منوچهر چشم‌آذر

موسیقی‌دان، آهنگساز و تنظیم‌کننده ایرانی
(تغییرمسیر از منوچهر چشم آذر)

منوچهر چشم‌آذر (زادهٔ ۲۳ آذر ۱۳۲۳) موسیقی‌دان، آهنگساز و تنظیم‌کنندهٔ برجسته ایرانی است.

منوچهر چشم‌آذر
اطلاعات پس‌زمینه
نام تولدمحترم چشم‌آذر
زاده۲۳ آذر ۱۳۲۳ (۷۹ سال)
اردبیل، ایران
ژانرموسیقی پاپ
ساز(ها)پیانو، کیبورد، آکاردئون
سال‌های فعالیتاواخر دههٔ ۱۳۴۰–تاکنون
سازهای اصلی
پیانو

وی به همراه پرویز مقصدی، بابک افشار، واروژان و ناصر چشم‌آذر از بنیان‌گذاران موسیقی پاپ ایران در دهه ۵۰ به‌شمار می‌روند. آهنگسازی و تنظیم آهنگ ترانه‌هایی چون سلام، شیطونک، یواشکی و دهاتی با صدای شهره صولتی، سال ۲۰۰۰، جنگل جاری، نازنین، گلایه‌ها و سقوط با صدای داریوش، بهار بهار، نرگس شیراز، یا رب، بهانه، شانه‌هایت، ساقی و نگو نمیام از هایده، کلبه من، خانم گل، گریز، هزار و یک شب، راز همیشگی، جعبه جواهر، شکار، شب مرد تنها، عسل با صدای ابی از آثار ماندگار وی می‌باشد.

زندگی

ویرایش

محترم چشم‌آذر با نام هنری منوچهر چشم‌آذر در سال ۱۳۲۳ در اردبیل به دنیا آمد. پدرش اسماعیل چشم‌آذر در خانواده‌ای با اصالت اردبیلی در شهر باکو متولد گردید. خانواده وی از اهالی اردبیل بودند که در زمان حکومت ژوزف استالین برای کار به باکو رفته بودند. با روی کار آمدن بلشویک‌ها در شوروی و فشار مبنی بر اخراج مهاجرین ایرانی مبنی بر اینکه یا شناسنامه شوروی را اخذ کرده و در آنجا بمانند یا به ایران بازگردند و شناسنامه ایرانی در ایران دریافت کنند خانواده وی هم به مانند دیگر خانواده‌های اردبیلی ساکن در باکو مانند علی سلیمی نوازنده تار، محمود دست‌پیش شاعر و ترانه‌سرا، لطیف طهماسبی زاده نوازنده قاوال، عادل آخوندزاده آهنگساز و نوازنده تار، سیف‌الله ابراهیم پور رهبر ارکستر، صفرعلی جاوید[۱]رهبر ارکستر و… به زادگاه پدریشان اردبیل بازگشته و در آنجا شناسنامه ایرانی (متولد اردبیل) صادر گردید و در اردبیل بزرگ شد.[۲][۳][۴] از دوران کودکی با موسیقی آشنا شد. اسماعیل چشم‌آذر در اردبیل ازدواج نموده و ماحصل ازدواجشان ۵ فرزند به نام‌های منوچهر، اشرف، ناصر، آذر و پروین چشم‌آذر می‌باشد. پس از مدتی به تهران مهاجرت کردند. ناصر چشم‌آذر برادر کوچک‌تر وی نیز از آهنگسازان و موسیقی‌دانان برجستهٔ ایران بود.

وی همواره بزرگ‌ترین حامی و مشوق خود را پدرش می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «در سنین کودکی، برای من یک ویولن کوچک خرید و شروع کرد به آن را به من یاد بدهد، البته من یکی دو سال بیشتر این ساز را دستم نگرفتم و خیلی به ویولن علاقه‌ای نشان نمی‌دادم …»

در ۹ سالگی به دلیل تسلط خانوادگی به آکاردئون از آلات موسیقی آذربایجانی، پدرش برای او آکاردئون خرید واو نزد معلم خصوصی به یادگیری آکاردیون و نت‌های موسیقی پرداخت. در یازده‌سالگی ‏(۱۳۳۴‏) پدرش او را در هنرستان عالی موسیقی تهران ثبت‌نام می‌کند و تحصیلات خود را در رشتهٔ موسیقی نزد اساتیدی همچون یوسف‌زاده ‏(رهبر ارکستر، رئیس هنرستان عالی موسیقی در آن زمان‏) کمال پورتراب ‏(وی مدیر هنرستان عالی موسیقی در فاصله سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۲ بود‏)، امانوئل ملیک اصلانیان ‏(از استادان به‌نام دانشگاه تهران و هنرستان عالی موسیقی) ادامه می‌دهد. ساز اصلی او در هنرستان پیانو بود. وی چند سال نیز به‌صورت خصوصی نزد استاد اصلانیان پیانو را به سبک کلاسیک آموخت.

شروع فعالیت‌های حرفه‌ای

ویرایش

او در ۱۷ سالگی در گروه‌های کوچک ارکستر برای بعضی از مراسم‌های محلی به اجرا می‌پرداخت در آن زمان او آکاردئون می‌نواخت. با اینکه تحصیلات عالی او موسیقی کلاسیک بود اما با وارد شدن به بازار ایران تصمیم گرفت برای موسیقی ایرانی کار کند، در آن زمان موسیقی ایرانی بیشتر به صورت هم‌نوازی بود و تنظیم آهنگ به سبک امروزی نداشت. در آن زمان به‌خاطر آنکه گروه‌های ارکستر پاپ فرانسوی و اسپانیش در تهران و رادیو به اجرا می‌پرداختند، تنظیمات و آهنگسازی آهنگ‌هایشان نیز برعهده خودشان بود و کسی در ایران به‌صورت حرفه‌ای به تنظیم موسیقی نمی‌پرداخت. به همین صورت اکثر خوانندگان به‌نام آن زمان که در رادیو به اجرا می‌پرداختند همچون، عارف، ویگن، دلکش، روانبخش و بسیاری از خوانندگان دیگر تنظیمات آهنگ‌هایشان را خارجی‌ها انجام می‌دادند. بعدها چشم‌آذر درکنار واروژان از موسیقی‌دان، آهنگسازان و تنظیم‌کنندهٔ مشهور ارمنی‌تبار ایرانی و از بنیان‌گذاران موسیقی پاپ در ایران به کار تنظیم آهنگ در رادیو پرداخت. وی پس از پنج‌سال همکاری با رادیو به‌خاطر مشکلاتی نظیر عدم استخدام رسمی در رادیو و خدمت سربازی از آنجا بیرون آمد. چشم‌آذر با اینکه در سبک موسیقی ایرانی به تنظیمات آهنگ پرداخته است اما همواره تأکید می‌کند که سبک اصلی او پاپ کلاسیک می‌باشد.

