Ραγκούσας σύμφωνα με την οποία θα μπορούσαν να περάσουν οι έμποροι της Ραγκούσας από τις Αλβανικές περιοχές (1209).[34] Την επόμενη χρονιά ο Μιχαήλ Α΄ Κομνηνός Δούκας υπέγραψε Συνθήκη με την Βενετία σύμφωνα με την οποία θα γινόταν υποτελής της Δημοκρατίας άν αναγνώριζε τα δικαιώματα του στην κοιλάδα του ποταμού Σκούμπιν. Η Δημοκρατία της Βενετίας με την σειρά της επέτρεψε στον Μιχαήλ να κατέχει την παραλιακή περιοχή του Δυρραχίου και διέκοψε τον έλεγχο που είχε στην κεντρική Αλβανία.[12]

Η Συνθήκη είχε άμεσες συνέπειες για το πριγκιπάτο επειδή είχε γύρω του εχθρικές δυνάμεις, στα τέλη της ζωής του Ντιμιτρί φαίνεται ότι είχαν ελαττωθεί. Μια επιγραφή με Λατινικούς χαρακτήρες βρέθηκε στην Καθολική εκκλησία κοντά στο σημερινό Ρεσέν στην Μυρντίτα, την έγραψαν μετά τον θάνατο του Ντιμιτρί Προγκόν.[35] Η επιγραφή δείχνει ότι οι Προγκόν αποδέχτηκαν το Καθολικό δόγμα και σχεδίαζαν να οικονομήσουν μια νέα εκκλησία στην θέση της παλιάς εκκλησίας της Αγίας Μαρίας, η νέα εκκλησία θα ήταν αφιερωμένη στην Αγία Παρασκευή προστάτιδα του Άρβανου.[36] Ο Ντιμιτρί Προγκόν είχε μερική ανεξαρτησία υπό την κηδεμονία της Ζέτας, δεν έκανε όμως επεμβάσεις στις εσωτερικές υποθέσεις του Άρβανου.[37] Η επιγραφή ήταν πιθανότατα η τελευταία επιθυμία της Οικογένειας Προγκόν να αφιερωθεί η εκκλησία στον λαό τους.[35] Με τον θάνατο του Ντιμιτρί την εξουσία ανέλαβε η σύζυγος του Κομνηνή (1216), παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο της τον Γρηγόρη Καμωνά που είχε παντρευτεί σε πρώτο γάμο την κόρη του αδελφού του Ντιμιτρί Γκιν, χρειαζόταν ωστόσο ο γάμος για να νομιμοποιήσει την εξουσία.[34][38][39] Μετά τον γάμο ανέλαβε τον έλεγχο της Κρούγια και συμμάχησε με το Μεγάλο Πριγκιπάτο της Ράσκας.[12] Η Κομνηνή και ο Καμωνάς απέκτησαν μια κόρη που παντρεύτηκε τον τοπικό ευγενή Γκολέμ.[40] Ο Γκολέμ κυβέρνησε σαν ημιανεξάρτητος βασιλιάς υπό την κηδεμονία του δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρου Κομνηνού Δούκα και κατόπιν την περίοδο 1230 -1241 του βασιλιά της Βουλγαρίας Ιβάν Ασέν Β΄.[41] Την περίοδο που επανασυστάθηκε η Βυζαντινή αυτοκρατορία 1252-1256 προσαρτήθηκε στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας.[42] Όταν συγκρούστηκαν ο Μιχαήλ Β΄ Κομνηνός Δούκας και ο Ιωάννης Γ´ Δούκας Βατάτζης ο Γκολέμ και ο Θεόδωρος Πετραλείφας υποστήριξαν αρχικά τον Μιχαήλ Β΄, στην συνέχεια αποστάτησαν στον Ιωάννη Βατάτζη (1252).[14][20][43] Ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης διόρισε βασιλιά του Άρβανου τον Κωνσταντίνο Χαβάρων αλλά για πολύ λίγο επειδή σύντομα ξέσπασε ο Πόλεμος Ηπείρου-Νίκαιας (1257-59).[44] Ο Γκόλεμ καταγράφεται για τελευταία φορά τον χειμώνα του 1256-1257 από τον Γεώργιο Ακροπολίτη, στην συνέχεια ο Ακροπολίτης τοποθέτησε μια Βυζαντινή αστική και στρατιωτική διοίκηση.[14]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Elsie 2010, σ. 4
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Ducellier 1999, σ. 780
  3. ↑ Δίκαιος Βαγιακάκος (1964). Σχεδίασμα περί των τοπωνυμικών και ανθρωπωνυμικών σπουδών εν Ελλάδι 1833-1962. 97. Αθήνα: Σύλλογος προς Διάσωσιν Ωφέλιμων Βιβλίων. σελ. 225. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2015. 
  4. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2015. 
