Luigi Pirandello

Sei pertsonaia autore bila (Luigi Pirandello)
	Fitxategi:0
Audioa
	Josu Zabaleta itzultzailea, Pirandelloren "Sei pertsonaia autore bila" obrako pasartea irakurtzen.
Datuak
Argitaratze-data	2017
ISBN	ELIB201700042
Itzultzailea	Josu Zabaleta

Luigi Pirandello
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Agrigento, 1867ko ekainaren 28a
Herrialdea	Italiako Erresuma
Heriotza	Erroma, 1936ko abenduaren 10a (69 urte)
Heriotza modua	: pneumonia
Familia
Ezkontidea(k)	Maria Antonietta Portulano (en)
Seme-alabak	ikusi Fausto Pirandello; Stefano Pirandello (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Bonngo Unibertsitatea
Hizkuntzak	alemana; italiera
Jarduerak
Jarduerak	antzerkigilea, idazlea, poeta, eleberrigilea, gidoilaria eta errealizadorea
Lan nabarmenak	ikusi L'Esclusa (en) ; The Turn (en) ; Ma non è una cosa seria (en) ; One, No one and One Hundred Thousand (en) ; Sei pertsonaia autore bila; Novels for a year (en) ; Il fu Mattia Pascal (en) ; Clothing The Naked (en) ; Henry IV (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria (1934) ;
Kidetza	Compagnia del teatro d'arte di Roma (en)
Izengoitia(k)	Caliban, Giulian Dorpelli, Fernando eta Emma Nevini
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	kristautasuna
	pirandelloweb.com

Luigi Pirandello (ahoskera: luˈiːdʒi piranˈdɛllo; Agrigento, 1867ko ekainaren 28a - Erroma, 1936ko abenduaren 10a) siziliar idazlea izan zen. 1934an Literaturako Nobel saria eskuratu zuen.^[1] Pirandelloren lanek eleberriak, ehunka ipuin eta 40 antzezlan inguru biltzen dituzte, horietako batzuk sizilieraz idatziak. Pirandelloren obra tragikoak fartsatzat hartzen dira askotan, eta Absurduaren antzerkiaren aitzindaritzat hartu ohi dira.^[2]

Erroak Sizilian, ospea mundu osoan

Merkatari-familia aberats bateko semea zen. Filologiako ikasketak egin zituen Erromako Unibertsitatean eta Bonnekoan. Erroman hartu zuen gero bizilekua eta literaturgintzari ekin zion bete-betean. 1894an, Antonietta Portulanorekin ezkondu zen; ezkondu ziren arte ez zuten senargai-andregaiak hitz egiterik izan, neskaren familiak etxe barruan itxian eduki baitzuen, Siziliako ohiturei jarraiturik. Uholdeen ondorioz haien familiek lur jo zutenean, Antonietta zeharo erotu zen, familien kontura bizi baitziren, eta azkenean, 1918an, eroetxe batean sartu behar izan zuten.

Berrogeita bost urteko ibilbide literarioan, Pirandellok lau olerki-bilduma, zazpi nobela, berrehundik gora ipuin, berrogei bat antzerki-lan, eta bi saiakera idatzi zituen. Ipuinak izanagatik haren obraren alderdirik aberatsena eta agian originalena, Pirandello antzerkiari esker izan zen ospetsu; 1934an Nobel Saria eman zioten.

Nobelak

Pirandellok idatzi zituen zazpi nobelak ez dira denak balio eta kalitate berekoak.

Aurrenekoak, L'Esclusa (1901, Baztertua), verismoa deritzan literatura-mugimenduaren eragin handia du. Hurrengoak, Il Turno (1902, Txanda), Uno, Nessuno e Centomila (1926, Bat, inor ez eta ehun mila) erdipurdiko nobelatzat hartu izan dituzte kritikariek; baina badira bi nobela Pirandelloren obran garrantzi handia dutenak: Il fu Mattia Pascal (1904, Mattia Pascal zena), Pirandellok gerora bere antzerkian landuko zituen gizarte- eta psikologia-gaiak aipatzen dituena, eta I Vecchi e I Giovani (1908-1909, Zaharrak eta gazteak), Italiak batasuna iritsi berritan belaunaldien eta klase sozialen arteko liskarrak aipatzeaz gainera, politika eta gizarte-sistema eratu berri hark sortzez zituen akatsak zehatz aztertzen dituena.

Ipuinak: Vergarengandik Kafkarenganaino

Pirandelloren ipuin ugarien artean bereizkuntza garbirik edo bilakaerarik nekez bereizi badaiteke ere, lau bat multzotan sailka daitezke, nahiz eta, multzo bakoitza beste batzuekin konbinatzen den askotan.