او دو فرزند دارد، یک پسر و یک دختر که پسرش در ایران و دخترش در خارج از ایران به دنیا آمده‌اند.[۵][۶]

فعالیت

ویرایش

آهنگسازی

ویرایش

از جمله آهنگ‌های معروف او در زمینه آهنگسازی می‌توان به ترانهٔ سلام با صدای شهره گلایه‌ها با صدای داریوش، کلبه من با صدای ابی، بی‌بی گل با صدای معین، خوب من با صدای مهستی، شب پر ستاره با صدای حمیرا، شازده خانم با صدای ستار و طلاق با صدای گوگوش اشاره کرد.

تنظیم آهنگ

ویرایش

آنچه نام منوچهر چشم‌آذر را برجسته و مشهور کرده است، پرکاری و فعالیت‌های فراوان وی در بخش تنظیم آهنگ در دوران قبل و بعد از انقلاب ایران می‌باشد. به‌طوری‌که در تمام سال‌های فعالیت هنری‌اش حدود دو هزار آهنگ در زمینه تنظیم آهنگ از خود به جای گذاشته است. بیشترین همکاری وی با شهره صولتی و ابی بوده که هر کدام ۳۲ تنظیم از منوچهر چشم آذر، در کارنامه خود دارند. اولین کار منوچهر چشم‌آذر آهنگ خورشید خانم با صدای رامش است که ملودی و تنظیم آن از اوست. تنظیم‌های او به سبک خاص خود او هستند. او تنظیم خیلی از آهنگسازان بسیار زیادی را برعهده داشته و بیشترین همکاری او با آهنگسازانی همچون حسن شماعی‌زاده، جهانبخش پازوکی، سیاوش قمیشی، فرید زلاند و مهرداد آسمانی بوده است.

فعالیت‌های پس از انقلاب

ویرایش

وی بعد از انقلاب در آمریکا بی‌وقفه به کار خود ادامه داد و به پرکارترین آهنگساز برچسته پاپ ایرانی در بین تمام آهنگسازان تبدیل شد. او بنا به درخواست تعداد زیادی از خوانندگان مقیم لس آنجلس، برخلاف میل شخصی بیشتر درگیر ساخت و تنظیم آهنگ‌های شاد شد. به‌طوری که عمده کارهای او در دهه ۲۰۰۰ (دههٔ ۸۰ شمسی) در سبک شیش و هشت قرار می‌گرفتند.

وی در کارنامه هنری‌اش، معدود کارهایی ار خود به عنوان آهنگساز به‌جای گذاشته که اکثر قریب به اتفاق آن‌ها از جمله کارهای ماندگار و مشهور به‌شمار می‌روند. او در هر سبکی از موسیقی همچون کلاسیک، ایرانی، پاپ، راک، دیسکو، جز، بلوز، شاد و شش و هشت و… تنظیم انجام داده است. منوچهر چشم‌آذر در طی بیش از پنجاه‌سال فعالیت خود، زیاد اهل مصاحبه و جلوی دوربین آمدن نبوده است. از همین روی، بسیاری با چهره او آشنا نیستند و تنها نام او را به علت کارهای پر شمار و محبوبش می‌شناسند.[۵]

دیدگاه‌ها

ویرایش

منوچهر چشم‌آذر نسبت به رپ فارسی دیدگاه انتقادی شدیدی دارد و آن را دلقک مآب می‌نامد و رپ را به عنوان نوعی از موسیقی قبول ندارد. همچنین نسبت به فعالیت‌های بسیاری از جوانان داخلی که اسم خود را تنظیم‌کننده گذاشته‌اند انتقاد می‌کند و کارهای بسیاری از آنان را بسیار ضعیف می‌داند و آن‌ها را برنامه‌ساز صدا می‌داند تا یک تنظیم‌کننده و از کپی‌کاری‌ها و نبود ساختار مناسب برای آهنگ‌ها و نبود خلاقیت انتقاد می‌کند. همچنین او به جوانانی که قصد ورود به حیطهٔ آهنگسازی و تنظیم دارند، توصیه می‌کند که به جای فعالیت خودسرانه، درس این عرصه را بخوانند و علم خود را پرورش دهند تا این هنر کمتر در معرض ابتذال قرار گیرد.

آهنگسازی

ویرایش
خواننده نام ترانه ترانه‌سرا ملودی تنظیم آلبوم سال انتشار
ابی کلبهٔ من لیلا کسری آری آری خلیج ۱۳۶۷/۱۹۸۸
عارف ساده دل لیلا کسری آری آری مرد قبیله ۱۳۷۰/۱۹۹۱
دلبرو لیلا کسری آری آری
گل عروس لیلا کسری آری آری
داریوش سال ۲۰۰۰ اردلان سرفراز آری آری گلایه‌ها ۱۳۵۷/۱۹۷۸
گلایه‌ها

(طولانی‌ترین قطعه پاپ ایرانی)

اردلان سرفراز

(آواز ابتدایی: بهمن رافعی)

