پارک ملی خبر

پارک ملی خبر
رده‌بندی آی‌یوسی‌ان: II (پارک ملی)
حیات وحش پارک ملی خَبْر
جایگاه پارک در نقشه ایران
مکان	استان کرمان، ایران
مختصات	۲۸°۴۲′۳۹″ شمالی ۵۶°۲۰′۱۴″ شرقی
مساحت	۱۴۰٬۰۰۰ هکتار (۵۴۰ مایل مربع)
میانگین ارتفاع	۲۱۰۰
تاسیس‌شده	۱۳۷۸
هیئت حاکمه	سازمان حفاظت محیط زیست ایران

نمایی از ناحیهٔ شمال‌غربی پارک ملی خَبْر، تیپ پوششی: درمنه

دهانهٔ غار شب پَره در کوه بزرگ خَبر

شیوع آفت نیمه‌انگلی لورانتوس در پارک ملی خَبر

پارک ملّی خَبْر (نقشه) منطقه‌ای حفاظت شده در بخش خَبْر از شهرستان بافت، استان کرمان است. مساحت آن حدود ۱۲۰٬۰۰۰ هکتار است. در داخل این پارک پنج قطعه پناهگاه حیات وحش با نام روچون قرار گرفته‌ (بر گرفته از نام روستای رُچان است) که مساحت آن‌ها جمعاً به ۵۰٬۰۰۰ هکتار می‌رسد. این پارک به دلیل دارا بودن تنوع زیستی ناشی از وجود ارتفاعات، دشت‌های متعدد، حوضه‌های آبخیز متنوع، در استان و کشور کم‌نظیر است.

کوه بلند خَبْر در فصل بهار با ارتفاع ۳٬۸۵۱ متر

تاریخچه

پارک ملی خَبر واقع در استان کرمان بوده و یازدهمین منطقه‌ای است که در ایران عنوان پارک ملی را به‌خود اختصاص داده‌است. در سال 1350 همزمان با تغییر نام شورایعالی شکاربانی و نظارت بر صید به شورایعالی حفاظت محیطزیست و آغاز فعالیت سازمان حفاظت محیط زیست، طی مصوبه مورخ 1350/4/27 شورای یادشده، منطقه خبر و روچون به عنوان منطقه حفاظت شده به ثبت رسیدند . سپس در تاریخ ،1354/5/21 سطح حفاظتی آن به پناهگاه حیات وحش و در نهایت، براساس مصوبه مورخ 1378/6/3 شورایعالی حفاظت محیط زیست، وسعتی معادل 149982 هکتار به عنوان یازدهمین پارک ملی ایران، با عنوان پارک ملی خّبر و مابقی به عنوان پناهگاه حیات وحش روچون ثبت شد . در سال 1994 بواسطه نگهداری منظم از تعداد قابل توجهی از گونه های در معرض تهدید جهانی، همچنین به خاطر نگهداری منظم از تعداد زیادی از جمعیت های جهانی یک گونه، که انتشار همه، یا بخش زیادی از آنها به خاورمیانه محدود شده است، جزو نواحی مهم پرندگان در خاورمیانه به عنوان (IBA) Important Bird Area به ثبت رسید و در نهایت در سال ۱۳۷۰ به عنوان منطقهٔ گردشگری فرهنگی در سازمان فرهنگی یونسکو به ثبت رسید و در سال ۱۳۷۸ قسمت عمدهٔ این منطقه به پارک ملی ارتقاء یافت .

پناهگاه حیات وحش روچون

این پناهگاه در محدودهٔ شهرستان بافت و به شکل خوشه‌ای در داخل پارک ملی خبر پراکنده است و شامل ۵ بخش می‌باشد. یک بخش در جنوب روستای محمودآباد، یک بخش در شمال روستای ده سرد، یک بخش در غرب خیرآباد، یک بخش در شمال ارزوییه و یک بخش نیز در روستای رُچان واقع است. این منطقه از سال ۱۳۷۸ به عنوان یکی از مناطق حفاظت شده اعلام شد و از مناطق کمیاب و نادر کشور است که پتانسیل استفاده در جنبه‌های آموزشی، تفریحی، علمی و اقتصادی را دارد.

