تاریخچه محاسبات در اتحاد جماهیر شوروی

کلاس کامپیوتر در مدرسه شماره 2 روستای چکالوفسکی در سال های 1985-1986

تاریخچه محاسبات در اتحاد جماهیر شوروی در اواخر دهه ۱۹۴۰ آغاز شد، زمانی که این کشور شروع به توسعه ماشین محاسبات الکترونیکی کوچک (MESM) در موسسه الکتروتکنولوژی کیف در فئوفانیا کرد. مخالفت‌های اولیه ایدئولوژیکی با سایبرنتیک در اتحاد جماهیر شوروی توسط سیاست‌های دوره خروشچف که تولید کامپیوتر را تشویق می‌کرد، غلبه کرد.

تا اوایل دهه ۱۹۷۰، کارهای ناهماهنگ وزارتخانه‌های دولتی رقابتی، صنعت کامپیوتر شوروی را در آشفتگی رها کرده بود. به دلیل کمبود استانداردهای مشترک برای تجهیزات جانبی و کمبود ظرفیت ذخیره‌سازی دیجیتال، فناوری اتحاد جماهیر شوروی به طور قابل توجهی از صنعت نیمه‌هادی غرب عقب بود. دولت شوروی تصمیم گرفت توسعه طراحی‌های کامپیوتری اصلی را رها کند و تشویق به کپی کردن سیستم‌های موجود غربی کرد (به عنوان مثال، سری CPU 1801 در اوایل دهه ۱۹۸۰ به نفع PDP-11 ISA کنار گذاشته شد).

صنعت شوروی قادر به تولید انبوه کامپیوترها با استانداردهای کیفیت قابل قبول نبود و نسخه‌های تولید شده محلی از سخت‌افزارهای غربی غیرقابل اعتماد بودند. با گسترش کامپیوترهای شخصی در صنایع و دفاتر در غرب، فاصله فناوری شوروی افزایش یافت.

تقریباً تمامی تولیدکنندگان کامپیوتر شوروی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی فعالیت خود را متوقف کردند. تعداد کمی از شرکت‌هایی که تا دهه ۱۹۹۰ باقی ماندند از قطعات خارجی استفاده می‌کردند و هرگز به حجم تولید بالا دست نیافتند.

تاریخچه

تاریخچه اولیه

در سال ۱۹۳۶، یک کامپیوتر آنالوگ به نام یکپارچه‌ساز آبی توسط ولادیمیر لوکیانوف طراحی شد. این اولین کامپیوتر جهان برای حل معادلات دیفرانسیل جزئی بود.

اتحاد جماهیر شوروی پس از جنگ جهانی دوم شروع به توسعه کامپیوترهای دیجیتال کرد. یک کامپیوتر الکترونیکی قابل برنامه‌ریزی جهانی توسط تیمی از دانشمندان به رهبری سرگئی لبدف در موسسه الکتروتکنولوژی کیف در فئوفانیا ساخته شد. این کامپیوتر که به نام MESM (روسی: МЭСМ; Малая Электронно-Счетная Машина, Small Electronic Calculating Machine)شناخته می‌شود، در سال ۱۹۵۰ به بهره‌برداری رسید. به گفته برخی نویسندگان، این کامپیوتر به عنوان اولین کامپیوتر در اروپای قاره‌ای نیز معرفی شده است، اگرچه Zuse Z4 و BARK سوئدی پیش از آن بودند.لامپ‌های خلأMESM از تولیدکنندگان رادیو تهیه شده بود.

خطابه‌های دولتی، سایبرنتیک در اتحاد جماهیر شوروی را به عنوان تلاشی سرمایه‌داری برای تضعیف بیشتر حقوق کارگران به تصویر کشیدند. هفته‌نامه شوروی Literaturnaya Gazeta در سال ۱۹۵۰ مقاله‌ای منتشر کرد که به شدت از نوبرت وینر و کتاب او سایبرنتیک: یا کنترل و ارتباطات در حیوان و ماشین ، انتقاد می‌کرد و وینر را به عنوان یکی از "شیادان و تاریک‌اندیشانی که سرمایه‌داران به جای دانشمندان واقعی جایگزین می‌کنند" توصیف کرد. پس از انتشار این مقاله، کتاب او از کتابخانه‌های پژوهشی شوروی حذف شد.

اولین کامپیوتر بزرگ‌مقیاس،BESM-1, در موسسه مکانیک دقیق و مهندسی کامپیوتر لبدفدر مسکو مونتاژ شد. کارهای شوروی روی کامپیوترها برای اولین بار در کنفرانس دارمشتات در سال ۱۹۵۵ عمومی شد.

دوران پس از استالین

Ural-1 control unit

همانند ایالات متحده، کامپیوترهای اولیه برای محاسبات علمی و نظامی طراحی شده بودند. سیستم‌هایپردازش خودکار داده‌ها در اواسط دهه ۱۹۵۰ با سیستم‌های مینسک و اورال که هر دو توسط وزارت فناوری رادیو طراحی شده بودند، اولین حضور خود را داشتند. وزارت ساخت ابزار نیز با سیستم ASVT, که بر اساس PDP-8 بود، وارد عرصه کامپیوتر شد.