آری آری
سرگردون ایرج جنتی عطایی منوچهر چشم‌آذر منوچهر چشم‌آذر وطن ۱۳۵۸/۱۹۷۹
آرمیک نازنین ۱۳۶۹/۱۹۹۰
گوگوش طلاق اردلان سرفراز آری آری پل ۱۳۵۶/۱۹۷۷
ویگن وطنم پرویز خطیبی آری آری سلطان عشق ۱۳۷۵/۱۹۹۶
رامش خورشید خانوم سعید دبیری آری آری
خواب خوب من شهیار قنبری آری آری آدمک
وسوسه آری آری تهرون
زوج منصور تهرانی آری آری تهرون
افسوس محمد صالح‌علاء آری آری تهرون
نگو نه شهیار قنبری آری آری تهمت ۱۳۵۴
موندم از موندنت فرهاد عشقی آری آری تهمت ۱۳۵۵
بگو مینا اسدی آری آری داغ داغ ۱۳۵۵
تک فرشاد عشقی آری آری
گریه آری آری
فرزانه بشکن بشکن منصور خراسانی آری آری بشکن بشکن ۱۹۹۸
کیوان رزازیان جنگل مسعود فردمنش آری آری جنگل ۱۳۷۲/۱۹۹۳
عاشق دیوونه لیلا کسری آری آری
خوشگل من لیلا کسری آری آری
قسم لیلا کسری آری آری
در به دری مسعود امینی آری آری
لیلی لیلا کسری آری آری
شب عاشقانه لیلا کسری آری آری
وای به حالم لیلا کسری آری آری
لیلا فروهر محال اردلان سرفراز آری آری ۱۳۵۷
گل زرد منصور تهرانی آری آری ۱۳۵۶
داوود بهبودی نازی نازی لیلا کسری آری آری نازی نازی ۱۳۶۷/۱۹۸۸
می‌میرم برات هما میرافشار آری آری می‌میرم برات ۱۳۷۱/۱۹۹۲
کی بود کی بود پاکسیما آری آری همصدا ۱۳۷۵/۱۹۹۶
برگ برنده نازیلا توکلی آری آری
مستی پاکسیما آری آری
شهره تک فرشاد عشقی آری آری
رسوا شاهرخ شاهید آری آری طلسم / گرفتار ۱۳۶۳/۱۹۸۴
گمشده شاهرخ شاهید آری آری
قسمت ژاکلین آری آری
سلام مسعود امینی آری آری سلام ۱۳۶۵/۱۹۸۷
دهاتی مسعود امینی آری آری
شیطونک لیلا کسری آری آری شیطونک ۱۳۶۶/۱۹۸۷
یواشکی لیلا کسری آری آری
مهستی اسیر لیلا کسری آری آری اسیر ۱۳۶۹/۱۹۹۰
خوب من لیلا کسری آری آری
نمی‌بخشم تورو پاکسیما آری آری دلداده ۱۳۸۰/۲۰۰۱
دلداده همایون هوشیارنژاد آری آری
بی تو می‌میرم همایون هوشیارنژاد آری آری
حمیرا شب پرستاره لیلا کسری آری آری گلبرگ ۱۳۶۶/۱۹۸۷
سرگردون لیلا کسری آری آری بهار بهاره ۱۳۶۷/۱۹۸۸
عزیزترین لیلا کسری آری آری
بهار بهاره امسال مسعود امینی آری آری
بیقرار هما میرافشار آری آری انتظار ۱۳۶۹/۱۹۹۰
ستار کاشکی محمدعلی شیرازی آری آری شام آخر ۱۳۵۵
فاتح محمدعلی شیرازی آری آری ۱۳۵۵
شازده خانوم محمد صالح‌علاء آری آری شازده خانوم ۱۳۵۵
منو نترسون محمد صالح‌علاء آری آری دلتنگی ۱۳۵۶
خاک بیژن سمندر آری آری گلپری / گل پونه ۱۹۸۶
انشاءالله لیلا کسری (هدیه) آری آری
چه قشنگه عاشقی لیلا کسری (هدیه) آری آری
عجب چشایی داری امیری آری آری قدم رنجه ۱۳۶۹/۱۹۹۰
عاشق می‌مونیم جهانبخش پازوکی آری آری حقیقت ۱۳۷۴/۱۹۹۵
دیگه نکن گریه جهانبخش پازوکی آری آری
بی عشق هرگز جهانبخش پازوکی آری آری
شهروز چشم نخوری پاکسیما آری آری
کی میاد به جنگ من؟ پاکسیما آری آری
Passion پاکسیما آری آری
آسه برو آسه بیا پاکسیما آری آری
برگ برنده پاکسیما آری آری
دختر لس آنجلس پاکسیما آری آری
سعید اسدی آخر قصه ایرج رزمجو آری آری ۱۹۸۶
عاشق شرقی شاهرخ آری آری ۱۹۸۶
آن وقتها ایرج رزمجو آری آری ۱۹۸۶
سزای دل ایرج رزمجو آری آری ۱۹۸۶
شاهرخ عروسی ایرج رزم‌جو و شاهرخ آری آری عروسی ۱۹۸۵
چشم سیاه شاهرخ آری آری عتیقه
معین بی‌بی گل ۲ لیلا کسری آری آری بی‌بی گل ۱۹۸۸
هم قسم هما میرافشار آری آری پنجره ۱۹۹۷
شهرام صولتی مرد عشق لیلا کسری آری آری صبر ۱۳۶۸/۱۹۸۹
خانومه لیلا کسری آری آری
هانی لیلا کسری آری آری باریکلا ۱۳۷۰/۱۹۹۱
ناهید بیقرار عشق لیلا کسری آری آری
بای بای نازیلا توکلی آری آری
راز جهانبخش پازوکی آری آری
عروسی نازیلا توکلی آری آری
آواره پاکسیما آری آری
شانس آخر هاتف آری آری
یار بی وفا پاکسیما آری آری
مسعود درویش رویای ارزنده مسعود فردمنش آری آری بذار عاشقت بمونم ۱۳۹۰/۲۰۱۱
مکتب عشق مسعود فردمنش آری آری
جهان بهونه مسعود فردمنش آری آری خبر تازه
پویا هدیه جهانبخش پازوکی آری آری غریبانه ۱۳۸۱/۲۰۰۲
سینه ریز همایون هوشیارنژاد آری آری
مهرداد آسمانی خانومک همایون هوشیارنژاد آری آری
منصور همه رو می‌بخشم پاکسیما زکی‌پور آری آری دریچه ۱۳۷۶/۱۹۹۷
نازک‌نارنجی بابک روزبه آری آری زندگی ۱۳۸۰/۲۰۰۱
بداخلاق بابک روزبه آری آری دیوونه ۱۳۸۱/۲۰۰۲
فرصت طلایی مینا جلالی آری آری انسانِ نو ۱۳۹۷/۲۰۱۸
مرتضی می‌ترسم ایرج جنتی عطایی آری آری
داروغه مسعود امینی آری آری داروغه ۱۳۶۵/۱۹۸۶
فرشته نجات ایرج رزم‌جو آری آری
واویلا لیلا کسری آری آری واویلا ۱۳۶۷/۱۹۸۸
دوباره عشق لیلا کسری آری آری
منوچهر سخایی پاشنه صناری م. کاشانی آری آری هفت ستاره ۱۳۶۵/۱۹۸۶
فرزین معشوقه لیلا کسری آری آری معشوقه ۱۳۶۶/۱۹۸۷
قهر و ناز هما میرافشار آری آری عشق ۱۳۶۹/۱۹۹۰
چنگ لیلا کسری آری آری
ملی پوشان همایون هوشیارنژاد آری آری راه ایران ۱۳۷۷/۱۹۹۸
راه ایران حسین جهانگیری آری آری
اکی بنایی آقا پاکسیما زکی پور آری آری
مژده کاخِ آرزو هما میرافشار آری آری