زمین‌شناسی

از نظر زمین‌شناسی پارک ملی خبر در بخش جنوبی زون سنندج - سیرجان قرار دارد. قدیمی‌ترین سنگ‌های رخنمون یافته مربوط به سنگ‌های دگرگونی متعلق به دورهٔ کامبرین است. بیشترین وسعت منطقه نیز به سنگه‌های دگرگونی اختصاص دارد که به صورت سه کمپلکس گل‌گهر، روتشون و خبر در منطقه مشاهده می‌شود. افزون‌بر این، سنگ‌های آتشفشانی و رسوبی نیز در منطقه دیده می‌شوند. قابل ذکر است که سنگ‌های دگرگونی حاوی شیلی و همچنین نهشته‌های فلیش گونه و ماسه سنگی پارک، بشدت فرسایش پذیرند. پارک ملی خبر از نظر چینه‌شناسی، منطقه‌ای متنوع است که سازندها و واحدهای سنگی آن در برگیرندهٔ سنگ‌های دوران کواترنری، هولوسن، پلیستوسن، الیگومیوسن، ژوراسیک - سرتاسیوز، کربونیفر، دوونین، کامبرین - اردویسین و مزوزوئیک است و مهم‌ترین گسل‌های موجود در منطقه شامل گسل دهسرد و گسل خبر می‌باشد.

اقلیم

از دیدگاه کلان اقلیم، مهم‌ترین توده‌های هوایی مؤثر بر محدوده در فصل زمستان، توده‌های پرفشار شمالی، و به‌طور مشخص سیستم پرفشار سیبری، سیستم پر فشار آزر از سمت اقیانوس اطلس شمالی، سیستم کم فشار مدیترانه‌ای و سیستم کم فشار سودان است. در فصل تابستان نیز جریان‌های کم فشار تابستانهٔ هند (مونسون) و کم فشار حرارتی کویر مرکزی و لوت محدوده مورد نظر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بر اساس مطالعات انجام شده به روش آمبرژه، در محدودهٔ مورد مطالعه، چهار اقلیم خشک سرد، خشک نیمه‌سرد، خشک معتدل و بیابانی گرم میانه دیده می‌شود که بیشترین وسعت به اقلیم خشک نیمه‌سرد اختصاص دارد. منشأ اصلی بارندگی در پارک که بیشتر زمستانه است، جریان‌های مدیترانه‌ای بوده و میانگین بارندگی سالانه ۲۵۳/۶۹ میلی‌متر است. میانگین سالانهٔ دمای روزانه بین ۱۳/۷ تا ۲۵/۳ درجهٔ سانتی‌گراد متغیر است. متوسط تعداد روزهای یخبندان ۷۸ روز در سال و حداکثر میانگین سالانه رطوبت نسبی، ماهانه ۴۷ درصد است. جهت باد غالب از ماه آبان تا اردیبهشت، غربی و جنوب غربی و از خرداد تا مهر ماه شمالی و میانگین سرعت باد غالب ۵٫۴ متر بر ثانیه در جهت شمال است.

واحدهای اراضی

در محدودهٔ مورد مطالعه ۵ تیپ اراضی در قالب ۱۰ واحد اراضی در چارچوب سیستم همبستهٔ کوهستانی - بیابانی دیده می‌شود، این تیپ‌ها شامل: تیپ کوهستان، تیپ تپه، تیپ اراضی فلات‌ها و تراس‌های فوقانی، تیپ اراضی واریزهای سنگریزه دار و تیپ اراضی آبرفت‌های بادبزنی شکل سنگریزه دار است. بر روی این واحدها ۸ نوع تیپ خاک با بافت شنی، شنی لومی و لومی شنی با اعماق متفاوت قابل تشخیص است. این خاکها به علت شرایط اقلیمی مناطق خشک، دارای سنگریزه زیاد هستند. چهرهٔ عمومی منطقه از نظر فرسایش خاک بر اساس مدل پسیاک به ۴ طبقه زیرتقسیم می‌شود:

۱. مناطق با فرسایش کم با مساحت محدودی در حاشیهٔ شمالی که شامل اراضی کم‌شیب و با پوشش به نسبت خوب است.

۲. مناطق با فرسایش متوسط.

۳. مناطق دارای فرسایش زیاد که بخش عمدهای از منطقه را شامل می‌شود.

۴. مناطق با فرسایش خیلی زیاد که مربوط به مناطق با شیب تند و بیشتر فاقد پوشش گیاهی است. قابل جبران تحمل می‌کند.

فرسایش سطحی خاک در کل منطقه حدود ۱۷٫۹ تن بر هکتار است. مهم‌ترین عامل در کنترل فرسایش خاک، خروج کامل دام عشایر و روستاهای اطراف میسر می‌شود.

