Theodore Roosevelt

Theodore Roosevelt
	Irudi gehiago
	Ahotsa
; 26. Ameriketako Estatu Batuetako Presidentea
; 25. Ameriketako Estatu Batuetako Presidenteordea
; 33. New Yorkeko Gobernadorea
Assistant Secretary of the Navy (en)
; Filipinetako gobernadore nagusi
New Yorkeko Estatuko Biltzarkidea
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Theodore Roosevelt Jr.
Jaiotza	Manhattan, New York eta New York, 1858ko urriaren 27a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Bizilekua	New York; Oyster Bay; Washington; Sagamore Hill (en)
Lehen hizkuntza	estatubatuar ingelesa
Heriotza	Sagamore Hill (en) , 1919ko urtarrilaren 6a (60 urte)
Hobiratze lekua	Youngs Memorial Cemetery (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: Biriketako Tronboenbolismoa
Familia
Aita	Theodore Roosevelt Sr.
Ama	Martha Bulloch Roosevelt
Ezkontidea(k)	Alice Hathaway Lee Roosevelt (en) (1880ko urriaren 27a - 1884ko otsailaren 14a); Edith Kermit Carow Roosevelt (1886ko abenduaren 2a - 1919ko urtarrilaren 6a)
Seme-alabak	ikusi Alice Lee Roosevelt (en) ; Theodore Roosevelt Jr. (en) ; Kermit Roosevelt (en) ; Ethel Roosevelt Derby (en) ; Archibald Roosevelt (en) ; Quentin Roosevelt (en) ;
Haurrideak	ikusi Elliott Bulloch Roosevelt (en) ; Bamie Roosevelt; Corinne Roosevelt Robinson;
Leinua	Roosevelt family (en)
Hezkuntza
Heziketa	Harvard College (en) ; Columbia Law School (en) ; Columbia Unibertsitatea ; Friends Seminary (en)
Hezkuntza-maila	Artean graduatua
Hizkuntzak	ingelesa; frantsesa; alemana; italiera
Irakaslea(k)	Yoshitsugu Yamashita (en)
Jarduerak
Jarduerak	esploratzailea, historialaria, saiakeragilea, idazlea, politikaria, autobiografialaria, abeltzaina, naturalista, estatu-politikaria, kontserbatzailea, ornitologoa eta eguneroko-idazlea
	Parte-hartzailea Espainia-Estatu Batuak Gerra ; first inauguration of Theodore Roosevelt (en) ; second inauguration of Theodore Roosevelt (en) ; Smithsonian–Roosevelt African Expedition (en) ;
Altuera	179 zentimetro, 178 zentimetro
Lantokia(k)	New York eta Washington
Lan nabarmenak	ikusi African game trails : an account of the African wanderings of an American hunter-naturalist (en) ; Hunting trips of a ranchman, sketches of sport on the northern cattle plains; (en) ; The wilderness hunter; an account of the big game of the United States and its chase with horse, hound, and rifle; (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Bakearen Nobel Saria (1906) ; Medal of Honor (2001) ; David Livingstone Centenary Medal (1917) ; Honorary Doctorate from the National Autonomous University of Mexico (1910) ; Honorary doctor of the Humboldt University of Berlin ; Honorary doctorate from the University of Cairo ;
Kidetza	Ameriketako Estatu Batuetako Arte eta Letren Akademia; American Historical Association (en) ; Amerikako Sozietate Filosofikoa; Phi Beta Kappa Elkartea; Veterans of Foreign Wars (en) ; Camp Fire Club (en)
Zerbitzu militarra
Adar militarra	Ameriketako Estatu Batuetako Armada
Gradua	koronel
Parte hartutako gatazkak	Espainia-Estatu Batuak Gerra
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Eliza Erreformatuak; anglikanismoa; Estatu Batuetako Eliza Episkopalianoa
Alderdi politikoa	Ameriketako Estatu Batuetako Alderdi Errepublikanoa; Progressive Party (en)

Theodore Roosevelt, (New York, 1858ko urriaren 27a - Oyster Bay, New York, 1919ko urtarrilaren 6a), Estatu Batuetako 26. presidentea. Politikari populista eta ekintzazalea, batzuek inperialismo estatubatuarraren aitatzat jotzen dute. 1904an Bakearen Nobel Saria jaso zuen.

