Edukira joan

Baba Jaga

Wikipedia, Entziklopedia askea
Baba Jaga
folklore of Russia (en) Itzuli
Ezaugarriak
Sexuaemakumezkoa
Bizitokiacabin on chicken legs (en) Itzuli
BaliokideakBabaroga (en) Itzuli

Baba Jaga (errusieraz: Баба Яга) eslaviar mitologiako eta batez ere errusiar mitologiako sorgina da. [1][2][3][4][5][6][7]

Motrailu edo almaiz-esku baten gainean hegan egiten du, umeak bahitu eta jaten ditu. Altzairuzko hortzei esker erraz apur ditzake hezurrak eta haragia ere jaten du. Umeak jaten ditu. Egunero haragi asko jaten duen arren, itxura hezurtsu ahula du. Bedeinkatutako pertsonei ez die bere lurraldean sartzen uzten, eta bedeinkatuta daudela baldin badaki.[8][9]

Zerbitzari ikusezinak ditu. Bere zerbitzura zaldun txuria, gorria eta beltza ditu, hauek eguna, arratsea eta gaua kontrolatzen dute. Oilo hankadun etxearen irudia finougriar herrietatik etorri daiteke, animaliengandik babesteko horrelako etxeak eraikitzen baitzituzten.

Baba Jagaren idatzizko lehen aipamenetako bat Giles Fletcher bidaiari eta poetak egin zuen On the Russian State ("Estatu Errusiarrean") liburuan (1588). Bertan, "urrezko edo yage-baba" idoloaren gurtzari buruzko zurrumurruei idatzi zuen, azkenean Siberiako Samoyed lurraldeetara heltzean alegia bat zela konturatu zen.[10] XX. mende bukaeratik "Errusiar fantasian" eta gaur egun errusiar idazleen ipuinetan maiz agertzen da Baba Jaga.

Etimologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Baba Jaga izenaren forma ezberdinak aurkitu daitezke ekialdeko eslaviar hizkuntzen artean:[11] Yaga, Yaga-Baba, Egi-Baba, Yagaya, Yagishna, Yagabova, Egiboba (errusieraz); Baba-Yaga, Baba-Yuga, Yaginya (bieloerrusieraz); Baba Yaga (bulgarieraz); Baba-Yazya, Iazya, Язі-Баба Yazi-baba, Gadra (ukranieraz); jędza, babojędza (polonieraz); jezinka, Ježibaba (txekieraz); Baba Јaga (serbieraz) eta jaga baba, ježi baba (eslovenieraz).[9][12]

Izenaren lehen hitzak (Baba) emagina, sorgina edo igarlea esan nahi du antzinako ekialdeko eslavieran.[13] Egungo hizkuntza eslaviar ezberdinetan "amona" edo "emakume zaharra" esan nahi du (serbo-kroazieraz, bosnieraz, mazedonieraz, bulgarieraz eta errumanieraz), edota esanahi hau duten hitzen elementua da (бабушка edo babushka, errusieraz; eta babcia, polonieraz). Horrez gain, gune batzuetan baba hitza adjektibo edo izen gutxiesgarri bezala erabiltzen da; emakume zahar, zirkin zein tuntuna edo, gizon lotsati zein emagizonak adierazteko Errusia eta Polonian. Tabuaren ondorioz, beste hizkuntza eslaviarretan animalia, fenomeno natural eta objektu ezberdinak (onddoak, gozokiak edo madariak) adierazteko ere erabiltzen da.[1]

Bigarren hitzaren (Yaga) etimologia ez da hain argia, adituek ez dutelarik esanahia adostu. XIX. mendean, Alexander Afanasyevek hizkuntza proto-eslaviar (*ož) eta sanskritoan (ahi, "sugea") proposatu zuen jatorria.[1][14]

Max Vasmer-ek jatorri proto-eslaviar (praslav) desberdina proposatzen du (*(j)ęga), erreflexu ezberdinekin: serbokroaziar (jeza "izua", jeziv "arriskutsu"), esloveniar (jezа "haserrea", jeziti "haserretua"), txekiar (jeze "lamia", jezinka "baso sorgin, emakume gaizti") edo polonieraz (jędza "sorgin, baba-yaga, emakume gaizto", jędzić się "haserretu") adibidez. Beste etimologia bat proposatu zuen, non antzinako izena eslavoek berrinterpretatu zuten, potoeslavotoko hitzarengandik (* (j) ega) hurrerago dagoen forma lortu arte. Honek mendebaldeko eslaviar hizkuntzetan antzeman daiteken -z- eta -ž- barianteen eta errusiarreko -g- bariantearen presentzia azaldu dezake. Hala, Vasmer-ek hitza eslaviar hizkuntzekin, baltikoekin, ingelesarekin eta islandierarekin erlazionatzen du, turkieratik, indiarretik, albanieratik eta latindar hizkuntzetatik aldenduz.[15][16][17]