منابع آبی

عمده منابع آبی این پارک از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود که شامل ۸۶ چشمهٔ بزرگ و کوچک با کیفیت نسبت خوب تا خوب، ۳۸ حلقه چاه و ۱۷ رشته قنات (این ارقام بر مبنای اطلاعات سال ۱۳۸۱ و نیازمند به روزرسانی است)

تنوع زیستی

تنوع آب و هوای منطقهٔ سرد سیری، معتدل و گرمسیری و تلاقی دو تیپ رویشی ایران ـ تورانی و صحرا-سندی سبب غنای گونه‌های گیاهی در این منطقه شده‌است. پارک ملی خبر یکی از ذخیره‌گاه‌های طبیعی بسیار با ارزش کشور است که از تنوع اقلیمی، چشم‌اندازهای دیدنی و گونه‌های گیاهی و جانوری فراوانی برخوردار است. وجود کوه‌های بسیار مرتفع در کنار دشت‌های هموار و کم‌ارتفاع چشم‌انداز طبیعی این پارک را با شکوه، زیبا و متنوع ساخته‌است. پارک ملی خبر به‌همراه پناهگاه حیات وحش روچون از کوه‌های خشک صخره‌ای و صعب‌العبور، دره‌ها، تپه ماهورها، جنگل‌های کوهستانی، مناطق دشتی و استپی تشکیل شده که همین موضوع باعث پدید آمدن منظره‌های متفاوتی در این پارک شده‌است. این پارک به دلیل دارا بودن تنوع زیستی ناشی از وجود ارتفاعات، دشت‌های متعدد، حوضه‌های آبخیز متنوع، اختلاف شرایط اقلیمی و سه نوع آب و هوای سردسیری، معتدل و گرمسیری در کشور کم‌نظیر است.

پوشش گیاهی

از نظر رستنی‌ها ۵۲٫۸ درصد از گونه‌های گیاهی پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش رو چون متعلق به منطقهٔ رویشی ایران - تورانی، ۱۲٫۱ درصد آن تعلق به منطقهٔ رویشی صحرا - سندی و ۹٫۸ درصد. آن مشترک بین این ۲ منطقه است. بر اساس آخرین مطالعات انجام شده در حدود ۷۵۰ گونهٔ گیاهی متعلق به ۲۸۸ جنس و ۷۵ شناسایی شده‌است که از این مقدار ۱۲۰ گونه بومی این منطقه می‌باشد. بیشترین تعداد گونه‌های درختی و درختچه‌ای به جنس Amygdalus، بیشترین تعداد گونه‌های علفی و بوته‌ای به جنس AStragalus و بیشترین گونه‌های بوته‌ای به خانوادهٔ Legorminosae اختصاص دارد. پارک ملی خبر در برگیرندهٔ بقایای اجتماعات گیاهی ارزنده‌ای چون بنه، بادام، کیکم و ارس است. همچنین گونه‌های با ارزشی چون انار شیطان، کنار، زیتون وحشی، استبرق و کهور در این محدوده دیده می‌شود. این پارک به دلیل کوهستانی بودن، تنوع اقلیمی و توپوگرافی از توان گونه زایی بالایی برخوردار است. حضور ۸۰ گونهٔ بومی نشان از ارزش حفاظتی بالای منطقه دارد. بر اساس طبقه‌بندی توپوبیوکلیماتیک، ۴ رویشگاه در محدودهٔ مورد مطالعه قابل تفکیک است. این رویشگاه‌ها شامل رویشگاه دشت سردسیری، کوهستان سردسیری، بخش معتدله، دشت گرمسیری و کوهستان نیمه‌گرمسیری است. در بررسی تیپولوژی منطقه، ۲۷ تیپ گیاهی شناسایی شده‌است که ۱۶ تیپ آن درختی و درختچه‌ای است. عناصر اصلی رویش‌های جنگلی منطقه مورد مطالعه را گونه‌های کیکم، بنه، ارچن، بادام کوهی، تنگرس، اُرس، هوم، کُنار، قوسک، رزوک، ترویت، شن، سیاچوب و رزوک خوراکی تشکیل می‌دهد که چهارگونهٔ اول در مجموع ۶۰ درصد فراوانی عناصر رویش‌های جنگلی را به خود اختصاص داده‌اند. درخت بنه به دلیل فراوانی و نقش آن در ساخت تیپ‌های اصلی و سطح تاج پوشش مهم‌ترین عنصر سازنده رویش‌های جنگلی در محدودهٔ پارک به‌شمار می‌آید. در سال‌های اخیر به دلیل شیوع آفت نیمه‌انگلی لورانتوس در پایه‌های بادام کوهی، کیکم، ارچن و تنگس خسارات شدیدی به پوشش گیاهی این پارک وارد آمده‌است به‌طوری‌که تخمین زده می‌شود بیش از دو سوم از پایه‌های یاد شده آلوده به این آفت و در معرض خشکیدن هستند.