کامپیوتر استرلا، که در دسامبر ۱۹۵۶ به بهره‌برداری رسید، محاسبات مربوط به پرواز فضایی اولین سفر انسان به فضا توسط یوری گاگارین راانجام داد. استرلا توسط دفتر طراحی ویژه ۲۴۵ (SKB-245) وزارت ساخت ابزار طراحی شد. طراح اصلی استرلا، Y. Y. Bazilevsky برای کار خود در این پروژه عنوان قهرمان کار اجتماعی را دریافت کرد. Setun, یک کامپیوتر ترینری آزمایشی، در سال ۱۹۵۹ طراحی و ساخته شد.

دوره گرمای خروشچف منجر به تخفیف محدودیت‌های ایدئولوژیکی شد و تا سال ۱۹۶۱ دولت تشویق به ساخت کارخانه‌های کامپیوتری کرد. کامپیوتر هایMir-1، Mir-2 و Mir-3 در دهه ۱۹۶۰ در موسسه سایبرنتیک کیف تولید شدند. ویکتور گلوشکوف در اوایل دهه ۱۹۶۰ به کار خود در پروژه OGAS، یک شبکه کامپیوتری به زمان واقعی، غیرمتمرکز و سلسله‌مراتبی، اغاز کرد، اما این پروژه هرگز به پایان نرسید. کارخانه‌های شوروی در اوایل دهه ۱۹۶۰ به تولید کامپیوترهای ترانزیستوریپرداختند.

در آن زمان، ALGOL رایج ترین زبان برنامه نویسی در مراکز محاسباتی شوروی بود. ALGOL 60 با چندین نسخه داخلی از جمله ALGAMS, MALGOL و آلفا استفاده می شد. ALGOL به عنوان محبوب‌ترین زبان برای آموزش در دانشگاه‌ها تا دهه ۱۹۷۰ باقی ماند.

کامپیوتر MINSK-2 یک کامپیوتر دیجیتال جامد با فناوری نیمه‌هادی بود که در سال ۱۹۶۲ به تولید رسید و سازمان سیا تلاش کرد که یک نمونه از آن را به دست آورد.BESM-6که در سال ۱۹۶۵ معرفی شد، با سرعت حدود ۸۰۰ هزار عملیات در ثانیه KIPS در بنچمارک Gibson Mix اجرا می کرد—ده برابر سرعت هر کامپیوتر شوروی دوره‌ی آن زمان که به صورت ترکیبی تولید می‌شد، بود و نزدیک به عملکرد CDC 3600 بود. از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۷، ۳۵۵ واحد BESM-6 تولید شد. BESM-6 با استفاده از پایپلاینینگ دستور، تعامل حافظه و ترجمه آدرس مجازی, پیشرفته برای دوره‌ی خود بود، اما در آن زمان کمتر شناخته می‌شد نسبت به MESM.

در سال ۱۹۶۵، وزارت صنایع الکترونیک تأسیس شد که به پایان حیثیت وزارت فناوری رادیودر تولید کامپیوتر پایان داد.در سال بعد، اتحاد جماهیر شوروی یک توافقنامه همکاری با فرانسه امضا کرد تا پس از اینکه ایالات متحده جلوی خرید یک مینی‌فریم CDC 6600 از سوی فرانسه را گرفته بود، تحقیقات در زمینه کامپیوتر را با آن‌ها به اشتراک بگذارد. در سال ۱۹۶۷، پروژه سامانه یکپارچه کامپیوترهای الکترونیکی آغاز شد تا یک کامپیوتر چندمنظوره با کشورهای دیگر اقتصاد کمکی ایجاد شود.

Soyuz 7K-L1 اولین فضانوردی شوروی بود که دارای یک کامپیوتر دیجیتال به نام Argon-11S بر روی آن بود. ساخت آرگون-۱۱S توسط مؤسسه تحقیقات علمی ماشین‌های الکترونیکیدر سال ۱۹۶۸ به پایان رسید. بر اساس پیرز بیزونی، کمبود قدرت محاسباتی یکی از عوامل شکست برنامه فضانوردی شوروی برای فرود بر ماه بود.

صنعت نیمه‌رساناها

The KR580VM80A, a clone of the Intel 8080 CPU

شوروی‌ها در اواخر دهه ۱۹۵۰ به معنای تاکتیکی نیمه‌رسانا ها پی بردند و تاسیسات جدیدی برای تولید آن‌ها در شهرهایی مانند لنینگراد و ریگا ایجاد شد.دانشمندان شوروی از توافقات تبادل دانشجویی با ایالات متحده استفاده کردند تا فناوری را مطالعه کنند و درس‌هایی از پیشگامان این حوزه مانند ویلیام شاکلی بگذرانند. اولین مدار مجتمع شوروی در سال ۱۹۶۲ تولید شد که تحت هدایت Yuri Osokin بود.

Joel Barrجاسوس آمریکایی تبار شوروی که قبلاً به شرکت‌های فناوری مستقر در ایالات متحده نفوذ کرده بود، با موفقیت به خروشچف توصیه کرد تا شهر جدیدی را برای تولید نیمه‌رساناها ایجاد کند. این شهر جدید به نام زلنوگراد شناخته شد.

