Edukira joan

Austronesiar

Wikipedia, Entziklopedia askea
Austronesiarrak

Taiwango Ami herria, dantza tradizionala egiten.
Biztanleak guztira
400 milioi inguru
Biztanleria nabarmena duten eskualdeak
Hizkuntza
Austronesiar hizkuntzak
Erlijioa
Hainbat erlijio
Zerikusia duten beste giza taldeak

Austronesiar herriak, batzuetan austronesiar hizkuntzako herriak deituak, Taiwango, Asiako hego-ekialdeko itsasoko, Mikronesiako, Ginea Berriko kostako, Melanesiako, Polinesiako eta Madagaskarreko herrien multzo handi bat dira, austronesiar hizkuntzak hitz egiten dituztenak[12][13][14][15]. Gutxiengo etniko indigenak ere badaude Vietnamen, Kanbodian, Myanmarren, Thailandian, Hainanen, Komoretan eta Torres itsasarteko uharteetan. Austronesiera hitz egiten duten herriek nagusiki populatzen dituzten nazio eta lurraldeak, batzuetan, Austronesia izenez ezagutzen dira kolektiboki[16].

Gaur egungo adostasun zientifikoaren arabera, historiaurreko itsas migrazio batetik sortu ziren, austronesiar hedapenetik, Han aurreko Taiwandik, Kristoren aurreko 3000 eta 1500 urteen inguruan. Austronesiarrak iparralderago zeuden Filipinetara iritsi ziren, zehazki Batanes uharteetara, K. a. 2200 inguruan. Austronesiarrak izan ziren nabigazio ozeanikoaren teknologiak asmatu zituzten lehenak (bereziki, katamaranak, balantzinadun ontziak, heldulekuak zituzten ontziak eta karramarro-pintzazko bela), eta horri esker, azkar sakabanatu ziren Indo-Pazifikoko uharteetan. K.a. 2000tik aurrera Paleolitoko Negrito eta Australo-Melanesiar Papua herriek asimilatu zituzten. Pazko uhartera iritsi ziren ekialdean, Madagaskarrera mendebaldean[17] eta Zeelanda Berrira hegoaldean. Mutur urrunenean, Ameriketara ere irits zitezkeen[18][19].

Hizkuntzaz gain, austronesiar herriek ezaugarri kultural asko partekatzen dituzte, hala nola tradizioak eta teknologiak, hala nola tatuajea, palafitoak, jade-taila, nekazaritza hezeguneetan eta labar-artearen hainbat motibo. Migrazioekin eraman zituzten landare eta animalia etxekotuak ere partekatzen dituzte, hala nola arroza, bananak, kokoak, ogiaren fruitua, Dioscorea ñamea, taroa, Broussonetia papyrifera, oiloak, txerriak eta txakurrak.

Ikerketaren historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Madagaskar, Polinesia eta Asiako hego-ekialdearen arteko hizkuntza-loturak, bereziki malgatxeen, malaysiarren eta polinesiarren zenbakien arteko antzekotasun nabarmenak, garai kolonialaren hasieran autore europarrek onartu zituzten[20]. Harreman horiei buruzko lehen argitalpen formala 1708an egin zuen Adriaan Reland orientalista holandarrak, eta Madagaskarretik mendebaldeko Polinesiaraino "hizkuntza komun" bat proposatu zuen, nahiz eta Cornelis de Houtman esploratzaile holandarrak Madagaskarren eta Malaysiako artxipelagoaren arteko lotura linguistikoak ikusi zituen mende bat lehenago, 1603an. Johann Reinholias Forster naturalista alemaniarrak bere bigarren bidaian ere parekatu zituen[21]. Observations Made during a Voyage around the World (1778) liburuan, polinesiarren azken jatorria Filipinetako behe lurraldeetako eskualdeak izan zitezkeela adierazi zuen, eta uharteetara distantzia luzeko bidaia baten bidez iristea proposatu zuen[22]. Hala ere, Johann Reinholden lan honek eta A Voyage Round the World (1777) idazleen munduaren inguruko bidaia batean egindako oharrek une erabakigarri bat markatzen dute arrazismo modernoaren hastapenetan. "Arraza hitza giza barietatearen sinonimo gisa erabiliz, polinesiar kulturaren aniztasuna interpretatzen dute europar ideal zurirantz berez igotzen den hierarkia lineal baten terminoetan"[23].

Johann Friedrich Blumenbachen "bost arrazak" irudikatzen dituzten garezurrak De Generis Humani Varietate Nativa-n (1795). "O-taheitae" bezala etiketatutako tahitiar garezurrak berak "malaysiar arraza" deitzen zuena irudikatzen zuen.

