Wikipedia

Arma de fogo

arma persoal que utiliza combustión ou unha carga explosiva para impulsar un proxectil

Unha arma de fogo é aquel instrumento que lanza un ou múltiples proxectís, xeralmente sólidos, a alta velocidade e a unha longa distancia grazas á presión orixinada por unha explosión[1] orixinada pola queima dun propelente[2] confinado. O termo arma de fogo aplícase unicamente aos dispositivos que despiden gas a alta presión tras unha reacción química de combustión dentro do mesmo dispositivo; deste xeito adóitase excluír como armas de fogo aos dispositivos que propulsan proxectís por medio de aire ou CO2 almacenadas a presión por outros medios, as cales en cambio téndese a clasificar como arma pneumática, aínda que nalgúns países como Alemaña, o Canadá e o Xapón clasifícanas como armas de fogo. As armas de fogo poden ser levadas a man como no caso dos fusís, carabinas e pistolas, entón os proxectís denomínanse balas, as cales non adoitan conter explosivos no interior. No caso de armamento máis pesado ou de artillaría, como é o caso de canóns, lanzagranadas etc. os proxectís levan carga explosiva.

Canón antiaéreo 88 mm alemán. Segunda guerra mundial, A Coruña.
Fusil Chassepot.

Durante varios séculos, desde finais do Renacemento tardío as armas de fogo convertéronse nas armas predominantes da humanidade, producindo cambios profundos na arte militar.

Utilízanse para atacar ou para defenderse, aínda que tamén é corrente o seu uso na caza ou simplemente de xeito lúdico. Por efecto da combustión as armas de fogo dilátanse e desgástanse e polo que deben ter un mantemento coidadoso.

Historia

editar

As armas de fogo son ferramentas que foron creadas para dar morte a distancia, xa sexa en ataque ou defensa, ou como ferramenta letal de cacería. A longa historia das antigas armas de fogo vai ligada ás innovacións tanto para mellorar a portabilidade como para mellorar a seguridade do propio tirador[3] así como para facela máis mortífera. Ao principio as armas de fogo eran pouco fiables e inseguras, pero han ir evolucionando ata alcanzar un nivel de utilidade e practicidade que as converteron nun dos medios máis eficaces para ferir, asasinar ou cazar que ademais pode utilizarse noutro tipo de actividades humanas como, por exemplo, o deporte.

Orixes das armas de fogo

editar
 
Canón de man chinés da dinastía Yuan (1271–1368)

Desde o século XI coñecíanse na China mesturas pirotécnicas de salitre, carbón e xofre que foron empregadas como explosivos de escasa potencia, e existen tamén testemuños do século XIII que revelan como algunhas das mencionadas mesturas foron utilizadas como propelentes en armas rudimentarias de bambú que lanzaban diversos proxectís.

As primeiras armas de fogo primitivas inventáronse cara ao ano 1250 d.C. na China, cando a lanza de lume portátil (un tubo de bambú ou metal que podía disparar pólvora acesa) combinouse con proxectís como chatarra, anacos de porcelana rota ou dardos/frechas.[4]

Unha das primeiras representacións dunha arma de fogo é unha escultura atopada nunha cova en Sichuan, China. A escultura data do século XII[5] e representa unha figura que porta unha bombarda en forma de vaso, da que saen chamas e unha bala de canón.[6] A arma máis antiga que se conserva, un canón de man de bronce, datouse en 1288 porque se descubriu nun sitio arqueolóxico do actual distrito de Acheng, Heilongjiang, China, onde a obra histórica do Yuanshi (1370) recolle que se libraron batallas naquela época.[7] A arma de fogo tiña un canón de 6,9 polgadas de 1 polgada de diámetro, unha cámara de 2,6 polgadas para a pólvora e unha toma para o mango da arma de fogo. Ten 13,4 polgadas de longo e pesa 7,8 libras sen o mango, que estaría feito de madeira.[8]

 
A imaxe máis antiga que se coñece dun canón europeo De Nobilitatibus Sapientii Et Prudentiis Regum, Walter de Milemete (1326).