همچنین در دهه ۱۹۶۰، با آغاز توسعه صنعت نیمه‌رسانایی محلی، دانشمندان شوروی به طور فزاینده‌ای مأمور شدند تا طراحی‌های غربی را (مانند مدار SN-51 شرکت Texas Instruments) بدون هیچ تغییری کپی کنند.در نگاه به گذشته، این رویکرد نامناسبی بود که با دنیای پیشرفته و سریع تولید چیپ‌ها، که به قانون مور متکی بود، سازگاری نداشت.

دهه 1970

Elbrus computer in Moscow's Polytechnic Museum

در اوایل دهه ۱۹۷۰، کمبود استانداردهای مشترک در لوازم جانبی و ظرفیت دیجیتال باعث عقب‌ماندگی فناوری به مراتب پشت تولیدکنندگان غربی شد. محدودیت‌های سخت‌افزاری باعث شد که برنامه‌نویسان شوروی تا اوایل دهه ۱۹۷۰ برنامه‌های خود را به زبانکد ماشین بنویسند. از کاربران انتظار می‌رفت که سخت‌افزار خود را نگهداری و تعمیر کنند؛ اصلاحات محلی باعث شد که به‌راحتی (یا حتی غیرممکن) باشد نرم‌افزار را به اشتراک بگذارند، حتی بین دستگاه‌های مشابه.

بر طبق برنامه پنج‌ساله نهم (۱۹۷۱-۱۹۷۵)، تولید کامپیوترهای شوروی تا سال ۱۹۷۵ به ۲.۶ برابر افزایش خواهد یافت و تعداد کل کامپیوترهای نصب شده به ۲۵٬۰۰۰ واحد خواهد رسید،که به این معنی است که تا سال ۱۹۷۱ حدود ۷٬۰۰۰ کامپیوتر در استفاده بوده است. در برنامه، تولید کمیت‌های بزرگ‌تری از مدار مجتمع مبتنی بر Ryadمورد بحث قرار گرفت، اما BESM همچنان پرکاربردترین مدل بود و ASVT هنوز کمیاب بود. برنامه، استفاده از کامپیوترها برای اهداف ملی مانند اتوماسیون صنعتی گسترده، اقتصادسنجی، و شبکه برنامه‌ریزی مرکزی در سطح کشوری را پیش‌بینی می‌کردبه جزء نظرات برخی متخصصان مانند Barry Boehm از RAND و Victor Zorza که فکر می‌کردند که فناوری شوروی می‌تواند با تلاش شدید مانند برنامه فضایی شورویبه غرب برسد، دیگران همچون Marshall Goldman معتقد بودند که این امر بدون رقابت سرمایه‌داری و بازخورد کاربر ممکن نیست و شکست در دستیابی به اهداف برنامه‌های پیشین موجب شده بود.

دولت تصمیم گرفت تا توسعه اصلی در صنعت را به پایان برساند و به جای آن، قاچاق سیستم‌های غربی را تشویق کند. یک گزینه جایگزین، شراکت با شرکت بین‌المللی کامپیوترز International Computers Limitedمستقر در بریتانیا، مورد بررسی قرار گرفت اما در نهایت رد شد. سیستم اصلی ES EVM که در سال ۱۹۷۱ معرفی شد، بر اساس سیستم IBM/360 بود. این کپی‌برداری امکان‌پذیر بود زیرا اگرچه پیاده‌سازی سیستم IBM/360 توسط تعدادی از اختراعات محافظت می‌شد، IBM توضیحی از معماری سیستم را منتشر کرده بود (که ایجاد پیاده‌سازی‌های رقابتی را ممکن می‌ساخت).

آکادمی علوم شوروی که یکی از بازیگران اصلی در توسعه کامپیوترهای شوروی بود، قادر به رقابت با تأثیر سیاسی وزارت‌های قدرتمند نبود و به نقش نظارتی تنزل یافت. تحقیق و توسعه سخت‌افزار مسئولیت مؤسسات تحقیقاتی متصل به وزارت‌ها شدند.در اوایل دهه ۱۹۷۰، با فناوری تراشه‌ها که به طور فزاینده‌ای به برنامه‌های دفاعی مرتبط شد، زلنوگراد به عنوان مرکز صنعت میکروپردازش شوروی ظاهر شد؛ طرح‌های فناوری خارجی به طور قانونی یا غیرقانونی وارد شدند.[12]

برنامه پنج‌ساله نهم نسخه کوچک‌تری از پروژه OGAS اولیه را تأیید کرد و شبکه EGSVT را که باید ارتباط بخش‌های بالاتر دپارتمان‌ها و ادارات برنامه‌ریزی را برقرار کند، مورد توجه قرار داد. کیفیت پایین سیستم‌های تلفنی شوروی انتقال داده‌های از راه دور و دسترسی را مشکل کرد. سیستم تلفن برای ارتباط صوتی به سختی کافی بود و یک پژوهشگر غربی نمی‌پنداشت که می‌تواند قبل از پایان قرن بیستم به طور قابل توجهی بهبود یابد.