تنظیم

ویرایش
خواننده نام ترانه ترانه‌سُرا ملودی تنظیم آلبوم سال انتشار توضیحات
ابی شب مرد تنها لیلا کسری (هدیه) فریدون خشنود آری نازی ناز کن ۱۳۵۵–۱۹۷۶ پیش از انقلاب چیزی به نام آلبوم وجود نداشته و این ترانه‌ها را شرکت ترانه در آمریکا در قالب آلبوم بیرون داد.
ابی راز همیشگی اردلان سرفراز فرید زلاند آری شب‌زده ۱۹۷۷
ابی عسل اردلان سرفراز فرید زلاند آری ۱۹۷۷
ابی کوه یخ بیژن سمندر سیاوش قمیشی آری کوه یخ احتمالاً در آمریکا تهیه شده.
ابی برج اردلان سرفراز فرید زلاند آری در ایران تهیه شده.
ابی پاییز سیاوش قمیشی سیاوش قمیشی آری در ایران تهیه شده.
ابی رحم کن شهیار قنبری فرید زلاند آری در ایران تهیه شده.
ابی سفر اردلان سرفراز فرید زلاند آری در ایران تهیه شده.
ابی غریبه مسعود فردمنش سیاوش قمیشی آری احتمالاً در آمریکا تهیه شده.
ابی جعبهٔ جواهر بیژن سمندر سیاوش قمیشی آری در ایران تهیه شده.
ابی نگو با من همایون هوشیارنژاد سیاوش قمیشی آری کوه یخ / پیر احتمالاً بین سال‌های ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۹ منتشر شده.
ابی گریهٔ مستی لیلا کسری (هدیه) سیاوش قمیشی آری پیر احتمالاً بین سال‌های ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۹ منتشر شده.
ابی سبد سبد مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری با تو - ۱۹۸۸ این ترانه دارای فواصل ربع پرده است.
ابی هموطن شهرام شب‌پره شهرام شب‌پره آری با تو - ۱۹۸۸ این ترانه نخستین بار در آلبوم "هیچ کجا ایران نمی‌شه" منتشر شد.
ابی گریز اردلان سرفراز فرید زلاند آری خلیج - ۱۹۹۰
ابی خانوم گل اردلان سرفراز فرید زلاند آری خلیج - ۱۹۹۰
ابی هزار و یک شب اردلان سرفراز فرید زلاند آری خلیج - ۱۹۹۰
ابی همدم اردلان سرفراز فرید زلاند آری خلیج - ۱۹۹۰
ابی کلبهٔ من لیلا کسری (هدیه) آری آری خلیج - ۱۹۹۰ این قطعه، تنها ساخته (ملودی و تنظیم) منوچهر چشم‌آذر برای ابی است.
ابی دو راهی هما میرافشار سیاوش قمیشی آری خلیج - ۱۹۹۰
ابی شکار محمدعلی شیرازی حسن شماعی‌زاده آری خلیج - ۱۹۹۰
ابی آبی اردلان سرفراز فرید زلاند آری غریبه - ۱۹۹۲
ابی و داریوش نون و پنیر و سبزی شهیار قنبری فرید زلاند آری نون و پنیر سبزی - ۱۹۹۱ سال ساخت این قطعه احتمالاً ۱۹۸۹ باشد.
ابی نون و پنیر و سبزی (سولو ورژن) شهیار قنبری فرید زلاند آری ستاره دنباله‌دار - ۱۹۹۲
ابی حبس افشین مقدم علیرضا افکاری آری جان جوانی ۳۰ آذر ۱۳۹۳
ابی بِهِت گفتم افشین مقدم علیرضا افکاری آری ۳۰ آذر ۱۳۹۳
ابی یه مردی افشین مقدم علیرضا افکاری آری ۳۰ آذر ۱۳۹۳
ابی آخرین بار افشین مقدم علیرضا افکاری آری ۳۰ آذر ۱۳۹۳
ابی دنیای آرزو داوود رحمت‌الهی علیرضا افکاری آری ۳۰ آذر ۱۳۹۳
ابی بغض داوود رحمت‌الهی علیرضا افکاری آری ۳۰ آذر ۱۳۹۳
ابی غمنومه علی اکبر یاغی‌تبار علیرضا افکاری آری ۳۰ آذر ۱۳۹۳
ابی فصل بیقراری پویان بوترابی علیرضا افکاری آری ۳۰ آذر ۱۳۹۳
افشین مقدم سینه‌ریز ستاره کریم محمودی پرویز غیاثیان آری زمستون
اکبر گلپایگانی یاد دل ابوالقاسم لاهوتی فریدون خشنود آری ۱۳۵۵
امید حضرت عشق جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری حضرت عشق
امید حرف نگفته جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری حضرت عشق
امید فرمان عشق جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری پرسه‌های عاشقانه
امید عشق خدایی همایون هوشیارنژاد حسن شماعی‌زاده آری حضرت عشق
پویا فکرشو نکن مسعود فردمنش جهانبخش پازوکی آری
پویا اولین عشق نیره فروتن جهانبخش پازوکی آری
پویا غریبانه نیره فروتن جهانبخش پازوکی آری
حبیب شام غریبان حافظ حبیب آری
حبیب فصل عشق مسعود فردمنش سیاوش قمیشی آری
حسن شماعی‌زاده گل زویا زاکاریان حسن شماعی‌زاده آری
حسن شماعی‌زاده دستو حلقه کن دور گردنم هما میرافشار حسن شماعی‌زاده آری
حسن شماعی‌زاده قسم ایرج رزم‌جو حسن شماعی‌زاده آری
حسن شماعی‌زاده شبها نمی‌ذاری بخوابم ایرج رزم‌جو حسن شماعی‌زاده آری
حسن شماعی‌زاده شک بیژن سمندر حسن شماعی‌زاده آری
حسن شماعی‌زاده وای چه شیرینه بیژن سمندر حسن شماعی‌زاده آری
حمیرا حسود (عشق زیاد) بیژن سمندر حسن شماعی‌زاده آری دریا کنار
حمیرا دریا کنار لیلا کسری(هدیه) کاظم رزازان آری دریا کنار
حمیرا تلفن بیژن سمندر کاظم رزازان آری دریا کنار
حمیرا واست می‌مردم (بیا که یارمی) لیلا کسری(هدیه) کاظم رزازان آری دریا کنار
حمیرا در جستجو جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری بهار عشق
حمیرا آزار داشت مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری بهار عشق
حمیرا جاده مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری سرنوشت