  5. ↑ Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Albania. Scarecrow Press. σελίδες xxviii, liv, 250, και 371. ISBN 978-0-8108-7380-3. 
  6. ↑ Αλεξιάς, Βιβλίο 13, Άννα Κομνηνή, μεταξύ του 1137 και του 1148, 13.5.1
    13.5.1 Ὁ δὲ αὐτοκράτωρ, ἐπεὶ προφθάσας ἀξιόμαχον δύνα μιν ἐν πάσαις ταῖς κλεισούραις κατέθετο μετ' ἐκκρίτων ἡγεμόνων, πᾶσάν γε ἀτραπὸν διὰ τῶν καλουμένων ξυλοκλασιῶν αὖθις τοῖς Κελτοῖς ἀπετάφρευσεν. Εἶχε μὲν γὰρ εὐθὺς ὁ Αὐλών, ἡ Ἱεριχὼ καὶ τὰ Κάνινα ἀνύστακτον φύλακα Μιχαὴλ τὸν Κεκαυμένον, ἡ δὲ Πέτρουλα Ἀλέξανδρον τὸν Καβάσιλαν μετὰ συμμίκτων πεζῶν στρατιωτῶν, ἄνδρα ἐκθυμότατον καὶ πολλοὺς τῶν κατὰ τὴν Ἀσίαν Τούρκων κατατροπωσάμενον· τὴν Δεύρην δὲ Λέων ὁ Νικερίτης μετὰ ἀποχρώσης ἐφρούρει δυνάμεως· τῷ δέ γε Εὐσταθίῳ τῷ Καμύτζῃ τὰς περὶ τὸ Ἄρβανον ἀνατεθείκει κλεισούρας. 13.5.2 Ὁ δέ γε Βαϊμοῦντος ἐκ πρώτης, ὅ φασιν, ἀφετηρίας κατὰ τοῦ Καβασίλα τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ Γίδον καὶ κόμητά τινα Σαρακηνὸν καλούμενον καὶ τὸν Κοντοπαγάνον ἐξέπεμψεν. Ἐπεὶ δέ τινα τῶν ὁμορούντων τῷ Ἀρβάνῳ πολίχνια προέφθασαν τῷ Βαϊμούντῳ προσχωρῆσαι, οἱ τούτων ἔποικοι, τὰς τοῦ Ἀρβάνου ἀτραποὺς ἀκριβῶς ἐπιστάμενοι, προσελθόντες πᾶσαν, ὡς εἶχε, τῆς Δεύρης τὴν θέσιν ἐξη γήσαντο καὶ τὰς λανθανούσας ἀτραποὺς ὑπέδειξαν.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Elsie 2010, σσ. 4, 18
  8. ↑ Elsie 2010, σ. 28
  9. ↑ Arbanon, Peter Bartl, Geisteswissenschaftliche Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas an der Universität Leipzig (GWZO) e. V., ανακτήθηκε 21 Φεβρ. 2015
  10. ↑ Varzos 1984, σσ. 555–556
  11. ↑ Fine 1994, σ. 68
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 Ducellier 1999, σ. 786
  13. ↑ Angelidi, Christine (2016). ΕΥΨΥΧΙΑ. Mélanges offerts à Hélène Ahrweiler (in French). Publications de la Sorbonne
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Ducellier 1999, σ. 791
  15. ↑ Melčić, Dunja (2007). Der Jugoslawien-Krieg: Handbuch zu Vorgeschichte, Verlauf und Konsequenzen (in German). Springer-Verlag. σ. 25
  16. ↑ Orel, Vladimir (2000). Concise Albanian Grammar. σ. 55
  17. ↑ 17,0 17,1 Strabo (1903). "2.5 Note 97". In H. C. Hamilton; W. Falconer (eds.). Geography. London: George Bell & Sons. The Libyrnides are the islands of Arbo, Pago, Isola Longa, Coronata, &c., which border the coasts of ancient Liburnia, now Murlaka
  18. ↑ Clements 1992, σ. 31
  19. ↑ Pickard-Çeliku 2008, σ. 16
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Ellis & Klusáková 2007, σ. 134
  21. ↑ Nicol 1986, σ. 161
  22. ↑ 22,0 22,1 Nicol 1986, σ. 160
  23. ↑ 23,0 23,1 Haluščynskyj 1954, σ. 338
  24. ↑ 24,0 24,1 Anamali & Prifti 2002, σ. 198
  25. ↑ Frashëri 2008, σ. 73
  26. ↑ Macrides 2007, σ. 223
  27. ↑ 27,0 27,1 Anamali & Prifti 2002, σ. 215
  28. ↑ Thalóczy-Jireček-Sufflay 1913, σ. 31
  29. ↑ Anamali & Prifti 2002, σ. 197
  30. ↑ The history of Albania: a brief survey Author Kristo Frashëri Publisher s.n., 1964 σ .42
  31. ↑ 31,0 31,1 Frashëri 1964, σ. 42
  32. ↑ 32,0 32,1 Fine 1994, σ. 51
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Lala 2008, σ. 17
  34. ↑ 34,0 34,1 Lala 2008, σ. 16
  35. ↑ 35,0 35,1 Zamputi 1984, σ. 210
  36. ↑ Zamputi 1984, σ. 216
  37. ↑ Zamputi 1984, σ. 213
  38. ↑ Elsie 2010, σ. 371
  39. ↑ Nicol 1957, σ. 48
  40. ↑ Nicol 1986, σ. 14
  41. ↑ Macrides 2007, σ. 280
  42. ↑ Osswald 2017, σ. 134
  43. ↑ George Akropolites: the history, σ. 73
  44. ↑ Macrides 2007, σσ. 323–324

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Anamali, Skënder; Prifti, Kristaq (2002). Historia e popullit shqiptar në katër vëllime (in Albanian). Botimet Toena.