در سال ۱۹۷۳، لبدف که به عنوان مدیر موسسه مکانیک دقیق و مهندسی کامپیوترفعالیت می‌کرد، از این سمت کناره‌گیری کرد. وی توسط وسولود بورتسفجایگزین شد که توسعه سری کامپیوترهای البروس را ترویج کرد

به روح تخفیف تنش‌ها، در سال ۱۹۷۴،دولت نیکسون تصمیم گرفت محدودیت‌های صادراتی را در مورد سخت‌افزارهای کامپیوتری رفع کند و حداکثر قدرت محاسباتی مجاز را به ۳۲ میلیون بیت در ثانیه افزایش دهد. در سال ۱۹۷۵، اتحاد جماهیر شوروی سفارشی به IBM داد تا کامپیوترهای کنترل فرآیند و مدیریت را برای کارخانه جدید کاماز خود ارائه دهد.سیستم‌های IBM همچنین برای Intourist خریداری شد تا یک سیستم رزرواسیون کامپیوتری قبل از بازی‌های المپیک تابستانی ۱۹۸۰ راه‌اندازی کند.

اوایل دهه 1980

Soviet computers in 1985

صنعت کامپیوتر شوروی در دهه ۱۹۸۰ همچنان در حال رکود بود. با گسترش کامپیوترهای شخصی در دفاتر و صنایع در ایالات متحده و بیشتر کشورهای غربی، اتحاد جماهیر شوروی نتوانست همگام شود. تا سال ۱۹۸۹، بیش از ۲۰۰,۰۰۰ کامپیوتر در کشور وجود داشت. در سال ۱۹۸۴، اتحاد جماهیر شوروی حدود ۳۰۰,۰۰۰ برنامه‌نویس آموزش دیده داشت، اما آن‌ها تجهیزات کافی برای بهره‌وری نداشتند.

اگرچه وزارت فناوری رادیو تا سال ۱۹۸۰ پیشرو در تولید کامپیوترهای شوروی بود، رهبری این وزارتخانه با دیدی عمیقاً تردیدآمیز به توسعه یک کامپیوتر شخصی نمونه‌وار نگاه می‌کرد و فکر می‌کرد که یک کامپیوتر هرگز نمی‌تواند شخصی باشد. در سال بعد، زمانی که دولت شوروی مصوبه‌ای برای توسعه فناوری ریزپردازنده‌ها تصویب کرد، نگرش این وزارتخانه تغییر کرد.

گسترش سیستم‌های کامپیوتری در شرکت‌های شوروی نیز به کندی پیش رفت. در سال ۱۹۸۴، تنها یک‌سوم از کارخانه‌های شوروی با بیش از ۵۰۰ کارگر به یک کامپیوتر مرکزی دسترسی داشتند (در مقایسه با تقریباً ۱۰۰ درصد در ایالات متحده). موفقیت مدیران شوروی با میزان دستیابی به اهداف برنامه سنجیده می‌شد، و کامپیوترها تغییر محاسبات حسابداری برای دستیابی مصنوعی به اهداف را دشوارتر می‌کردند؛ شرکت‌هایی که سیستم‌های کامپیوتری داشتند به نظر می‌رسید که عملکرد بدتری نسبت به شرکت‌های بدون سیستم کامپیوتری داشتند.

جنبش علاقه‌مندان به کامپیوتر در اوایل دهه ۱۹۸۰ در اتحاد جماهیر شوروی پدیدار شد، با تکیه بر سابقه طولانی علاقه‌مندی به رادیو و برق. در سال ۱۹۷۸، سه کارمند موسسه ماشین‌سازی الکترونیک مسکو یک نمونه اولیه کامپیوتر بر اساس ریزپردازنده جدید KR580IK80 ساختند و آن را میکرو-۸۰ نامیدند. پس از اینکه نتوانستند هیچ علاقه‌ای از سوی وزارتخانه‌ها جلب کنند، آن‌ها نقشه‌ها را در مجله رادیو منتشر کردند و آن را به اولین کامپیوتر DIY شوروی تبدیل کردند. این ابتکار موفق بود (اگرچه تراشه‌های لازم را می‌توانستند فقط در بازار سیاه خریداری کنند)، که منجر به پروژه‌های کامپیوتری رادیو-۸۶RK و چندین پروژه دیگر شد.

قاچاق به ویژه در صنعت نرم‌افزار رایج بود، جایی که نسخه‌های نرم‌افزارهای غربی به‌طور گسترده پخش می‌شدند. سازمان‌های اطلاعاتی آمریکایی، پس از آگاهی از تلاش‌های قاچاق نرم‌افزار شوروی، در نرم‌افزارهای کپی‌شده باگ هایی قرار دادند که بعدها منجر به خرابی‌های فاجعه‌بار در سیستم‌های صنعتی شدند.یکی از این باگ ها باعث انفجار در یک خط لوله گاز در سیبری در سال ۱۹۸۲ شد، پس از اینکه تنظیمات پمپ و شیرها به گونه‌ای تغییر کرد که فشارهایی بسیار بالاتر از تحمل اتصالات و جوش‌های لوله ایجاد شد. این انفجار هیچ تلفات جانی نداشت، اما منجر به خسارات اقتصادی قابل توجهی شد.