Ondoren, Lorenzo Hervás filologo espainiarrak bere Idea dell'universo liburuaren zati handi bat (1778-1787) Malaysiako penintsula, Maldivak, Madagaskar, Sunda uharteak, Molukak, Filipinak eta Ozeano Bareko uharteak ekialderantz, Pazko uharteraino, lotzen zituen familia linguistiko bat ezartzeari eskaini zion. Beste autore askok sailkapen hori berretsi zuten (maldiveraren inklusio okerra izan ezik), eta hizkuntza-familia "malaysiar-polinesiar" izenez ezagutu zen, Franz Bopp hizkuntzalari alemaniarrak 1841ean lehen aldiz sortua (alemanez: malayisch-polynesisch)[24]. Europako beste esploratzaile batzuek ere, hala nola William Marsden orientalistak eta Johann Reinhold Forster naturalistak, Asiako hego-ekialdearen, Madagaskarren eta Ozeano Bareko uharteen arteko loturak aipatu zituzten[25].

Johann Friedrich Blumenbachek bosgarren kategoria bezala gehitu zituen austronesiarrak De Generis Humani Varietate Nativa-ren bigarren edizioan (1781). Hasieran geografiaren arabera taldekatu zituen eta horrela deitu zien austronesiarrei "hegoaldeko munduko jendea". Hirugarren edizioan, 1795ean argitaratua, austronesiarrei "malaysiar arraza" edo "arraza marroia" deitu zien, James Cooken lehen bidaian parte hartu zuen Joseph Banksekin izandako korrespondentziaren ondoren[26][27]. Blumenbachek "malaysiera" hitza erabili zuen austronesiar gehienek "malaysierazko hizkuntza" (hau da, austronesiar hizkuntzak) hitz egiten zutela uste zuelako, nahiz eta, oharkabean, bere arraza-kategoria malaysiar herriarekin nahastu zuen[28]. Blumenbachek identifikatu zituen beste barietateak "kaukasoarrak" (zuriak), "mongoliarrak" (horiak), "etiopiarrak" (beltzak) eta "amerikarrak" (gorriak) izan ziren. Blumenbachen definizioa, neurri handi batean, Austronesiar herrien banaketa modernoaren berdina da, Asiako hego-ekialdeko uharteak ez ezik, Madagaskarko herriak eta Ozeano Bareko uharteak ere barne hartzen dituena. Blumenbachen lana gero arrazakeria zientifikoan erabili bazen ere, Blumenbach monogenista zen eta ez zuen uste giza "barietateak" berez elkarren artean txikiagoak zirenik[26][27].

« Malaysiar barietatea. arre kolorekoa; ile beltz, leun, kizkur, lodi eta ugaria; buru estu samarra; bekoki apur bat hanpatua; sudur betea, zabal samarra, lauso samarra, mutur lodia; aho handia, goiko masailezurra, nabarmenxeagoa, aurpegiko atalekin, soslai aski nabarmena eta elkarren artean desberdinak ikusten direnean. Azken barietate horretan sartzen dira Ozeano Bareko uhartetarrak, Marianetako, Filipinetako, Moluketako eta Sunda Uharteetako eta Malaysiako penintsulako biztanleekin batera. Malaia deitu nahi diot, zeren barietate honetako gizaki gehienek, batez ere Malaka penintsulatik hurbil dauden uharteetan bizi direnek, Sandwichetan, Sozietate uharteetan eta Uharte Adiskidetsuetan, eta Madagaskarko malambiek, baita Pazko uharteko biztanleek ere, malaysierazko hizkuntza erabiltzen baitute. »

—Johann Friedrich Blumenbach


Hala ere, XIX. mendean, arrazakeria zientifikoak zein poligenismoak austronesiarrak "mongoliar" arrazako azpimultzo gisa sailkatu zituen. Asiako hego-ekialdeko eta Melanesiako populazio australo-melanesiarrak ere (hasiera batean Blumenbachek "Malaya" arrazako azpiespezietzat sailkatu zituenak) "etiopiar" arraza gisa tratatzen zituzten orain, Georges Cuvier, Conrad Malte-Brun ("Ozeania" terminoa lehen aldiz aipatu zuena), Julien-Joseph Virey eta René Lesson bezalako autoreek bananduta[29][30].