  • Clements, John (1992). Clements' Encyclopedia of World Governments. Vol. 10. Dallas, TX: Political Research, Incorporated.
  • Ducellier, Alain (1981). La façade maritime de l'Albanie au Moyen âge. École des Hautes Études en Sciences Sociales.
  • Ducellier, Alain (1999). "Albania, Serbia and Bulgaria". In Abulafia, David (ed.). The New Cambridge Medieval History, Volume 5, c.1198–c.1300. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Ellis, Steven G.; Klusáková, Lud'a (2007). Imagining Frontiers, Contesting Identities. Edizioni Plus.
  • Elsie, Robert (2003). Early Albania : a reader of historical texts, 11th-17th centuries.
  • Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Albania. Scarecrow Press.
  • (Αγγλικά) Fine, John Van Antwerp (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ανν Άρμπορ, Μίσιγκαν: University of Michigan Press. ISBN 0-472-08260-4. 
  • Frashëri, Kristo (1964). The history of Albania: a brief survey. Tirana.
  • Frashëri, Kristo (2008). Historia e qytetërimit shqiptar: nga kohet e lashta deri ne fund të Luftës së Dytë Botërore. Academy of Sciences of Albania.
  • Haluščynskyj, Theodosius (1954). Acta Innocentii PP. 3: 1198-1216. Typis Polyglottis Vaticanis.
  • Koçi, Dorian; Bushi, Skënder; Llukani, Andrea (2018). "Thesare nga pavijoni i mesjetës dhe këndi i pashallëqeve të mëdha shqiptare" [Treasuries from the medieval pavilion and the great Albanian pashaliks' corner]. In Shehu, Hajri (ed.). Thesare të Muzeut Historik Kombëtar [Treasuries of National Historical Museum] (in English and Albanian). Translated by Elda Bylyku. 8
  • Lala, Etleva (2008), Regnum Albaniae, the Papal Curia, and the Western Visions of a Borderline Nobility (PDF), Central European University, Department of Medieval Studies.
  • Macrides, Ruth (2007). George Akropolites: The History: Introduction, Translation and Commentary. Oxford University Press.
  • Nicol, Donald McGillivray (1957). The Despotate of Epiros. Oxford: Blackwell & Mott, Limited.
  • Nicol, Donald MacGillivray (1986). Studies in Late Byzantine History and Prosopography. London: Variorum Reprints.
  • Varzos, Konstantinos (1984). Η Γενεαλογία των Κομνηνών [The Genealogy of the Komnenoi]. Centre for Byzantine Studies, University of Thessaloniki.
  • Winnifrith, Tom (1992). Perspectives On Albania. Springer.
  • Zamputi, Injac (1984). "Rindërtimi i mbishkrimit të Arbërit dhe mundësitë e reja për leximin e tij / La reconstruction de l'inscription de l'Arbër et les nouvelles possibilités qui s'offrent pour sa lecture". Ilira. 14 (2).
  • Association for the Promotion of Scholarship in Genealogy (1980). The Genealogist. Vol. 1–2. Association for the Promotion of Scholarship in Genealogy.
  • Demiraj, Shaban (2006). The origin of the Albanians: linguistically investigated. Tirana: Academy of Sciences of Albania.
  • Nixon, N. (March 2010). Always already European: The figure of Skënderbeg in contemporary Albanian nationalism. National Identities.
  • Norris, H. T. (1993). Islam in the Balkans: religion and society between Europe and the Arab world. University of South Carolina Press.
  • Schwandner-Sievers, Stephanie; Fischer, Bernd Jürgen, eds. (2002). Albanian identities: myth and history. USA: Indiana University Press.
  • Solovjev, A. V. (1934). "Eine Urkunde des Panhypersebastos Démétrios, megas archon von Albanien". B.Z. (in German).
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Πριγκιπάτο_του_Άρβανον&oldid=10592866"