در ژوئیه ۱۹۸۴، تحریم‌های COCOM که صادرات تعدادی از کامپیوترهای رومیزی رایج به اتحاد جماهیر شوروی را ممنوع می‌کرد، لغو شد؛ در همان زمان، فروش کامپیوترهای بزرگ‌تر بیشتر محدود شد. در سال ۱۹۸۵، اتحاد جماهیر شوروی بیش از ۱۰,۰۰۰ کامپیوتر MSX از شرکت نیپون گاگی خریداری کرد.

وضعیت محاسبات علمی به ویژه عقب‌مانده بود، به طوری که سازمان سیا اظهار داشت که "برای شوروی‌ها، به دست آوردن یک ابرکامپیوتر غربی می‌تواند منجر به افزایش ۱۰٪ تا ۱۰۰٪ در کل قدرت محاسبات علمی شود."

پرسترویکا

The BK-0010, the most widely produced Soviet home computer

برنامه‌ای برای گسترش سواد کامپیوتری در مدارس شوروی یکی از اولین ابتکاراتی بود که میخائیل گورباچف پس از به قدرت رسیدن در سال ۱۹۸۵ اعلام کرد. در آن سال، کامپیوتر شخصی Elektronika BK-0010 اولین کامپیوتر شخصی شوروی بود که به طور گسترده در مدارس و به عنوان یک محصول مصرفی استفاده می‌شد. این تنها کامپیوتر شخصی شوروی بود که در بیش از چند هزار واحد تولید شد.

برنامه پنج‌ساله دوازدهم خواستار تولید بیش از یک میلیون کامپیوتر شخصی و ۱۰ میلیون دیسک فلاپی بود. بین سال‌های ۱۹۸۶ و ۱۹۸۸، مدارس شوروی ۸۷,۸۰۸ کامپیوتر از ۱۱۱,۰۰۰ کامپیوتر برنامه‌ریزی‌شده دریافت کردند. حدود ۶۰,۰۰۰ عدد از آن‌ها BK-0010 بودند، به عنوان بخشی از سیستم‌های امکانات کامپیوتری KUVT-86.

اگرچه کپی‌های سخت‌افزاری شوروی از نظر عملکرد تا حدودی از همتایان غربی خود عقب‌تر بودند، مسئله اصلی آن‌ها به طور کلی قابلیت اطمینان ضعیف بود. [Agat (computer)|آگات]]که یک کلون از Apple II بود، به خصوص مستعد خرابی بود؛ دیسک‌هایی که توسط یک سیستم خوانده می‌شدند ممکن بود توسط سیستم‌های دیگر غیرقابل خواندن باشند. در شماره اوت ۱۹۸۵ روزنامه پراودا گزارش شده بود: "شکایاتی درباره کیفیت و قابلیت اطمینان کامپیوترها وجود دارد". آگات به دلیل مشکلات در تامین قطعات، مانند درایوهای دیسک، در نهایت تولیدش متوقف شد.

وکتور-06C، که در سال ۱۹۸۶ منتشر شد، به خاطر قابلیت گرافیکی نسبتاً پیشرفته‌اش شناخته می‌شد. وکتور قادر بود تا ۲۵۶ رنگ را نمایش دهد در حالی که BK-0010 تنها چهار رنگ ثابت بدون پالت داشت. .

در سال ۱۹۸۷، مشخص شد که کونگزبرگ گروپن و [[توشیبا] دستگاه‌های فرز CNC را به اتحاد جماهیر شوروی فروخته‌اند که به نام اسکندال توشیبا-کونگزبرگ شناخته می‌شود. رئیس توشیبا استعفا داد و این شرکت با تهدید به ممنوعیت پنج ساله از بازار آمریکا مواجه شد.

تصویب قانون تعاونی‌ها در ماه مه 1987 منجر به گسترش سریع شرکت‌هایی شد که به تجارت رایانه‌ها و قطعات سخت‌افزاری می‌پرداختند. بسیاری از تعاونی‌های نرم‌افزاری تأسیس شدند و تا سال 1988 یک پنجم از تمام برنامه‌نویسان شوروی را به کار گرفتند. تعاونی تکنیکا که توسط آرتیوم تاراسوف ایجاد شد، توانست نرم‌افزار خود را به نهادهای دولتی از جمله گوسناب بفروشد.

رایانه‌های ساخت شوروی که با آی‌بی‌ام سازگار بودند در اواخر دهه 1980 معرفی شدند، اما هزینه آنها فراتر از توان خانوارهای شوروی بود. پویسک که در سال 1989 منتشر شد، رایج‌ترین رایانه سازگار با آی‌بی‌ام در شوروی بود. به دلیل مشکلات تولید، هیچ مدل رایانه شخصی هرگز به تولید انبوه نرسید

با کاهش تحریم‌های فناوری غرب در اواخر دوره پرسترویکا، شوروی‌ها به طور فزاینده‌ای از سیستم‌های خارجی استفاده کردند. در سال 1989، مؤسسه فناوری حرارتی مسکو 70 تا 100 سیستم IBM XT-AT با ریزپردازنده‌های 8086 را به دست آورد. کیفیت پایین تولیدات داخلی کشور را مجبور به واردات بیش از 50,000 رایانه شخصی از تایوان در سال 1989 کرد

معاملات وارداتی به طور فزاینده‌ای بزرگ با تولیدکنندگان غربی امضا شد، اما با فروپاشی اقتصاد شوروی، شرکت‌ها در تلاش بودند تا ارز سخت برای پرداخت این معاملات به دست آورند و بسیاری از معاملات به تأخیر افتاد یا لغو شد. به گزارش‌ها، شرکت Control Data Corporation موافقت کرد که کامپیوترها را با کارت‌های کریسمس شوروی مبادله کند.