Vladimir Yakovlevich Petrukhin historialari eta etnologoak proposaturiko hipotesiaren arabera, jaga hitzaren forma proto-eslavoa ( *ęga ), suge eta narrastien izendapenarekin elkartzen du, Baba Jagaren irudikapen ktonikoari jatorria emanez.[1][9]

Ezaugarriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
VXIII. mende
XVIII. mendeko kuprezko grabatua (Lubok) Baba Yaga gizon burusoil batekin dantzan, Dmitry Rovinsky.[18]

Baba Jaga emakume zahar, itsu, hezurtsu, zimur, lepomakur eta sudur luze zein okerrekoa bezala irudikatzen da. Gainera, altzairuzko hortzak edo hezurrezko hanka izan ditzake. Hanka arrunta eta hezurrezkoa edukitzeak bizidunen eta hildakoen munduak eta bien artean ibiltzeko gaitasuna irudikatzen du.[8][19]

Etnografo bieloerrusiarren arabera, Baba Jaga hilkutxa batean dagoen hildakoa bezala ager daiteke (domovina).[20]

V. I. Dal historialariak deskribatu zuen ile sinple eta gonarekin, biak suminaren luzerakoak.[21]

Ipuin maitagarrietan ez da Baba Jagaren janzkeraren inguruan zehaztapenik egiten. Lubok irudietan soineko berde batekin, kichka edo txano morearekin[22] eta zuntz begetalein egindako oinetako zein galtzekin agertzen da. [18][23] Beste irudikapenetan gona gorria eta botak daramatzan bitartean.

Oilo hanken gaineko etxolaren marrazkia, (1899), Ivan Bilibin.[24]

Oilo hanken gaineko etxola

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Baba Jaga bi oilo hanken gainean eraikitako txabola batean bizi da eta etxearen hankei esker Errusia osotik ibili daiteke.[25] Etxe inguruko hesia burezurrez apainduta du, burezurren barnean argizariak pizten dituelarik. Etxe barruan haragia eta ardoa ditu.

Folklorean

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekialdeko eslavoen artean

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiru Baba Jaga mota aurkitu daitezke: emailea, gudaria eta ume-bahitzailea.[26]

Hegoaldeko eslavoen artean

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Austriako Karintia lurraldeetan Baba Yaga Pehtra (alemanieraz: Pechtrababajagen) errituala ospatzen dute, Epifania gauean eta Hausterre-egunaren aurretik (Maslenitsa) etxez-etxe doazelarik.[27] Ibilaldi hauetan taldeko norbaiti egurrezko hanka bat lotzen zaio errenka ibil dadin, ospaturiko jainkosak (Perkhta) oka hanka luzea zuela errepresentatzeko.[28][29][30]

Yuri Berdea, Yuriren eguneko ospakizunetan Estiria Beherean (1890).

Esloveniako Pomurye gunean, Yuriren eguneko ospakizunetan (San Jurgi eguna), Yuri Berdea izeneko pertsonaia pasaiatzen da. Testuinguru horretan, Baba Yaga izena atzean utzi nahi zen negua adierazteko erabiltzen zen:[9][31]

Original (Eslovenieraz)

Zelenega Jurja vodimo,          

Maslo in jajca prosimo,

Ježi-babo zganjamo,

Mladoletje trošimo!

Itzulpena

Yuri Berdea daramagu,

Gurin eta arrautzak eskatzen ditugu,

Baba Yaga urrutira daramagu,

Udaberria zabaltzen dugu!

Serbia, Montenegro eta Kroazian, Baba Roga ("Emakume Adarduna") deitzen zaio, [32] eta ohera joan nahi ez duten umeak izutzeko erabiltzen den pertsonaia da. Gainera, Montenegroko Risan hirian, Maslenitsa ospakizunean partaideetako bat Baba Ruga (“Aitonaren Emakumea”) bezala jantzi eta panpina bat darama, ume bat izango balitz bezala. Usadio honek aitzindariak sinbolizatu eta hurrengo urteko emankortasuna sustatzen du.[33]

Bulgariako umeei gaizki portatuz gero Baba Jaga etorriko dela esaten zaie (bulgarieraz: Дядо Яг, Diado Jag). Galdera bat egiten diotenean urte bat zahartzen dela ere esaten da, eta gaztaroa berreskuratzeko arrosa urdinez egindako tea edaten duela eta arrosa urdinak ekartzen dizkiotenei ordainetan saria ematen diela.