James Cowles Prichard naturalista britainiarrak jatorrian jarraitu zion Blumenbachi, papuarrak eta natibo australiarrak austronesiarren enbor beraren ondorengo gisa tratatzean. Baina Researches into the Physical History of Man (1836-1847) liburuaren hirugarren edizioan, bere lana arrazistagoa bihurtu zen poligenismoaren eraginez. Austronesiako herriak bi taldetan sailkatu zituen: "Malaysiar-polinesiarrak" (austronesiar herrien baliokideak) eta "Kelænonesians" (australiar-melanesiarren baliokideak). Era berean, alfourousetan ("haraforak" edo "alfoërak", australiarrak) eta "pelagiar edo ozeaniar beltzetan" (melanesiarrak eta mendebaldeko polinesiarrak) banatzen ditu. Hala eta guztiz ere, aitortzen du "malaysiar-polinesiarrek" eta pelagiar beltzek "ezaugarri komun nabarmenak" zituztela, batez ere hizkuntzari eta kraneometriari dagokienez[29][31][24].

Hizkuntzalaritzan, malaysiar-polinesia hizkuntza-familiak Melanesia eta Mikronesia ere baztertu zituen hasieran, eskualde horietako biztanleen eta malaysiar-polinesiar hiztunen artean desberdintasun fisiko nabarmenak zeudela uste baitzuten. Hala ere, gero eta froga gehiago zeuden malaysiar-polinesiar hizkuntzekin zuen hizkuntza-harremanaren inguruan, batez ere Georg von der Gabelentz, Robert Henry Codrington eta Sidney Herbert Rayren melanesiar hizkuntzei buruzko ikerketei esker. Codringtonek hizkuntza familia "ozeanikoa" terminoa sortu eta erabili zuen "malaysiar-polinesia" terminoaren ordez 1891n, melanesiar eta mikronesiar hizkuntzak baztertzearen aurka. Rayk hartu zuen termino hori, eta honela definitu zuen hizkuntza familia "ozeanikoa": Asiako hego-ekialdeko hizkuntzak biltzen dituena eta Madagaskar, Mikronesia, Melanesia eta Polinesia[32][33].