گروه‌های حقوق بشر در غرب به دولت شوروی فشار آوردند تا ویزای خروج را به همه کارشناسان کامپیوتر که می‌خواستند مهاجرت کنند، اعطا کند. مقامات شوروی سرانجام موافقت کردند که این کار را انجام دهند، که منجر به از دست دادن قابل توجهی از استعدادها در حوزه محاسبات شد.

دهه 1990 و میراث

همچنین ببینید: Information technology in Russia

در اوت ۱۹۹۰، شبکهRELCOM (یک شبکه کامپیوتری UUCP که بر روی خطوط تلفن کار می‌کرد) تأسیس شد. این شبکه از طریق هلسینکی به EUnet متصل شد که امکان دسترسی بهUsenet را فراهم میکرد. تا پایان سال ۱۹۹۱، این شبکه حدود ۲۰,۰۰۰ کاربر داشت. در سپتامبر ۱۹۹۰، دامنه .su ایجاد شد.

در اوایل سال ۱۹۹۱، اتحاد جماهیر شوروی در آستانه فروپاشی بود؛ سفارشات تهیه‌ی مواد به صورت انبوه لغو شدند و محصولات نیمه‌تمام از کارخانه‌های کامپیوتر به دلیل خرابی سیستم متمرکز تأمین از دست داده شدند و امکان کامل‌شدن آن‌ها وجود نداشت.کارخانه بزرگ کامپیوتری مینسک تلاش کرد تا با تغییر به تولید چراغ‌های شناور، در شرایط جدید زنده بماند. محدودیت‌های صادرات غربی بر روی تجهیزات کامپیوتری مدنی در ماه مه ۱۹۹۱ لغو شدند. اگرچه به لحاظ فناوری به شوروی‌ها اجازه داده شد که کامپیوترها را به غرب صادر کنند، اما عقب‌ماندگی فناوری آن‌ها باعث شد که در آنجا بازاری نداشتند. خبر تلاش برای کودتای شوروی در اوت ۱۹۹۱ از طریق گروه‌های Usenet از طریق Relcom منتشر شد.

با سقوط اتحاد جماهیر شوروی، بسیاری از توسعه‌دهندگان و مهندسان برجسته کامپیوتری شوروی (شامل معمار آینده پردازنده‌های اینتل، ولادیمیر پنتکوفسکی) به خارج از کشور مهاجرت کردند. شرکت‌ها و کارخانه‌های بزرگی که کامپیوترهایی را برای نیروهای مسلح شوروی تولید می‌کردند، دیگر وجود نداشتند. کامپیوترهای تولید شده در کشورهای پس از شوروی در اوایل دهه ۱۹۹۰ تقریباً به طور انحصاری با قطعات خارجی تجمیع شدند.

تا اواسط دهه ۱۹۹۰، کامپیوترهای شوروی در روسیه به طور گسترده استفاده می‌شدند. بازار کامپیوترهای شخصی پس از شوروی در روسیه در ابتدا توسط برندهای خارجی مانند ایسر و آی‌بی‌ام، که کامپیوترها را از واحدهای تولیدی خارج از کشور به روسیه صادر می‌کردند، تسلط داشت. از اواسط دهه ۱۹۹۰، شرکت‌های کامپیوتر سازی داخلی روسیه شروع به به سرعت به دست آوردن سهم بازار از واردات کردند. تا سال ۱۹۹۶، کامپیوترهای ساخت داخلی حدود دو سوم فروش واحدی در روسیه را تشکیل می‌دادند.

معماری Elbrus VLIW که در ریزپردازنده Elbrus 2000 معرفی شد، ریشه‌های خود را در تحقیقات اولیه VLIW شوروی دارد.

تحریم های غرب

با توجه به اینکه کامپیوترها به عنوان کالاهای استراتژیک توسط ایالات متحده مورد توجه قرار می‌گرفتند، فروش آن‌ها توسط کشورهای غربی به طور کلی بدون مجوز ویژه ممکن نبود. به دلیل تحریم‌های CoCom ، شرکت‌های کشورهای بلوک غربی نمی‌توانستند بدون مجوز ویژه کامپیوترها را به اتحاد جماهیر شوروی صادر کنند (یا به آنها خدمات ارائه دهند).

حتی زمانی که فروش توسط سیاست‌های CoCom ممنوع نبود، دولت آمریکا ممکن بود از کشورهای اروپای غربی خواسته باشد که به دلیل مسائل سیاست خارجی، مانند اعتراض به بازداشت مخالفان شوروی، از صادرات کامپیوترها خودداری کنند. فروش نرم‌افزارها به شدت کنترل نمی‌شد، زیرا سیاست‌گذاران غربی متوجه شده بودند که نرم‌افزارها می‌توانند به راحتی بیشتری کپی شوند (یا قاچاق شوند).