A pólvora e o coñecemento do seu emprego explosivo ou propulsivo chegou a Europa da man dos científicos árabes entre finais do século XIII a principios do século XIV d.C., onde a referencia máis antiga atopámola no tratado de Marco Greco, que describe a composición da pólvora negra.

Os árabes e os mamelucos xa tiñan armas de fogo a finais do século XIII.[9][10][11] Os europeos obtiveron armas de fogo no século XIV.[12] Existen referencias máis concretas nun manuscrito de Walter de Milemete, capelán de Eduardo III de Inglaterra, que se remonta a 1326 e no que aparece o debuxo do que é inequivocamente un primitivo canón. Tamén se conserva un documento florentino datado o 11 de febreiro de 1326 no que se trata da adquisición de proxectís e canóns metálicos: «pilas seu palloctas férreas et canóns de metallo».[13] Os coreanos adoptaron as armas de fogo dos chineses no século XIV. Con todo, é a partir da segunda metade do século XIV d. C. que se rexistraron as maiores e máis frecuentes referencias ao uso bélico das armas de fogo, das que as primeiras en desenvolverse foron as armas portátiles, que son aquelas armas que poden ser facilmente empregadas e transportadas por unha soa persoa. Os iranianos (os primeiros forón a tribo dos Ak Koyunlu e os safávidas) e os indios (os primeiros forón os mogoles) obtivéronas a máis tardar no século XV, dos turcos otománs. A xente do arquipélago Nusantara do sueste asiático utilizou o arcabuz longo polo menos no último cuarto do século XV.[14]:23

 
O istinggar, resultado das tradicións de fabricación de armas indoportuguesas
 
A) A pistola de mecha con botón para gatillo, que chegou a Lisboa desde Bohemia, utilizada polos portugueses ata a conquista de Goa en 1510. B) A pistola de mechas indoportuguesa foi o resultado da combinación da fabricación de armas portuguesas e goanas. C) A pistola de mechas xaponesa apareceu como copia da primeira arma de fogo introducida nas illas xaponesas.

A tecnoloxía das armas de fogo no Sueste asiático mellorou aínda máis despois da captura portuguesa de Malaca (1511).[15] A partir de 1513, as tradicións da fabricación de armas xermano-bohemias fusionáronse coas tradicións turcas de fabricación de armas.[16]:39–41 Isto deu lugar á tradición indo-portuguesa de mechas. Os artesáns indios modificaron o deseño introducindo unha culata moi curta, case semellante a unha pistola, que se suxeitaba contra a meixela, non no ombreiro, cando apuntaban. Tamén reduciron o calibre e fixeron que a arma fose máis lixeira e equilibrada. Este foi un éxito para os portugueses, que loitaron moito a bordo de barcos e embarcacións fluviais, e valoraron esta arma máis compacta.[17]:41[18] Os inventores de armas de Malaca, comparados por estar ao mesmo nivel que os de Alemaña, adaptaron rapidamente estas novas armas de fogo, e así apareceu un novo tipo de arcabuz, o istinggar.[19]:385 Os xaponeses non adquiriron armas de fogo ata o século XVI, e foron dos portugueses máis que dos chineses.[6]

 
Un mosqueteiro (1608)

O desenvolvemento das armas de fogo acelerouse durante os séculos XIX e XX. A retrocarga converteuse máis ou menos nun estándar universal para a recarga da maioría das armas de fogo de man e continúao séndo con algunhas excepcións notables (como os morteiros). En lugar de cargar cartuchos individuais en armas, adoptáronse cargadores con varias municións, que axudaban á recarga rápida. Os mecanismos de disparo automáticos e semiautomáticos significaban que un só soldado podía disparar moitas máis balas nun minuto do que un arma antiga podía disparar ao longo dunha batalla. A utilización de polímeros e aliaxes no desenvolvemento das armas de fogo fixo que estas fosen cada vez máis lixeiras e, por tanto, máis fáciles de despregar. A munición cambiou ao longo dos séculos, pasando de simples proxectís metálicos en forma de bola que tremian polo canón a balas e cartuchos fabricados con alta precisión. Especialmente no século pasado, puxose especial atención na precisión e na visión para que as armas de fogo foran moito máis precisas. Porén, máis que calquera factor único, as armas de fogo proliferaron debido á chegada da produción en masa, permitindo aos fabricantes de armas producir grandes cantidades de armamento cun estándar constante.[Cómpre referencia]