1899an, Wilhelm Schmidt hizkuntzalari eta etnologo austriarrak "austronesiko" terminoa sortu zuen hizkuntza-familia izendatzeko. Schmidtek Codringtonen motibazio berberak zituen. "Malayo-polinesiera" terminoa proposatu zuen, azken izen horretan Melanesia eta Mikronesiako hizkuntzak modu inplizituan baztertzearen aurka zegoelako[24][31]. Hizkuntza familiarentzat onartutako izena bihurtu zen, hizkuntza ozeanikoak eta malaysiar-polinesiarrak azpitaldeentzako izen gisa mantenduz[21].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Badan Pusat Statistik. (2013). Proyeksi penduduk Indonesia 2010-2035. ISBN 978-979-064-606-3. PMC 1030426061. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  2. ↑ «2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President | Philippine Statistics Authority» psa.gov.ph (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  3. ↑ «Population, total | Data» data.worldbank.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  4. ↑ (Ingelesez) Malaysia. Central Intelligence Agency 2022-04-24 (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  5. ↑ a b «Population movement in the Pacific: A perspective on future prospects - Department of Labour» web.archive.org 2013-02-07 (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  6. ↑ «2015 Census shows population growth moderating « Government of Timor-Leste» web.archive.org 2018-06-29 (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  7. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  8. ↑ (Ingelesez) Ramzy, Austin. (2016-08-01). «Taiwan’s President Apologizes to Aborigines for Centuries of Injustice» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  9. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  10. ↑ (Ingelesez) Brunei. Central Intelligence Agency 2022-04-22 (Noiz kontsultatua: 2022-05-04).
  11. ↑ «World Population Prospects - Population Division - United Nations» population.un.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-04).
  12. ↑ The Austronesians : historical and comparative perspectives. 2006 ISBN 1-920942-85-8. PMC 225298720. (Noiz kontsultatua: 2022-05-04).
  13. ↑ (Ingelesez) Pierron, Denis; Razafindrazaka, Harilanto; Pagani, Luca; Ricaut, François-Xavier; Antao, Tiago; Capredon, Mélanie; Sambo, Clément; Radimilahy, Chantal et al.. (2014-01-21). «Genome-wide evidence of Austronesian–Bantu admixture and cultural reversion in a hunter-gatherer group of Madagascar» Proceedings of the National Academy of Sciences 111 (3): 936–941.  doi:10.1073/pnas.1321860111. ISSN 0027-8424. PMID 24395773. PMC PMC3903192. (Noiz kontsultatua: 2022-05-04).
  14. ↑ Blust, Robert. (2013). The Austronesian languages. (Revised edition. argitaraldia) ISBN 978-1-922185-07-5. PMC 1018188432. (Noiz kontsultatua: 2022-05-04).
  15. ↑ «Scientific papers database» www.natureseychelles.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-04).
  16. ↑ Ku, Kun-Hui; Gibson, Thomas. (2019-07-03). «Hierarchy and Egalitarianism in Austronesia» Anthropological Forum 29 (3): 205–215.  doi:10.1080/00664677.2019.1626216. ISSN 0066-4677. (Noiz kontsultatua: 2022-05-04).
  17. ↑ (Ingelesez) Pierron, Denis; Heiske, Margit; Razafindrazaka, Harilanto; Rakoto, Ignace; Rabetokotany, Nelly; Ravololomanga, Bodo; Rakotozafy, Lucien M.-A.; Rakotomalala, Mireille Mialy et al.. (2017-08-08). «Genomic landscape of human diversity across Madagascar» Proceedings of the National Academy of Sciences 114 (32)  doi:10.1073/pnas.1704906114. ISSN 0027-8424. PMID 28716916. PMC PMC5559028. (Noiz kontsultatua: 2022-05-04).
  18. ↑ «Easter Island: archaeology, ecology, and culture» Choice Reviews Online 33 (02): 33–1003-33-1003. 1995-10-01  doi:10.5860/choice.33-1003. ISSN 0009-4978. (Noiz kontsultatua: 2022-05-04).
  19. ↑ Langdon, Robert. (2001-06). «The bamboo raft as a key to the introduction of the sweet potato in prehistoric Polynesia» The Journal of Pacific History 36 (1): 51–76.  doi:10.1080/00223340120049442. ISSN 0022-3344. (Noiz kontsultatua: 2022-05-04).
  20. ↑ Lynch, John. (2011). The Oceanic languages. Routledge ISBN 978-0-203-82038-4. PMC 847627595. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  21. ↑ a b Blust, Robert. (2013). The Austronesian languages. (Revised edition. argitaraldia) ISBN 978-1-922185-07-5. PMC 1018188432. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  22. ↑ (Ingelesez) Hudjashov, Georgi; Endicott, Phillip; Post, Helen; Nagle, Nano; Ho, Simon Y. W.; Lawson, Daniel J.; Reidla, Maere; Karmin, Monika et al.. (2018-01-29). «Investigating the origins of eastern Polynesians using genome-wide data from the Leeward Society Isles» Scientific Reports 8 (1): 1823.  doi:10.1038/s41598-018-20026-8. ISSN 2045-2322. PMID 29379068. PMC PMC5789021. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  23. ↑ McInerney, Timothy. (2013-10-01). «Race and nobility in the works of Johann Reinhold and Georg Forster» Études anglaises Vol. 66 (2): 250–266.  doi:10.3917/etan.662.0250. ISSN 0014-195X. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  24. ↑ a b c Ross, Malcolm. (1996). «On the Origin of the Term "Malayo-Polynesian"» Oceanic Linguistics 35 (1): 143–145.  doi:10.2307/3623036. ISSN 0029-8115. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  25. ↑ Foreign bodies : Oceania and the science of race 1750-1940. ANU E Press 2008 ISBN 978-1-921536-00-7. PMC 271671556. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  26. ↑ a b (Ingelesez) Bhopal, Raj. (2007-12-20). «The beautiful skull and Blumenbach’s errors: the birth of the scientific concept of race» BMJ 335 (7633): 1308–1309.  doi:10.1136/bmj.39413.463958.80. ISSN 0959-8138. PMID 18156242. PMC PMC2151154. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  27. ↑ a b (Ingelesez) Bhopal, Raj. (2007-12-20). «The beautiful skull and Blumenbach’s errors: the birth of the scientific concept of race» BMJ 335 (7633): 1308–1309.  doi:10.1136/bmj.39413.463958.80. ISSN 0959-8138. PMID 18156242. PMC PMC2151154. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  28. ↑ (Ingelesez) admin, Aliran. (2014-01-19). «Pseudo-theory on origins of the 'Malay race'» Aliran (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  29. ↑ a b Foreign bodies : Oceania and the science of race 1750-1940. ANU E Press 2008 ISBN 978-1-921536-00-7. PMC 271671556. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  30. ↑ (Ingelesez) The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences, and General Literature. H.G. Allen 1888 (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  31. ↑ a b Lynch, John. (2011). The Oceanic languages. Routledge ISBN 978-0-203-82038-4. PMC 847627595. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  32. ↑ Codrington, Robert Henry. (1891). The Melanesians : studies in their anthropology and folklore. Oxford : Clarendon Press (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  33. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Austronesiar&oldid=9631763"(e)tik eskuratuta