Σύμφωνο

Το σύμφωνο είναι φθόγγος χαμηλής τονικότητας κατ' αντιδιαστολή προς τα φωνήεντα, που παράγεται όταν, κατά την ομιλία, ο εκπνεόμενος αέρας προσκρούει σε και κατόπιν διέρχεται από τέλειο φραγμό (οπότε παράγονται τα κλειστά σύμφωνα) ή διαφορετικού πλάτους στενότητες. Σε αντίθεση με τα φωνήεντα και τα ημίφωνα σε φωνολογικό επίπεδο είναι [-συλλαβικά], δεν δύνανται δηλαδή να αποτελέσουν πυρήνα συλλαβής· πράγματι, υφίστανται ορισμένα συμφωνικά αλλόφωνα σε γλώσσες του κόσμου που μπορούν να λάβουν την θέση του πυρήνα.

Κατά συνέπεια, σύμφωνο ονομάζεται και το γράμμα ή γράφημα που αναπαριστά ή αντιπροσωπεύει έναν συμφωνικό ήχο.

Κατηγορίες

Συνήθως τα σύμφωνα διαχωρίζονται βάσει τριών κατηγοριών:

• Της ηχηρότητας (της λειτουργίας ή όχι των φωνητικών χορδών κατά τη διάρκειας της προφοράς) διαιρούνται σε άηχα και ηχηρά.
• Του τόπου άρθρωσης (παθητικοί αρθρωτές) διαιρούνται σε διχειλικά, χειλοδοντικά, οδοντικά, φατνιακά, προουρανικά/μεταφατνιακά, ουρανικά, υπερωικά, μεταϋπερωικά, φαρυγγικά και επιγλωττιδικά (λαρυγγικά). Στους ενεργούς αρθρωτές που συμμετέχουν στην προφορά των συμφώνων σημαντικό ρόλο παίζει η άκρη και η ράχη της γλώσσας.
• Του τρόπου άρθρωσης διαιρούνται σε κλειστά (γνωστά και ως έκκροτα ή στιγμιαία), τριβόμενα, προστριβόμενα, προσεγγιστικά, υγρά και έρρινα.

Ωστόσο υφίστανται κι άλλες κατηγορίες όπως:

• Ο χρόνος έναρξης της φώνησης (ΧΕΦ) που διαχωρίζει τα δασέα από τα μη δασεά.
• Η φύση της κίνησης του αέρα, που διαχωρίζει τα πνευμονικά από τα μη πνευμονικά.
• Η διάρκεια, που διαχωρίζει τα διπλά από τα μονά σε γλώσσες όπως τα ιταλικά και τα ιαπωνικά.

Γραφήματα

Τα γραφήματα του ελληνικού αλφαβήτου που εκφράζουν συμφωνικούς φθόγγους είναι εικοσιοκτώ: <Β, Γ, Δ, Ζ, Θ, Κ, Λ, Μ, Ν, Ξ, Π, Ρ, Σ, Τ, Φ, Χ, Ψ, ΝΤ, ΜΠ, ΓΚ, ΓΓ, ΤΖ, ΤΣ>. Μόνο δύο αντιστοιχούν σε έναν προς έναν φθόγγο (<θ>και <δ>), με τα υπόλοιπα να εμφανίζονται είτε σε διπλά γράμματα (θάλα<σσ>α) είτε να μην αντιπροσωπεύουν αποκλειστικά έναν φθόγγο ([f]: <φ> και <υ>). Πολλά από αυτά αντιστοιχούν σε παραπάνω από έναν ήχους (π.χ. άγχος, γάμμα, άγιος), άλλα συμβολίζουν δύο ήχους (<Ξ>: [ks], <Ψ>: [ps]) ενώ έτερα παρότι είναι δίγραφα αντιπροσωπεύουν έναν ήχο (π.χ. <ΝΤ>: [d]).