Franklin Delano Roosevelten lehengusua zen. Ipar Amerikan XVII. mendean egokitu zen familia holandar batean sortua,Harvard Unibertsitatean egin zituen ikasketak. Itsas armadako idazkaria izan zen MacKinley lehendakari errepublikarrarekin (1897) eta Espainiaren aurkako gerra prestatu zuen Kuban (1898). New York-en gobernadore hautatu zuten (1898-1900), eta McKinley-ren lehendakariordea izan zen 1900etik aurrera. Hura hil zutenean egin zuten lehendakari, eta 1904ko hauteskundeetan lehendakari aukeratu zuten.

Kapitalisten ekimena eta langileen interesak bateratzen saiatu zen, eta debekatu zion gudarosteari gizarte-gatazketan parte-hartzea. Naturaren baliabideak erabiltzeko arau bereziak bideratu zituen, eta kontrolpean ezarri zituen janari- eta farmazia-industriak. Kanpo-arazoetan autoritarismo eta bortxazko neurriak hartu zituen. Panamaren eta Kolonbiaren arteko bereizketa bultzatu zuen ubidea lasaiago eraiki ahal izateko, eta mundu osora zabaldu zuen Estatu Batuen interbentzio-politika (1904, bitarteko lanak Errusiaren eta Japoniaren arteko gerran, Hagako Nazioarteko Epaitegiaren bermea 1906, Algecirasko Konferentzia...

Hagako Nazioarteko Epaitegia bultzatzeagatik, Bakearen Nobel saria eman zioten. William Tafti lagundu zion 1908ko hauteskundeetan, baina arian-arian elkarrengandik urrundu ziren. 1912an errepublikarrek Taft moderatua nahiago izan zuten Theodore Roosevelt baino, eta haren ingurura bildu ziren alderdiko progresistak. Zatiketa hartaz baliatu zen Wilson demokrata hauteskundeak irabazteko. Lehen Mundu Gerran, Roosvelt-ek biziki kritikatu zuen Wilson lehendakariak 1914-1917 bitartean neutraltasunaren alde bideratu zuen politika.

Makila Handiaren politika

"Ez da egia Estatu Batuek mendebaldeko hemisferioko beste nazio batzuen lurrak nahi dituztela edota haietarako proiektuak dituztela (...).

Gure herrialdeak nahi duen bakarra inguruko herrialdeetan ordena eta oparotasuna dagoela ikustea da (...) Nazio batek erakusten badu eraginkortasunez eta arrazoiz jokatzeko gai dela (...), ordenari eusten badio eta bere betebeharrak betetzen baditu, ez da zertan izan Estatu Batuen esku-hartzearen beldur. Gaitzak kronikoak badira eta gaitasunik erakusten ez badute, berriz, (...), bai Amerikan, bai beste leku batzuetan, esku-hartzea eragingo dute (...).

Monroe Doktrina baieztatuz, Kuban, Venezuelan eta Panaman hartutako neurrien bidez, eta Ekialde Urrunean gerra mugatzeko ahaleginak eginez eta Txinako merkatua zabalduz, gure interesak eta gizadi osoarenak defendatuko ditugu (...)."

Theodore Roosevelt lehendakariaren urteko mezua, 1904ko abenduak 6.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Ikus, gainera

Roosevelten korolarioa

Kanpo estekak

Datuak: Q33866
Multimedia: Theodore Roosevelt / Q33866

Artikulu hau biografia baten zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.