داریوش سال ۲۰۰۰ اردلان سرفراز آری آری گلایه‌ها ۱۳۵۷
داریوش سقوط شهیار قنبری فریبرز لاچینی آری گلایه‌ها ۱۳۵۷
داریوش داد از این دل باباطاهر پرویز مقصدی آری گلایه‌ها ۱۳۵۷
داریوش گلایه‌ها اردلان سرفراز آری آری گلایه‌ها ۱۳۵۷
داریوش نیستی اردلان سرفراز فرید زلاند آری
داریوش مرگ شب ایرج جنتی عطایی پرویز مقصدی آری داریوش از وطن می‌گوید ۱۳۵۸
داریوش نیایش اردلان سرفراز فرید زلاند آری آهای مردم دنیا
داریوش نفرین نامه شهیار قنبری بابک افشار آری نفرین نامه
داریوش تقویم اردلان سرفراز فرید زلاند آری معجزهٔ خاموش ۲۰۰۸
مهستی تقصیر توست لیلا کسری آری آری اسیر
مهستی حقیقت جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
مهستی بذار من خودم باشم جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
مهستی قامت عشق جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
مهستی لبخند جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری همیشه عاشق
مهستی کمی با من مدارا کن شهیار قنبری بابک افشار آری
مارتیک کم جرئت جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری صدف و سنگ
مارتیک صدای پا جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری صدف و سنگ
مارتیک به خدا نه جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری صدف و سنگ
مارتیک عزیزم زودتر جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری صدف و سنگ
مارتیک آهای آقای داماد جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری نوای عشق - ۱۹۹۶
مارتیک دل ما رفته مهمانی مسعود فردمنش محمد حیدری آری نوای عشق - ۱۹۹۶
مارتیک یعنی چه جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری نوای عشق - ۱۹۹۶
مارتیک یکبار دیگه جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری نیلوفر
مارتیک آقا خوش به حالتون زویا زاکاریان حسن شماعی‌زاده آری عطر لحظه‌ها
مارتیک مهتاب خانوم زویا زاکاریان مارتیک آری عطر لحظه‌ها
مارتیک شرابخانه زویا زاکاریان لقمان ادهمی آری عطر لحظه‌ها
عارف فضای تهی مسعود هوشمند محمود قراملکی آری ۱۳۵۶
عارف مرد (یل قامت شکسته) منصور تهرانی حسن شماعی‌زاده آری ۱۳۵۶
عارف ای ایران، ایران مسعود امینی حسن شماعی‌زاده آری بازگشت ۱۳۶۲
عارف ای بهار آخر کجایی هما میرافشار حسن شماعی‌زاده آری بازگشت ۱۳۶۲
عارف خواب ستاره فریدون علیخانی پرویز رحمان پناه آری امینه ۱۳۶۸ این آهنگ با دو تنظیم متفاوت اجرا شد.
عارف مرد قبیله لیلا کسری آندرانیک آری مرد قبیله ۱۳۶۹
عارف لیلی لیلا کسری سیاوش قمیشی آری مرد قبیله ۱۳۶۹
عارف گل گلخونه جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری مرد قبیله ۱۳۶۹
عارف منو محتاج کردی جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری ماه و پلنگ ۱۳۷۵
فریدون فروغی سال قحطی مسعود امینی فریدون فروغی آری
ستار / ابی عسل اردلان سرفراز فرید زلاند آری دلتنگی / شبزده
ستار دشمن اردلان سرفراز فرید زلاند آری
ستار غزل اردلان سرفراز فرید زلاند آری دلتنگی
ستار گرفتار اردلان سرفراز فرید زلاند آری دلتنگی
ستار مرا دریاب اردلان سرفراز فرید زلاند آری
ستار دلتنگی اردلان سرفراز فرید زلاند آری دلتنگی
ستار زخم اردلان سرفراز فرید زلاند آری دلتنگی
ستار یکی به شکل خود من اردلان سرفراز فرید زلاند آری شام آخر
ستار بی نظیر جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری ایران ایران
ستار نارفیق جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
ستار مسلمانان حافظ لقمان ادهمی آری بانی - ۱۹۹۵
ستار پند حافظ حافظ بابک افشار آری بانی - ۱۹۹۵
ستار آخرین تلاش مهدی داوودی مهدی داوودی آری گلبانو ۲۰۰۶
معین باورم کن جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری صبحت بخیر عزیزم - ۱۹۸۹
معین صبحت بخیر عزیزم هما میرافشار محمد حیدری آری صبحت بخیر عزیزم - ۱۹۸۹
معین گُلِ ستاره هما میرافشار حسن شماعی‌زاده آری
معین سفر هدیه فرید زلاند آری
معین خالق اردلان سرفراز فرید زلاند آری
معین پریچهر اردلان سرفراز فرید زلاند آری
معین دلسوخته اردلان سرفراز فرید زلاند آری
معین ای آنکه اردلان سرفراز فرید زلاند آری
معین بی بی گل ۲ هدیه آری آری
معین همصدا شهین حنانه ناصر چشم‌آذر آری
معین برای دیدن تو اردلان سرفراز فرید زلاند آری
معین پیاله اردلان سرفراز فرید زلاند آری
معین یکی را دوست می‌دارم مسعود امینی معین آری
معین حیران اردلان سرفراز معین آری نماز - ۱۹۹۲
معین حلقهٔ طلا هما میر افشار حسن شماعی‌زاده آری تولّد عشق - ۱۹۹۴
