Mendebaldeko filosofia

Mendebaldeko filosofia Mendebaldea deituriko munduko gunean, mendeetan zehar sortu eta garatu den filosofia korronteen multzoa da. Antzinako greziar filosofian ezarri ohi da jatorria, presokratikoekin, eta gaur egungo pentsakera modernoetara arte darrai. Mendeotan eskola, sistema eta teoria filosofiko anitz garatu diren arren, maiz ikuspuntu ezberdinetatik, guztiek filosofiaren kontzeptua eta izaera bera dituzte, eta gai komunak jorratzen dituzte (epistemologia, metafisika, etika, ...).

Esan beharrekoa da mendebaldeko filosofiaren hastapenetan, antzinako garaietan, filosofiaren definiziopean sartzen zituztela edonolako arrazoimen edo hausnarketa ekintzak. Honela, filosofiatzat zituzten, gaur egun filosofia deitzen dugunaz gain, matematikak eta natura zientziak ( biologia, astronomia, fisika...).

Historia

Ikusgela Bideoa Platon Bideoa Aristoteles Bideoa René Descartes Bideoa Immanuel Kant Bideoa Friedrich Nietzsche Bideoa Hannah Arendt Bideoa Simone de Beauvoir

Antzinaroa

Nahiz eta Antzinaroari buruz dugun ezagutza K.a. VI. mendean hasi zen Talesekin, ezer gutxi dakigu Sokratesen aurreko filosofoei buruz (presokratiko bezala ezagutzen direnak). Antzinatean Greziako eskola filosofikoak nagusi izan ziren. Sokratesen irakaspenen eragin handiena izan zuten eskolak Platon Akademia Platonikoa sortu zuena eta haren ikasle Aristoteles izan ziren, Peripatetika eskola sortu zuena. Sokratesen eragina izan zuten antzinako beste tradizio filosofiko batzuk zinismoa, zirenismoa, estoizismoa eta eszeptizismo akademikoa izan ziren. Beste bi tradiziok Demokritoren eragina jaso zuten, Sokratesen garaikidea: Pirronismoa eta Epikureismoa. Greziarrek gai garrantzitsuak jorratu zituzten, hala nola metafisika (atomismoa eta monismoa bezalako teoria kontrajarriekin), kosmologia, ondo bizitako bizitzaren izaera (eudaimonia), ezagutzaren posibilitatea eta arrazoimenaren izaera (logos). Erromatar inperioaren gorakadarekin, filosofia grekoa gero eta gehiago eztabaidatu zuten latinez Zizeron eta Seneka bezalako erromatarrek.

Erdi Aroa

Erdi Aroko filosofia (V-XVI. mendeak) Mendebaldeko Erromatar Inperioa erori ondorengo garaian garatu zen, eta kristautasunaren gorakada izan zen nagusi; horregatik, teologia-kezka judeokristauak islatzen ditu, eta, aldi berean, pentsamendu greko-erromatarrarekin jarraitzen du. Aldi honetan, Jainkoaren existentzia eta izaera, fedearen eta arrazoimenaren izaera, metafisika eta gaizkiaren arazoa bezalako arazoak eztabaidatu ziren. Erdi Aroko pentsalari garrantzitsu batzuk San Agustin, Tomas Akinokoa, Boezio, Anselmo edo Roger Bacon dira. Pentsalari hauentzat filosofia laguntza bat zen teologiarentzat (ancilla theologiae), eta, beraz, beren filosofia Idazki Santuen interpretazioarekin lerrokatzen saiatzen ziren. Aldi honetan eskolastika garatu zen, Erdi Aroko unibertsitateetan garatu zen testu-kritika metodo bat, irakurketa arretatsuan eta funtsezko testuei buruzko eztabaidan oinarritua.

Atenasko Eskola margolana, Rafaelek 1509-1511n margotua, Antzinako greziar filosofian oinarritua. Pizkundean Antzinako Greziako filosofoek zuten garrantziaren erakusgarri da.

Errenazimentuan askatzen hasi ziren ezagutza eta jakintzaren mundua eskolastikarekin zituzten lokarri estuak antzinate klasikoaren ondarea berreskuratzeko gogoak eta gizabanakoaren autonomia bilgune zuten humanismo-korronte desberdinek eraginda (Nikolas Cusakoa, Makiavelo, Erasmo, Tomas Moro, etab.). Geroago, zientzi aurkikuntza eta teoria berriek ordu arteko hainbat filosofi ikuspegi irauli egin zituzten (Koperniko, Galileo, etab.), espekulazio filosofikoaren objektu ziren zenbait gai zientziaren ardurapeko bihurtuz.

Aro Modernoa

Filosofia modernoaren garaian, arrazoia ezagutzaren oinarritzat hartu zuten filosofo arrazionalisten aurka (Descartes, Leibniz eta Spinoza), behaketa, esperimentazioa eta indukzioa azterketa filosofikoaren oinarri zuten enpiristen ikuspegia sortu zen (Bacon, Locke eta Hume). Ilustrazioan ordura arteko ideiak kritikatzera jo zuten, materialismotik hurbil zegoen ikuspegi batetik gainera, eta espiritu praktikoak bultzaturik, Montesquieuk eta Rousseauk politikari lotutako filosofia garatu zuten. Kant filosofoaren inguruan Alemaniako eskola idealista sortu zen (Fichte, Schelling); horientzat filosofiaren eginkizun nagusia arrazoiak egia iristeko duen ahalmena mugatzea da. Kantek adimenari emandako garrantzia kritikatuz, Hegelek arrazoia azpimarratu zuen errealitatea hautemateko eta erdiesteko bide gisa. Marx eta Engelsek munduaren interpretazio soilaren ordez, horren eraldaketa sakona proposatzen zuen marxismoa hedatu zuten, klaseen arteko borroka ardatz duen historiaren interpretazio materialista emanez. Aldi berean Frantzian Comtek positibismoa sortu zuen, Britainia Handian enpirismoan oinarritutako utilitarismoa nagusitu zen eta Kierkegaard daniarrak existentzialismoaren oinarriak jarri zituen. XX. mendearen hasierako fenomenologiaren ondoren (Husserl), existentzialismoa (Heidegger, Sartre), filosofia analitikoa (Russell), neopositibismoa (Wittgenstein) indartu dira.

Gaur egun aniztasuna nagusi bada ere, bi joera nabarmentzen dira: antropologia, hizkuntzalaritza, psikologia eta psikoanalisiarekin elkarlanean diharduen humanismoa eta ikuspegi pragmatikotik lengoaia, ezagutza eta zientzia aztertzen dituen eskola analitikoa.

Bibliografia

• Arrieta, Agustin (koord.) (2008): Filosofiaren historia, Donostia, Elkar. ISBN 978-84-9783-403-2
• Azurmendi, Joxe (argk.) (2004): Filosofiako gida, Bilbo, UEU. ISBN 84-8438-048-3

Ikus gainera

• Filosofia
• Filosofiaren historia

Kanpo estekak

• Datuak: Q842333
• Multimedia: Western philosophy / Q842333

Artikulu hau filosofiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.