ارزیابی

طراحی‌های نرم‌افزار و سخت‌افزار کامپیوتری شوروی اغلب با طرح‌های غربی رقابت می‌کردند، اما ناتوانی پایدار کشور در بهبود کیفیت تولید به معنای عملی نمی‌توانست از پیشرفت‌های نظری استفاده عملی کند. کنترل کیفیت، به طور خاص، یک ضعف اساسی صنعت کامپیوتری شوروی بود.

تصمیم به ترک توسعه اصلی در اوایل دهه ۱۹۷۰، به جای اینکه اختلاف با فناوری غرب را کاهش دهد، به عنوان یکی از عواملی که باعث عقب‌ماندگی صنعت کامپیوتری شوروی شده است، شناخته می‌شود. به گفته ولاد استروکوف، این تصمیم باعث نابودی صنعت کامپیوتری داخلی کشور شد. صنعت نرم‌افزار نیز مسیر مشابهی را پیش گرفت، با تمرکز بر برداشتن سیستم‌های عامل غربی (شامل DOS/360 و CP/M) توسط برنامه‌نویسان شوروی.به گفته بوریس بابایان، این تصمیم به لحاظ زمان و منابع هزینه‌بر بود؛ دانشمندان شوروی مجبور شدند که نرم‌افزارهای قدیمی غربی را مطالعه کرده و سپس آن‌ها را به طور کامل نوشته مجدد کنند، اغلب به صورت کامل، تا با تجهیزات شوروی کار کنند.

والری شیلوف این دیدگاه را زیادی زیبا‌شناسانه و زمان‌گذران دانسته است. او از نظریه "عصر طلایی" سخن می‌گوید که اعتراض می‌کند که به جز برخی از دستاوردهای جهانی، کامپیوترهای شوروی همیشه عقب‌مانده نسبت به همتایان غربی بوده‌اند (حتی قبل از کپی‌کردن بزرگ مقیاس). تولیدکنندگان کامپیوتر در کشورهایی مانند ژاپن نیز کامپیوترهای خود را بر پایه طرح‌های غربی بنا کرده‌اند، اما دسترسی آزاد به فناوری خارجی و تجهیزات تولید مخصوص را داشته‌اند. ن‌ها تمرکز خود را بر روی بازار مصرف کننده به جای کاربردهای نظامی گذاشتند، که اجازه داد به بهره‌وری بهتری دست یابند. برخلاف تولیدکنندگان شوروی، آن‌ها تجربه بازاریابی محصولات خود به مصرف‌کنندگان را کسب کردند.

قاچاقنرم‌افزارهای غربی مانند WordStar، SuperCalc و dBase در اتحاد جماهیر شوروی بسیار رایج بود و این وضعیت به ناتوانی صنعت نرم‌افزار داخلی در تأمین نیاز به برنامه‌های با کیفیت بالا نسبت داده شده است. نرم‌افزارها به اندازه یا به راحتی مانند غرب به اشتراک گذاشته نمی‌شدند، که باعث شد کاربران علمی شوروی به بالاترین میزان به برنامه‌های موجود در مؤسسات خود وابسته شوند. The کمیته ایالتی برای محاسبات و اطلاعات شناسایی کرده که از بین ۷۰۰٬۰۰۰ برنامه کامپیوتری تا سال ۱۹۸۶ توسعه یافته، فقط ۸٬۰۰۰ برنامه به صورت رسمی ثبت شده بودند و فقط ۵۰۰ تای آنها مناسب به اندازه کافی بودند تا به عنوان سیستم‌های تولیدی توزیع شوند. بر اساس پژوهشگران مؤسسه هادسون، ریچارد و. جودی و رابرت و. کلاف، وضعیت صنعت نرم‌افزار در شوروی به گونه‌ای است که "شایسته نام صنعت نیست".

اتحاد جماهیر شوروی، برخلاف کشورهای صنعتی معاصر مانند تایوان و کره جنوبی، صنعت کامپیوتر پایداری را برقرار نکرد. رابرت دبلیو. استرایر این شکست را به نقائص اقتصاد فرمان‌روایی شوروی نسبت داد، جایی که وزارتخانه‌های تک‌شاخه‌ای به طور نزدیک فعالیت‌های کارخانه‌ها و شرکت‌ها را کنترل می‌کردند. سه وزارت خانه دولتی (وزارت ابزارسازی، وزارت صنعت رادیو and the وزارت صنعت الکترونیک) مسئول توسعه و تولید سخت‌افزار کامپیوتر بودند. آنها منابع کمی داشتند و مسئولیت‌های همپوشانی داشتند. Iبه جای ادغام منابع و اشتراک توسعه، آنها در تنش‌ها و رقابت‌ها گیر کرده بودند و برای پول و نفوذ به رقابت می‌پرداختند.