Herri-kulturan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Literaturan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Telebista eta zineman

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Bartok Bikaina (ingelesez: Bartok the Magnificent; 1999). Andrea Martinek ahotsa eman zion Baba Yagari. Filmean izaki beldurgarri, krudel, sentimentu-gabea da, nahiz eta amaieran ikuspegi hobeaz aurkezten den. Hanka luzeko etxe batean bizi da, eta sartzeko asmakizun bat asmatu behar delarik.[36][37][38]
  • The Witcher (2019). Voleth Meir edo "Ama Ilezkorra" izenpean agertzen da, lehen belagileek giltzapetu zutena ate gabeko eta oilo hankak zituen txabola batean.[39][40]

Musikan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Balletetan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c d Johns, Andreas. (2004). Baba Yaga : the ambiguous mother and witch of the Russian folktale. Peter Lang ISBN 0-8204-6769-3. PMC 51879041. (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  2. ↑ «Baba Yaga - Old Peter's Russian tales» www.worldoftales.com (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  3. ↑ Afanasʹev, A. N.. (1945). Russian fairy tales. ISBN 0-394-73090-9. PMC 166025. (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  4. ↑ Hubbs, Joanna. (1988). Mother Russia : the feminine myth in Russian culture. Indiana University Press ISBN 0-253-33860-3. PMC 17385151. (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  5. ↑ Afanasʹev, A. N. (Aleksandr Nikolaevich); Magnus, Leonard A. (Leonard Arthur). (1916). Russian folk-tales : (translated from the Russian). London : Kegan Paul, Trench, Trubner & Co., ; New York : E.P. Dutton & Company (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  6. ↑ Johns, Andreas. (21/1998). «Baba Iaga and the Russian Mother» The Slavic and East European Journal 42 (1): 21.  doi:10.2307/310050. (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  7. ↑ Les Racines historiques du conte merveilleux, traduction L. Gruel-Apert, Gallimard, 1983.
  8. ↑ a b «La bruja Baba-Yaga - Alekandr Nikoalevich Afanasiev - Ciudad Seva» web.archive.org 2008-12-29 (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  9. ↑ a b c d Slavi︠a︡nskie drevnosti : ėtnolingvisticheskiĭ slovarʹ v pi︠a︡ti tomakh. Mezhdunarodnye otnoshenii︠a︡ 1995-2012 ISBN 5-7133-0703-4. PMC 32988664. (Noiz kontsultatua: 2022-08-03).
  10. ↑ Fletcher D. Ch. XX. About Permians, Samoyeds and Lapps // About the Russian State: [1588]: [trans. from English]
  11. ↑ «Этимология и история слов русского языка» etymolog.ruslang.ru (Noiz kontsultatua: 2022-08-03).
  12. ↑ Akademija Nauk SSSR, Institut Russkoj Literatury <Puškinskij Dom>. (2001). Russkij fol'klor. 31, Materialy i issledovanija. Izd. Akad. Nauk SSSR ISBN 5-02-028480-7. PMC 634406446. (Noiz kontsultatua: 2022-08-03).
  13. ↑ (Ingelesez) Fletcher, Giles. (1591). Of the Russe Common Wealth: Or Maner of Governement by the Russe Emperour .... Charde (Noiz kontsultatua: 2022-07-29).
  14. ↑ Afanasev A (1916), Bilibin I [ill.], Russian Folk-Tales, Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
  15. ↑ «Этимология и история слов русского языка» etymolog.ruslang.ru (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  16. ↑ Vasmer Max. Etymological dictionary of the Russian language. Tt. 1-4. M., 1964-1973
  17. ↑ M. Vasmer. Proceedings of the Department of the Russian Language and Literature imp. Academy of Sciences. 1906.XI. 2;
  18. ↑ a b (Ingelesez) Kenneth. «Dmitry Rovinsky - Russian Collectors - Biographies - RusArtNet.com» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2022-08-03).
  19. ↑ «ФЭБ: Сказка о Василье-королевиче. — 1971 (текст)» feb-web.ru (Noiz kontsultatua: 2022-08-03).
  20. ↑ Belaruskai︠a︡ mifalohii︠a︡ : ėntsyklapedychny sloŭnik. Belarusʹ 2004 ISBN 985-01-0473-2. PMC 55501955. (Noiz kontsultatua: 2022-08-03).
  21. ↑ (Errusieraz) «ТСД2/Баба — Викитека» ru.wikisource.org (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  22. ↑ Bolʹshai︠a︡ rossiĭskai︠a︡ ėnt︠s︡iklopedii︠a︡. Большая российская энциклопедия 2004- ISBN 5-85270-320-6. PMC 57660759. (Noiz kontsultatua: 2022-08-03).