Lehenik, verismoaren eta bereziki haren sortzaile Giovanni Vergaren eragina duten ipuinak: La Giara (Txarroa). Badira abstraktuak esan dakiekeen ipuinak ere: La Tragedia d'un personaggio (Pertsonaia baten tragedia), Colloquii coi personaggi (Elkarrizketa nire pertsonaiekin). Errealitatetik paradoxara eta harrimenera lerratutako ipuinak: Ma non e una cosa seria (1918, Ez da gauza serioa). Eta, azkenik, harrigarritasunezko eta errealitatetik kanpoko ipuinak: Caff notturno (Gaueko kafea), Paura del sonno (Loaren beldurra). Pirandelloren ipuinak haren antzerkiaren ernamuina izan ziren, bai pentsaeraren aldetik, eta bai alderdi teknikoaren aldetik ere.

Antzerkia: vaudevilletik antzerki berrira

Lehenik, aipatu beharra dago Pirandelloren antzerkiak iritzi guztiz kontrajarriak sortu zituela alde bateko eta besteko kritikari eta irakurleengan; iraultzailetzat zeukatenek neurriz gain goretsi zuten, eta zaharkitua eta modaz pasea iritzi ziotenek jipoi handia eman zioten.

Hasieran Pirandellok komedia burgesa landu eta moldatu zuen, eta hari-azpiak jateko eta zatikatzeko elementuen bidez zeharo aldatu zuen antzerki-mota hura.

Vaudevillearen oinarri ohiturazkoak ustekabeko moduan landuz, azpikoz gora jarri zituen garai hartako teatroaren egiturak: Cosi e (se vi pare) (1917, Hala da, hala iruditzen bazaizue), Il Piacere dell'Onesta (1917, Prestu izatearen atsegina), Il Gioco delle Parti (1918, Antzerkian jokatzeko paperen jokoa), Tutto per bene (1920, Hobe beharrez).

Garai beretsuan, Pirandellok antzeko zerbait egin zuen jatorria verismoan zuen antzerki dialektalaren alorrean. Sizilieraz idatzi eta antzeztutako bere obra asko italieraz moldatu zituen. Bizitasun handiko lanak ziren horiek, bai gertaeren aldetik bai elkarrizketen aldetik, eta horietako asko Pirandelloren beraren ipuinetan zeuden oinarrituak: La Giara (1917, Txarroa), La Patente (1918, Patentea), Sagra del signore della nave (1924, Itsasontziko jaunari eskaintza).

1920tik 1930era, Pirandellok halako dramaturgia berri bat sortu zuen, eta, Brechtenarekin batera, joera berri hura izan zen XX. mendearen lehenengo 50 urteetan antzerkiak izan zuen iraultzarik handiena.

Ezaugarri hauek dira nabarmenenak: antzerki-modu tradizionalak iraultzea, psikologiari dagozkion arazoak lantzea, eta gizarte-liskarren eta gizabanakoen arteko harremanek gizartean duten zereginaren sena izatea. Urte horietako obra handietan gizonari buruz egiten du Pirandellok gogoeta antzerkiari buruz bezainbat, eta gogoeta hori aldi berean egina da, gizonaren bizitza antzerkia delako, eta antzokia delako gizonak bere buruaz gogoeta egiteko baliatzen duen lekua.

Sei personaggi in cerca d'autore (1921, Sei pertsonaia egile baten bila) antzerki-lanak eman zion hasiera bai aldi hari, eta bai egileak nazioartean izan zuen arrakasta handiari ere. Azaletik melodrama erabatekoa izanik, funtsean barne-bizitzaren azterketa egiten du, eta antzerkira aldatzen du azterketa hori. Antzerkia antzerkiaren baitan esan dakiokeen horren tankera bertsuko obrak dira Ciascuno a Suo Modo (1924, Nork bere modura) eta Questa Sera si Recita a Soggetto (1930, Gaur gauean gai jarritako errezitaldia).

1928tik aurrera, Pirandellok bere nobeletan aipatuak zituen gai batzuk oso bestelako teknikaz antzerkirako moldatu zituen: La Nuova Colonia (1928, Kolonia berria), Lazzaro (1929) eta amaitu gabeko I Giganti della montagna (1931, 1934, 1937, Mendiko erraldoiak).

