Edukira joan

Uliberri

Aldatu loturak
Koordenatuak: 42°50′00″N 1°18′18″W / 42.83328°N 1.30489°W / 42.83328; -1.30489
Wikipedia, Entziklopedia askea
Artikulu hau Artzibarreko herriari buruzkoa da; Longidako herria gaitzat duena beste hau da: «Ulibeiti»
Uliberri
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko aireko ikuspegia, 2020. urtean
  
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaPirinioaurrea
UdalerriaArtzibar
Administrazioa
Motaleku
Izen ofizialaUli Alto/Uliberri
Posta kodea31481
Herritarrauliberritar, uloberritar
Geografia
Koordenatuak42°50′00″N 1°18′18″W / 42.83328°N 1.30489°W / 42.83328; -1.30489
Garaiera669 metro
Distantzia45,9 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria5 (2020)

Uliberri[1][a] (artzibarreraz: Uloberri)[b] Artzibar ibarreko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

2020 urtean 5 biztanle zituen.

Bertako biztanleak uliberritarrak (artzibarreraz: uloberritarrak) dira.

Izena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Uliberri edo Uloberri toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Huli (1268)
  • Uli (1366)
  • Uli (1502)
  • Vliberri (1532)
  • Uliberri (1534)
  • Uli Alta (1767)
  • Uli (1800)
  • Iliberri (1953)
  • Uli (1966)
  • Uliberri (1996)

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Uliberri Artzibarran dago.

Inguru naturala eta kokapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artzibar kokatzeko ez dago aho bateko akordiorik. Egia esan, Zaraitzu eta Erronkaribar ibarretan bezala, haran horien iparraldea Pirinioetakoa da, eta hegoalde Pirinioaurreatarra, klima eta landaretza aldaketa nabariarekin. Trantsizio-eremu bat da, eta bi espazioen muga edo muga hori Larrogain, Elke-Pausaran, Peñas Baxas eta Lareki mendien arteko irudizko lerro batekin markatu daiteke.

Artzibar ibarra berezia da, bitxia beharbada, eta Erdi Arokan galtzen da bere jatorria. Ez dio jarraitzen ibai baten inguruan garatzeko zonako arauari. Bi adar bereiz ditu, Irati eta Urrobi ibaien ibilbideei jarraituz, eta hirugarren adar erdi bortxatu bat Gurpegi errekaren inguruan.

Klima

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalerriko gunerik garaienetan izan ezik, Artzibar gehienean klima azpimediterraneoa nagusi da. Urteko batez besteko tenperatura 6 eta 12 gradu bitartekoa da (sei gradu mendietan eta hamabi herrigunean). Prezipitazioak 1 000 eta 1 600mm bitartekoak dira, betiere udaberrian eta udazkenean ugariagoak. Urteroko egun euritsuak 100-120 inguru izaten dira, eta azarotik apirilera ohikoa da elurra jaustea.

Baso-soiltze gogorra jasan dute Artzibar aldeko basoek. Pagoa, pinu basatia, haritza eta artea dira zuhaitzik ugarienak. Artea, arroilean eta ipar eta ipar-mendebaldeko mendietan hedatzen da batez ere. Birlandatutako pinuek 1 000 hektareatik gora hartzen dituzte, batez ere Austriatik ekarritako pinu lariziarrak dira.

Estazio meteorologikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artzibarren dagoen Orotz-Betelu udalerrian (ibarraren parte da geografikoki, baina ez administratiboki), itsasoaren mailatik 619 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.[3]


    Datu klimatikoak (Orotz-Betelu, 1993-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.0 21.0 25.0 27.0 31.0 39.0 38.0 39.0 34.0 28.0 22.0 17.0 39.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.2 9.1 11.9 15.1 18.5 23.5 26.2 26.4 22.6 17.8 11.8 8.8 16.7
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.4 4.8 7.2 10.2 13.3 17.5 19.9 19.7 16.5 12.8 7.9 5.0 11.6
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.7 0.5 2.5 5.3 8.1 11.5 13.7 13.0 10.4 7.8 4.0 1.1 6.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -9.0 -10.0 -11.0 -2.0 0.0 2.0 5.0 6.0 1.0 -3.0 -7.0 -10.0 -11.0
Pilatutako prezipitazioa (mm) 157.6 130.4 121.0 114.7 89.9 64.5 45.8 50.3 81.4 111.3 162.7 141.3 1270.9
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 75.0 72.0 65.0 62.0 45.0 65.0 58.0 140.2 97.0 98.0 72.0 91.0 140.2
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 14.4 12.9 11.9 13.4 11.8 7.6 5.9 6.7 8.4 11.2 14.1 13.1 131.4
Elur egunak (≥ 1 mm) 2.8 3.8 2.0 0.9 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 1.0 1.9 12.6
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere historia aztertzerakoan arazoa da askotan Uli izena bakarrik agertzen dela, ez dakiela Artzibarko Uliberri hau edo Longidako Ulibeiti den. Horregatik, erreferentzia gehienak jartzen ditugun arren, batzuk zalantzazkoak dira. Euskaltzaindiak ibarreko herrien izenak ikertu zituen, eta euskarazko testuetan erabili ohi zen Uligoiti izenaren aurrean, Uliberri berreskuratzea erabaki zuen, XVI. mendeko testu batzuetan agertzen den izena baita.

Demografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2020 urteko erroldaren arabera 5 biztanle zituen Uliberrik.[5]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
9 9 6 4 2 2 2 2 2 2 8 8 3 1 5 5 3 7 3 5 5
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ikus, gainera: «artzibarrera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Artzibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Erroibar ibarrekin hitz egiten zena.[6]

Koldo Zuazok, 2010ean, Artzibarrek atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Artzibarrera azpieuskalkian (Hegoartzibartar aldaera). Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Artzibarko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Ondasun nabarmenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ /uliβ̞éri/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban
  2. ↑ /uloβ̞éri/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ [hhttps://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=471&lang=eu&kodea=20976aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus Uliberri - Lekuak - EODA. ] (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Orotz-Betelu» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  4. ↑ Aurizperriko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  5. ↑ «OUliberriargitaletxea=Espainiako Estatistika Institutua» www.ine.es (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  7. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Uliberri&oldid=9182086"(e)tik eskuratuta