معین مسافر هما میر افشار محمد حیدری آری گل‌های غربت شمارهٔ ۳ - مسافر در دستگاه (گام) شور و مایه (تُنالیته) ی دشتی است.
معین هم قسم هما میر افشار آری آری پنجره - ۱۹۹۵
معین به دیدارم بیا هما میر افشار حسن شماعی‌زاده آری پنجره - ۱۹۹۵
معین گناه مسعود فردمنش آری آری پنجره - ۱۹۹۵
معین اما نمی‌شه بابک رادمنش بابک رادمنش آری
معین تو خوبی بابک رادمنش بابک رادمنش آری
معین قسم نخور همایون هوشیارنژاد حسن شماعی‌زاده آری
معین ظالم هما میر افشار حسن شماعی‌زاده آری
ویگن وطنم پرویز خطیبی آری آری
ویگن جلوهٔ قمر ابوالقاسم حالت ویگن آری
ویگن دلبر جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
ویگن شکوفه‌ها پرویز وکیلی عطاالله خرم آری
ویگن مرد سرگردان پرویز وکیلی پرویز مقصدی آری
هایده سر به هوا جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
هایده شهر آشوب جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
هایده یا رب لیلا کسری (هدیه) فرید زولاند آری
هایده شانه‌هایت اردلان سرفراز فرید زلاند آری
هایده بهار بهار محمد حیدری محمد حیدری آری
هایده نگو نمی‌آم جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
هایده ساقی اردلان سرفراز فرید زلاند آری
هایده بهانه اردلان سرفراز فرید زلاند آری
هایده بهار بهار محمد حیدری محمد حیدری آری
شکیلا بی یار ماییم جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری ارثیه‌های عاطفی - ۱۹۹۷
شکیلا قناری جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری ارثیه‌های عاطفی - ۱۹۹۷
شکیلا بازآ مولوی محمد حیدری آری ارثیه‌های عاطفی - ۱۹۹۷
شهره صولتی دل خوش باور آرش سزاوار آرش سزاوار آری دختر مشرقی - ۱۳۵۵
شهره و فریدون فرخزاد تک فرشاد عشقی آری آری ۱۳۵۶
شهره و شهرام شپره طلسم شهرام شپره شهرام شپره آری طلسم - ۱۳۶۳
شهره رسوا شاهرخ شاهید آری آری طلسم - ۱۳۶۳
شهره چرا رفتی شهرام شپره شهرام شپره آری طلسم - ۱۳۶۳
شهره و شهرام شپره قسمت ژاکلین آری آری طلسم - ۱۳۶۳
شهره گمشده شاهرخ شاهید آری آری طلسم - ۱۳۶۳
شهره شیطونک لیلا کسری (هدیه) آری آری شیطونک - ۱۳۶۶
شهره دخترا و پسرا بیژن سمندر حسن شماعی زاده آری شیطونک - ۱۳۶۶
شهره ولگرد شهرام دانش سیاوش قمیشی آری شیطونک - ۱۳۶۶
شهره یواشکی لیلا کسری (هدیه) آری آری شیطونک - ۱۳۶۶
شهره دو رنگی همایون هشیار نژاد سیاوش قمیشی منوچهر چشم آذر شیطونک - ۱۳۶۶
شهره سلام مسعود امینی آری آری سلام - ۱۳۶۵
شهره عروسی بیژن سمندر حسن شماعی زاده آری سلام - ۱۳۶۵
شهره دهاتی مسعود امینی آری آری سلام - ۱۳۶۵
شهره احساس زن هُدا کُرد باغ حسن شماعی زاده آری سلام - ۱۳۶۵
شهره دل دیوونه مسعود فردمنش سیاوش قمیشی آری سلام - ۱۳۶۵
شهره و حسن شماعی زاده به قربونت بگردم ایرج رزمجو حسن شماعی زاده آری ۱۳۶۸
شهره بمیرم آی بمیرم مسعود فردمنش حسن شماعی زاده آری هم نفس - ۱۳۷۱
شهره چه کنم مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری جمعه به جمعه - ۱۳۷۱
شهره سکه طلا مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری جمعه به جمعه - ۱۳۷۱
شهره همشهری اردلان سرفراز فرید زلاند آری زن - ۱۳۷۵
شهره شنیدم مسعود فردمنش حسن شماعی زاده آری عکساشو پاره کردم - ۱۳۷۷
شهره پیغوم مسعود فردمنش مهرداد آسمانی آری سایه شما - ۱۳۷۸
شهره هر کی عاشقه محمد صالح علا مهرداد آسمانی آری سایه شما - ۱۳۷۸
شهره و مسعود فردمنش محتاج مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری حکایت پنجم - ۱۳۷۹
شهره و مسعود فردمنش انتظار مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری حکایت پنجم - ۱۳۷۹
شهره و مسعود فردمنش تویی مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری حکایت پنجم - ۱۳۷۹
شهره عطر زن مسعود امینی مهرداد آسمانی آری عطر - ۱۳۸۰
شهره دریاب مرا مسعود امینی مهرداد آسمانی آری عطر - ۱۳۸۰
شهره شکایت همایون هشیار نژاد مهرداد آسمانی آری عاشقم - ۱۳۸۷
شهره گریه من شهریار قنبری حسن شماعی زاده آری عاشقم - ۱۳۸۷
شهرام صولتی غصه نخور مسعود فردمنش سیاوش قمیشی آری
شهرام صولتی رسوا مسعود فردمنش فرید زلاند آری
شهرام صولتی عطر تنت مسعود فردمنش فرید زلاند آری
شهرام صولتی گل ناز هما میرافشار حسن شماعی‌زاده آری
شهرام صولتی بهونه مسعود فردمنش محمد حیدری آری
شهرام صولتی تاراج مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری
شهرام صولتی خوشی به ما نیومده مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری
شهرام صولتی یار فراری مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری
شهرام صولتی هیچستان مسعود فردمنش مهرداد آسمانی آری