دانشگاه‌های شوروی هنوز مشارکت‌های قابل توجهی در علوم کامپیوتر داشتند، همچون مقاله لئونید خاچیان با عنوان "الگوریتم‌های چند جمله‌ای در برنامه‌ریزی خطی".Elbrus-1که در سال ۱۹۷۸ توسعه یافت، پردازندهٔ موازی خارج از دستور با نام‌گذاری ثبات و اجرای احتمالیرا پیاده‌سازی کرد؛ بر اساس کیث دیفندورفاین تکنولوژی تقریباً ۱۵ سال جلوتر از پردازنده‌های فوق اسکالر غربی بود.

جدول زمانی

• نوامبر 1950 – MESM، اولین کامپیوتر الکترونیکی قابل برنامه‌ریزی جهانی در اتحاد جماهیر شوروی، به کار افتاد.
• 1959 – Setun، یک کامپیوتر تریناریآزمایشی، طراحی و ساخته می‌شود.
• 1965 – وزارت صنایع الکترونیک تأسیس می‌شود و به پایان می‌رساند تأثیر برجسته وزارت صنایع رادیودر تولید کامپیوتر.
• 1971 – کامپیوتر مرکزی ES EVM بر اساس سیستم IBM/360 راه اندازی می شود.
• 1974 – NPO Tsentrprogrammsistem (Центрпрограммсистем) تحت وزارت ساخت ابزارتأسیس می‌شود تا به عنوان یک صندوق متمرکز و توزیع‌کننده نرم‌افزار عمل کند.
• نوامبر 1975 – کمیته‌ی دولتی در خصوص اختراعات و کشف‌ها تصمیم می‌گیرد که برنامه‌های کامپیوتری مستحق حمایت تحت قانون اختراعات شوروی نیستند.
• 1982 – ماشین شطرنج Belle توسط خدمات گمرک ایالات متحده قبل از رسیدن به نمایشگاه شطرنج مسکو کشف و توقیف می‌شود چرا که فکر می‌شود ممکن است برای نیروهای مسلح شوروی مفید باشد.
• 1984 – بازی ویدئویی محبوب Tetris توسط توسط الکسی پاجیتنوفاختراع می‌شود.
• اوت 1988 – اولین ویروس کامپیوتری شوروی با نام DOS-62, در موسسه سیستم‌های برنامه‌ریزی دانشگاه علوم شوروی شناسایی می‌شود.
• اوت 1990 – RELCOM (شبکه کامپیوتریUUCP که بر روی خطوط تلفن کار می‌کند) تاسیس می شود.
• دسامبر 1991 – اتحاد جماهیر شوروی منحل می‌شود.

همچنین ببینید

• تاریخچه سخت افزار کامپیوتر در کشورهای بلوک شرق
• فهرست سیستم های کامپیوتری شوروی
• فهرست ریزپردازنده‌های شوروی
• فهرست توسعه دهندگان IT روسیه
• فهرست ریزپردازنده‌های روسی
• فهرست تولیدکنندگان سخت افزار کامپیوتر در اتحاد جماهیر شوروی
• اینترنت در روسیه
• فناوری اطلاعات در روسیه

منابع

• Goodman, S.E. (1979a). "Software in the Soviet Union: Progress and Problems". Advances in Computers. 18: 231–287. doi:10.1016/S0065-2458(08)60585-9. ISBN 9780120121182.
• Goodman, Seymour E. (July 1979b). "Soviet Computing and Technology Transfer: An Overview" (PDF). World Politics. 31 (4): 539–570. doi:10.2307/2009909. JSTOR 2009909. S2CID 154402738. Archived (PDF) from the original on 27 January 2018. Retrieved 23 October 2017.
• Ichikawa, H. (July 2006). "Strela-1, the First Soviet Computer: Political Success and Technological Failure" (PDF). IEEE Annals of the History of Computing. 28 (3): 18–31. doi:10.1109/MAHC.2006.56. S2CID 31200252.
• Judy, Richard W.; Clough, Robert W. (1989). "Soviet Computers in the 1980s: A Review of the Hardware". Advances in Computers. 29: 251–330. doi:10.1016/S0065-2458(08)60535-5. ISBN 9780120121298.
• Prokhorov, S.P. (July 1999). "Computers in Russia: science, education, and industry". IEEE Annals of the History of Computing. 21 (3): 4–15. doi:10.1109/85.778978. S2CID 17156354.
• Stapleton, Ross A; Goodman, Seymour E. (June 1988). "The Soviet Union and the Personal Computer Revolution" (PDF). National Council for Soviet and East European Research. Archived from the original (PDF) on 2017-11-03. Retrieved 2017-11-04. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
• Stapleton, Ross Alan (1989). Personal computing in the CEMA community: A study of international technology development and management (Thesis). University of Arizona. Retrieved 2023-03-03.

لینک های خارجی

• Russian Virtual Computer Museum
• Museum of the USSR Computers history
• Pioneers of Soviet Computing
• Archive software and documentation for Soviet computers UK-NC, DVK and BK0010.
• Oral history interview with Seymour E. Goodman, Charles Babbage Institute, University of Minnesota: discusses social and political analysis of computers, especially in the Soviet Union and other East Bloc states, notable the MOSAIC project including Trip Reports, 1957-1970, 1981-1992.
• پرونده‌های رسانه‌ای مربوط به Soviet computer systems در ویکی‌انبار