حیات وحش

پارک ملی خبر به دلیل برخورداری از گسترهٔ دشت در جوار کوهستان و طیفی از گیاهان انبوه و متراکم تا باز و تنکا، زیستگاه‌های متنوع و گوناگونی را برای وحوش فراهم آورده‌است. ضعف مدیریت منطقه به دلیل کمبود امکانات کنترل و نظارت به همراه شدت تعارضات موجود در منطقه، مانند شکار بی‌رویه، تغییر کاربری و چرای دام، افت کیفیت زیستگاه‌های حیات وحش را سبب شده‌است. با وجود این ارزیابی کیفیت زیستگاه‌های پارک که با توجه به عوامل درون زیستگاهی و برون زیستگاهی انجام شده‌است، نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از پارک دارای زیستگاه‌های خیلی خوب و خوب بوده و از تنوع گونه‌ای بالایی برخوردار است. براساس این مطالعه زیستگاه‌های کوهستان خبر، کفهٔ دق علیجان و زنجیر آویز از نظر کیفیت جزء بهترین زیستگاه‌های پارک به‌شمار می‌آیند. در حال حاضر پارک ملی خبر دارای ۳۴ گونهٔ پستاندار متعلق به ۱۴ خانواده و ۶ راسته، ۷ گونهٔ پرندهٔ مهاجر، ۸۵ گونهٔ پرندهٔ بومی و ۳۱ گونهٔ خزنده است که نشان از غنای گونه‌ای منطقه دارد. پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچون ضمن برخورداری از تنوع گونه‌ای بالا، گونه‌های حمایت شده و با ارزشی چون پلنگ، جبیر، کاراکال، روباه شنی، هوبره، عقاب طلایی و… را در خود حفظ می‌کند (. مهمترین گونه‌های بارز منطقه را قوچ و میش، کل و بز، جبیر و پلنگ تشکیل می‌دهد. همچنین یکی از معدود مناطق ایران است که رودک عسل‌خوار در آن زندگی می‌کند که یکی از حیوانات کمیاب در ایران و جهان می‌باشد. از دیگر جانوران این زیستگاه می‌توان به پستاندارانی همچون کل و بز، قوچ و میش، شغال، کفتار، گراز، گرگ، آهو، خرگوش و … اشاره اشاره نمود. همچنین انواع پرندگان شکاری از جمله عقاب دو برادر، عقاب مارخور، دلیجه کوچک، شاهین، پیغو و قرقی در این زیستگاه مشاهده شده‌اند. پرنده جیرفتی که از جمله پرندگان کمیاب محسوب می‌شود در این پناهگاه زندگی می‌کند. شایان ذکر است که این محدوده زیستگاه گونه‌های با ارزشی چون خرس سیاه، گورخر ایرانی و دال بوده‌است که هر سه گونه در این منطقه منقرض شده‌اند. حدود ۸ راس گورخر از سایر زیستگاه‌ها به سایت تکثیر و پرورش گورخر ایرانی در پارک ملی خبر منتقل شده‌است تا در صورت ازدیاد و امکان، این گونه مجدداً به منطقه معرفی و رهاسازی شود. بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۱ به روش مشاهده مستقیم؛ تعداد ۱۹۳۴ راس کل و بز، ۱۶۸۶ راس قوچ و میش و ۴۸۴ راس جبیر و حیواناتی نظیر گربه جنگلی، گرگ، کفتار، خوک وحشی و پلنگ نیز مشاهده گردید.

قابلیت‌های توریستی

پارک ملی خبر دارای ویژگی‌های استثنایی و طیف گسترده و متنوعی از چشم‌اندازها، رویشگاه‌ها، زیستگاه‌ها، حیات وحش و جوامع گیاهی است این منطقه دارای کاربری‌های توریسم گسترده و متمرکز است ۱۶ درصد از مساحت پارک جهت کاربری متمرکز توان دارد ولی جهت کاربری توریسم گسترده ۶۵ درصد مساحت پارک مناسب است.

بزرگ‌ترین پروژهٔ گردشگری و اکوتوریسم خاورمیانه خبر

در بهمن ماه ۹۵، بزرگ‌ترین پروژهٔ گردشگری و اکوتوریسم خاورمیانه در پارک ملی خبر با حضور معصومه ابتکار معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور و مقدسی قائم مقام سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، رحمانی معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور کلنگ‌زنی با سرمایه‌گذاری ۳۰۰ میلیارد تومانی بخش خصوصی کلید خورد.

طرح ملی گردشگری و توسعه و حفاظت از پارک ملی خبر با تغییر نام به توسعه، حفظ و نگهداری اکوتوریسم طبیعی پارک ملی خبر در حال انجام گرفتن است که این طرح ملی گردشگری خبر شامل ایجاد موزهٔ طبیعی، تله‌کابین، مکان‌های اقامتی به صورت کمپ توریستی، گردشگری هوایی است. چگونگی اجرای این پروژه سبب انتقادات فراوانی از سوی کارشناسان و روزنامه‌نگاران شده‌است.