شهرام صولتی به دستم مسعود امینی مهرداد آسمانی آری
شهرام شب‌پره باغ الفبا همایون هشیار نژاد شهرام شب‌پره آری
شهرام شب‌پره من به دنبال تو ام همایون هشیار نژاد شهرام شب‌پره آری
شهرام شب‌پره خواب شهرام شب‌پره سیاوش قمیشی آری
شهرام شب‌پره یار بی وفا شهرام شب‌پره شهرام شب‌پره آری
گوگوش پیش کش منصور تهرانی حسن شماعی‌زاده آری
گوگوش مخلوق منصور تهرانی حسن شماعی‌زاده آری
گوگوش منو بشناس زویا زاکاریان حسن شماعی‌زاده آری
گوگوش آیریلیق رجب ابراهیمی علی سلیمی آری
گوگوش طلاق اردلان سرفراز منوچهر چشم‌آذر آری
گوگوش کیو کیو بنگ بنگ زویا زاکاریان مهرداد آسمانی آری
گوگوش چله نشین شهیار قنبری مهرداد آسمانی آری
گوگوش آهوی عشق زویا زاکاریان مهرداد آسمانی آری
گوگوش دلکوک شهیار قنبری مهرداد آسمانی آری
شاهرخ باغت خراب محلّی باباطاهر آری آهو -
شاهرخ پولک هما میرافشار فرید زلاند آری آهو -
شاهرخ خونه خراب ایرج رزم‌جو و شاهرخ شاهرخ آری عروسی - ۱۹۸۵
شاهرخ ماه پیشونی هما میر افشار شاهرخ آری لُعبت - ۱۹۹۶
شاهرخ عاشقی کدومه شاهرخ شاهرخ آری عتیقه -
شاهرخ کارم دراومد مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری شاه گل این آلبوم سه نفری است؛ ابی، شاهرخ، شهرام صولتی
شاهرخ ده بالا مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری شاه گل
فرزین گریه نکن جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
فرزین رطب جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
فرزین همنفس جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
فرزین هوای یار جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
فرزین عشق من جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
فرزین مهربان باش جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
فرزین معشوقه لیلا کسری (هدیه) جهانبخش پازوکی آری
مرتضی بابا بزرگ جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
مرتضی محبت جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
مرتضی کوله بار فریدون قاسمی فریبرز لاچینی آری
مرتضی باز منو کاشتی بیژن سمندر مرتضی آری
مرتضی امان امان هما میرافشار فرید زلاند آری
هاتف حضور حادثه هاتف هاتف آری
هاتف مذهب تو هاتف هاتف آری
هاتف سر پیری هاتف هاتف آری
هاتف نقاب (مترسک) هاتف هاتف آری
هاتف دختر کابل هاتف محلی افغانی آری
طوفان مش تقی صالح نیا طوفان آری
شیلا امشب بابک روزبه کوجی زادوری آری
فتانه دوست دارم یه عالمه جمشید شیبانی جمشید شیبانی آری
فتانه پر کشیده جمشید شیبانی جمشید شیبانی آری
فتانه ملا ممد جان افغانی افغانی آری
فتانه غم تنهایی کیومرث کیومرث آری
فتانه سنگ جمشید شیبانی جمشید شیبانی آری
فتانه تو بودی که فکر می‌کردی مسعود فردمنش مسعود فردمنش آری
فتانه سوت نزن رشید مرادی رشید مرادی آری
فتانه مریم پاکیزه جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
فتانه یک دو سه بیژن سمندر حسن شماعی‌زاده آری
فتانه بار سفر جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
فتانه جستجو جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
فتانه قصه زندگی بیژن سمندر حسن شماعی‌زاده آری
فتانه اون ور دنیا پرویز غیاثیان آری
فتانه طلسم بازسازی بازسازی آری
مرجان حسود آرش سزاوار پرویز مقصدی آری
رامش رودخونه‌ها محمدعلی بهمنی صادق نوجوکی آری
راشید ما عاشقتیم اما جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
سامان شمعدونیا مریم حیدرزاده سامان آری
مهرداد آسمانی عاشق شدن جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
مهرداد آسمانی عاشق شدن جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
مهرداد آسمانی شبیه هیچ‌کس ایرج جنتی عطایی مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی بین دو گریه ایرج جنتی عطایی مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی ریتم وسوسه ایرج جنتی عطایی مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی نمی‌بخشم ایرج جنتی عطایی مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی به ساعتت نگاه نکن ایرج جنتی عطایی مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی ضد نور ایرج جنتی عطایی مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی ماهک زویا زاکاریان مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی فاصله زویا زاکاریان مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی دست من نیست زویا زاکاریان مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی شطرنج زویا زاکاریان مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی مهربونی کن، نرو مسعود امینی مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی قلب پاره‌پاره همایون هوشیارنژاد مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی قسمت همایون هوشیارنژاد مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی یاد تو همایون هوشیارنژاد مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی عروسک مسعود فردمنش مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی عشق همه‌کاره‌ست مسعود فردمنش مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی آنتیک مسعود امینی محمد حیدری آری