  23. ↑ web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2022-08-03).
  24. ↑ «Illustration for the front cover of the book in the series "Tales", 1899 - Ivan Bilibin - WikiArt.org» www.wikiart.org (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  25. ↑ Skazochnai︠a︡ ėnt︠s︡iklopedii︠a︡. OLMA-Press 2005 ISBN 5-224-04818-4. PMC 60558703. (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  26. ↑ Propp, V. I︠A︡.. (2002). Istoricheskie korni volshebnoĭ skazki. Labirint ISBN 5-87604-008-8. PMC 51637863. (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  27. ↑ Slavi︠a︡nskie drevnosti : ėtnolingvisticheskiĭ slovarʹ v pi︠a︡ti tomakh. Mezhdunarodnye otnoshenii︠a︡ 1995-2012 ISBN 5-7133-0703-4. PMC 32988664. (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  28. ↑ Encyclopedia of Supernatural Beings. - Moscow: Lokid-MIF, 2000
  29. ↑ «Крещенский вечер.— Звезды.— Колыхание воды в полночь.— Крещенский снег» www.bibliotekar.ru (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  30. ↑ Grimm, Jacob (1882). Deutsche Mythologie 4th ed. [1875]. Trans. James Stallybrass Grimm's Teutonic Mythology Volume 1.
  31. ↑ Plotnikova, A. A.; Плотникова, А. А.. (2004). Ėtnolingvisticheskai︠a︡ geografii︠a︡ I︠U︡zhnoĭ Slavii. Izd-vo "Indrik" ISBN 5-85759-287-9. PMC 57410294. (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  32. ↑ (Ingelesez) Slavs, Meet the. (2022-03-18). Baba Roga: Slavic Childhood Story. (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
  33. ↑ Артеменко И. И. Березанская С. С. Баран В. Д. Анохин В. А. и др. Археология Украинской ССР в 3-х томах. — К.: Наукова думка, 1985. — Т. 1. — 566 с.
  34. ↑ (Ingelesez) «The Sandman (1989) - Chapter 38» comiconline.org (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  35. ↑ Moreno, Luis. (2010). Baba. (1. ed. argitaraldia) Norma Editorial ISBN 978-84-679-0284-6. PMC 669754749. (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  36. ↑ (Gaztelaniaz) Bartok el magnífico (1999). (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  37. ↑ (Ingelesez) Leydon, Joe; Leydon, Joe. (1999-11-29). «Bartok the Magnificent» Variety (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  38. ↑ «Fort Oglethorpe Press - Google News Archive Search» news.google.com (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  39. ↑ (Gaztelaniaz) «¿Quién es realmente Voleth Meir, la nueva villana de The Witcher?» Spoiler Time (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  40. ↑ (Ingelesez) «Voleth Meir» Witcher Wiki (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  41. ↑ Russ, Michael. (1992). Musorgsky : pictures at an exhibition. Cambridge University Press ISBN 0-521-38442-7. PMC 24379604. (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  42. ↑ Mussorgsky, M., Pictures from an Exhibition (score), edited by N. Rimsky-Korsakov. Saint-Petersburg: V. Bessel & Co., 1886
  43. ↑ Orga, Ates, "Mussorgsky's Pictures at an Exhibition on record". International Piano Quarterly 2, no. 5 (Autumn 1998): 32–47.
  44. ↑ «Pictures at an Exhibition (Mussorgsky, Modest) - IMSLP» imslp.org (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  45. ↑ «Classical Piano Midi Page - OGG Files» www.piano-midi.de (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  46. ↑ (Ingelesez) Staff, NextMosh. (2021-05-21). «Slaughter To Prevail “Baba Yaga” new album ‘Kostolom’» NextMosh (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  47. ↑ (Ingelesez) Hartmann, Graham HartmannGraham. «Slaughter to Prevail's 'Baba Yaga' Is the Most Russian Video of All Time» Loudwire (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  48. ↑ (Frantsesez) Choumoff, Pierre (1872-1936) Photographe présumé. (1917). «Les contes russes : [photographie : [Léonide Massine (dans le rôle de Bova Korolevitsch)] / [photographie de Choumoff ?]»] Gallica (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  49. ↑ «Contes Russes (Children's Tales) (suite of dances)» Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
  50. ↑ http://www.artworksberlin.com/englisch/Lem%EAtre/index.html

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Baba_Jaga&oldid=9243179"(e)tik eskuratuta