Euskaratutako obrak

Sei pertsonaia autore bila (Sei personaggi in cerca d'autore), Alberdania eta Elkar (Literatura Unibertsala; 108), Irun/Donostia, 2013. Itzultzailea: Josu Zabaleta

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

Datuak: Q1403
Multimedia: Luigi Pirandello / Q1403

[1] ttps://www1.euskadi.net/harluxet/hiztegia1.asp?sarrera=Pirandello,Luigi

[2] ttps://historia.nationalgeographic.com.es/a/luigi-pirandello-gran-novelista-y-dramaturgo-italia_16919

[1]

[2]

i e a Literaturako Nobel Saridunak
1901–1925	Sully Prudhomme (1901) • Theodor Mommsen (1902) • Bjørnstjerne Bjørnson (1903) • Frédéric Mistral / José Echegaray (1904) • Henryk Sienkiewicz (1905) • Giosuè Carducci (1906) • Rudyard Kipling (1907) • Rudolf Eucken (1908) • Selma Lagerlöf (1909) • Paul Heyse (1910) • Maurice Maeterlinck (1911) • Gerhart Hauptmann (1912) • Rabindranath Tagore (1913) • Romain Rolland (1915) • Verner von Heidenstam (1916) • Karl Gjellerup / Henrik Pontoppidan (1917) • Carl Spitteler (1919) • Knut Hamsun (1920) • Anatole France (1921) • Jacinto Benavente (1922)• W. B. Yeats (1923) • Władysław Reymont (1924) • George Bernard Shaw (1925)
1926–1950	Grazia Deledda (1926) • Henri Bergson (1927) • Sigrid Undset (1928) • Thomas Mann (1929) • Sinclair Lewis (1930) • Erik Axel Karlfeldt (1931) • John Galsworthy (1932) • Ivan Bunin (1933) • Luigi Pirandello (1934) • Eugene O'Neill (1936) • Roger Martin du Gard (1937) • Pearl S. Buck (1938) • Frans Eemil Sillanpää (1939) • Johannes Vilhelm Jensen (1944) • Gabriela Mistral (1945) • Hermann Hesse (1946) • André Gide (1947) • T. S. Eliot (1948) • William Faulkner (1949) • Bertrand Russell (1950)
1951–1975	Pär Lagerkvist (1951) • François Mauriac (1952) • Winston Churchill (1953) • Ernest Hemingway (1954) • Halldór Laxness (1955) • Juan Ramón Jiménez (1956) • Albert Camus (1957) • Boris Pasternak (1958) • Salvatore Quasimodo (1959) • Saint-John Perse (1960) • Ivo Andritx (1961) • John Steinbeck (1962) • Giorgos Seferis (1963) • Jean-Paul Sartre (sariari uko egin zion) (1964) • Mikhail Xolokhov (1965) • Shmuel Yosef Agnon / Nelly Sachs (1966) • Miguel Ángel Asturias (1967) • Yasunari Kawabata (1968) • Samuel Beckett (1969) • Aleksandr Solzhenitsin (1970) • Pablo Neruda (1971) • Heinrich Böll (1972) • Patrick White (1973) • Eyvind Johnson / Harry Martinson (1974) • Eugenio Montale (1975)
1976–2000	Saul Bellow (1976) • Vicente Aleixandre (1977) • Isaac Bashevis Singer (1978) • Odysseas Elytis (1979) • Czesław Miłosz (1980) • Elias Canetti (1981) • Gabriel García Márquez (1982) • William Golding (1983) • Jaroslav Seifert (1984) • Claude Simon (1985) • Wole Soyinka (1986) • Joseph Brodsky (1987) • Nagib Mahfuz (1988) • Camilo José Cela (1989) • Octavio Paz (1990) • Nadine Gordimer (1991) • Derek Walcott (1992) • Toni Morrison (1993)• Kenzaburō Ōe (1994) • Seamus Heaney (1995) • Wisława Szymborska (1996) • Dario Fo (1997) • José Saramago (1998)• Günter Grass (1999) • Gao Xingjian (2000)
2001–egun	V. S. Naipaul (2001) • Imre Kertész (2002) • J. M. Coetzee (2003) • Elfriede Jelinek (2004) • Harold Pinter (2005) • Orhan Pamuk (2006) Doris Lessing (2007) • J. M. G. Le Clézio (2008) • Herta Müller (2009) • Mario Vargas Llosa (2010) • Tomas Tranströmer (2011) Mo Yan (2012) • Alice Munro (2013) • Patrick Modiano (2014) • Svetlana Aleksievitx (2015) • Bob Dylan (2016) • Kazuo Ishiguro (2017) • Olga Tokarczuk (2018) • Peter Handke (2019) • Louise Glück (2020) • Abdulrazak Gurnah (2021) • Annie Ernaux (2022) • Jon Fosse (2023) • Han Kang (2024)
1: Ez zuten eman