مهرداد آسمانی پوست شب مسعود امینی محمد حیدری آری
مهرداد آسمانی ماشین آب‌پاش مسعود امینی مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی خانومی علی رضا میبدی مهرداد آسمانی آری
مهرداد آسمانی سگ محمد صالح‌علا مهرداد آسمانی آری
منصور همسفری نیست همایون هوشیار نژاد حسن شماعی‌زاده آری
منصور دوست دارم حسن شماعی‌زاده حسن شماعی‌زاده آری
منصور دریچه اردلان سرفراز حسن شماعی‌زاده آری
منصور چشم سیات امیر فرخ تجلی سیاوش قمیشی آری
منصور قایق کاغذی سوسن اکبرپور سیاوش قمیشی آری
منصور عشق آتشی پاکسیما زکی‌پور سیاوش قمیشی آری
منصور چشمان سیاه جلیل زلاند جلیل زلاند آری
منصور عزیز دلمی پاکسیما زکی‌پور منصور آری
منصور منُ ببخش پاکسیما زکی‌پور منصور آری
منصور ترانه بی ترانه بابک صحرایی بابک بیات آری
منصور می‌خوامت بابک روزبه منصور آری
منصور آرزومه بابک روزبه منصور آری
منصور شیرین بابک روزبه منصور آری
منصور دروغگو بابک صحرایی منصور آری
منصور دلم خوشه حمیدرضا صمدی بابک زرین آری
منصور زندگی چیست افغان افغان آری
منصور بشکن بابک روزبه منصور آری
نوش‌آفرین بخون بخون اردلان سرفراز فریدون خشنود آری ۱۳۵۷
نوش‌آفرین غریبه‌ها اردلان سرفراز فریدون خشنود آری ۱۳۵۷
نوش‌آفرین عشق کامل علیرضا میبدی مهرداد آسمانی آری ۱۳۷۴
نوش‌آفرین مهمونی مینا جلالی فریدون اسکندر آری ۱۳۸۵
شهرام کاشانی نکنه شهرام کاشانی و فریدون علیخانی فریدون علیخانی آری k one
لیلا فروهر همیشه تازه حسین چترنور بابک افشار آری
لیلا فروهر نجوا اردلان سرفراز فرید زلاند آری
لیلا فروهر ندای آسمونی (نیاز) فریدون علیخانی امیر آرام بوی توقف
لیلا فروهر گل زرد منصور تهرانی آری آری
لیلا فروهر محال اردلان سرفراز آری آری
لیلا فروهر عشق تازه منصور تهرانی سیاوش قمیشی آری
لیلا فروهر مخمل ناز فریدون علیخانی لیلا فروهر آری مخمل ناز اولین تجربه آهنگ سازی فروهر
لیلا فروهر یار بیژن سمندر حسن شماعی‌زاده آری هدیه ۱۳۶۹ آلبوم مشترک با شهرام صولتی
لیلا فروهر شِکوِه هما میرافشار حسن شماعی‌زاده آری شانس ۱۳۷۱
لیلا فروهر خبر تازه اردلان سرفراز فرید زلاند آری اتل متل ۱۳۷۳ آلبوم مشترک با ابی
لیلا فروهر گل‌های لاله عباسی هما میرافشار فرید زلاند آری
لیلا فروهر ویرون بشی ای دل جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری دیدار ۱۳۷۷ این ترانه‌ها ابتدا توسط پوران خوانده شد. در این آلبوم توسط لیلا فروهر بازخوانی شد.
لیلا فروهر وای چه بلایی ای دل جهانبخش پازوکی جهانبخش پازوکی آری
لیلا فروهر ای همصدای من شهین حنانه ناصر چشم‌آذر آری
لیلا فروهر جون منی آری
لیلا فروهر کوه البرز ژاکلین ژاکلین آری تصویر ۱۳۷۹
لیلا فروهر تصویر ژاکلین ژاکلین آری
قیصر لات کوجی زادوری کوجی زادوری آری ۱۳۸۲ / ۲۰۰۳
قیصر اتوبوس کوجی زادوری کوجی زادوری آری ۱۳۸۴ / ۲۰۰۵
تارا آقا بالاسر هاتف هاتف آری ۲۰۰۲
تارا می‌ترسم عاشق بشم بهرام بانکی بهرام بانکی آری ۲۰۰۸

منابع

ویرایش
  1. «صفرعلی جاوید رهبر ارکستر آذری صدا و سیما درگذشت». خبرگزاری ایسنا |. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۶.
  2. «مهاجرت دو سویه ایرانیان و قفقازی‌ها در دوره معاصر». خبرگزاری BBC |. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۶.
  3. «سرنوشت تلخ ایرانیان مهاجر در شوروی». کتابخانه ملی ایران |. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۶.
  4. «بررسی تبعید ایرانیان از شوروی» (PDF). پایگاه خبری کتابخانه ملی ایران|. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۱ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۶.
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ مقصودلو، محمدحسن (۲۰۱۵-۰۳-۱۰). «ترانه‌های بهار و عید». روزآنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۳-۱۰.
  6. PIXER TV (2016-10-18), انتقاد تند استاد منوچهر چشم‌آذر از خواننده‌های جدید, YouTube, retrieved 2018-05-04