As velocidades das balas aumentaron co uso dunha "camisa" de metal como o cobre ou aliaxes de cobre que cubrían un núcleo de chumbo e permitían que a bala se deslizase polo canón con máis facilidade que o chumbo só. Estas balas denomínanse como "camisa de metal completo" (FMJ siglas en inglés). Tales balas FMJ teñen menos probabilidades de fragmentarse no impacto e son máis propensas a atravesar un obxectivo mentres transmiten menos enerxía. Por tanto, as balas FMJ causan menos dano aos tecidos que as balas sen camisa que se expallan.[20] Isto levou á súa adopción para uso militar polos países adheridos aos Convenio da Haia de 1899.[21]

Dito isto, o principio básico detrás do funcionamento das armas de fogo permanece inalterado ata hoxe. Un mosquete de hai varios séculos aínda é similar, aínda que con menos precisión e rapidez, en principio a un rifle moderno, que utiliza a expansión de gases para impulsar proxectís a longas distancias.[22]

Tipos de armas de fogo

editar
 
Raiado da ánima dun canón dun tanque de 105 mm seccionado. Royal Ordnance L7.

Unha característica importante nun arma de fogo é tamén o tipo de ánima, o interior do canón. De se unha arma é de ánima lisa ou ánima raiada dependen moitas características importantes para a súa función.

Un arma de fogo é unha arma de canón a distancia que inflixe dano aos obxectivos ao lanzar un ou máis proxectís impulsados por gas de alta presión en rápida expansión producido pola combustión exotérmica ( deflagración ) dun propelente químico, historicamente pólvora negra, agora pólvora sen fume.[23][24][25]

No exército, as armas de fogo clasifícanse en armas "pesadas" e "lixeiras" con respecto á súa portabilidad por soldados de infantaría. As armas de fogo lixeiras son aquelas que poden ser transportadas facilmente por soldados de infantaría individuais (é dicir, "portátiles"), aínda que aínda poden requirir varios individuos (servidos pola tripulación) para lograr unha capacidade operativa óptima. As armas de fogo pesadas son aquelas que son demasiado grandes e pesadas para ser transportadas a pé, ou demasiado inestables contra o retroceso e, por tanto, requiren o apoio dunha plataforma de armas (por exemplo, un soporte fixo, unha carruaxe con rodas, un vehículo, un avión ou unha embarcación acuática) para ser tácticamente móbil ou útil.

As armas de fogo divídense en dúas categorías principais:

O subconxunto de armas de fogo lixeiras que só usan proxectís cinéticos e son o suficientemente compactas como para ser operadas a plena capacidade por un só soldado de infantaría (servido individualmente) tamén se denominan "armas pequenas", un hipónimo ao que se adoita referir a palabra "arma de fogo", referíndose como un sinónimo no uso común. Tales armas de fogo inclúen pistolas tales como revólveres, pistolas e derringers, e armas longas, tales como rifles (incluíndo moitos subtipos tales como rifles anti-materiais, rifles de francotirador / rifles tirador designado, rifles de batalla, rifles de asalto e carabinas), escopetas, metralletas/armas de defensa persoal e armas automáticas de escuadrón / metralladoras lixeiras.

Entre os fabricantes de armas do mundo, os principais fabricantes de armas de fogo son Browning, Remington, Colt, Ruger, Smith & Wesson, Savage, Mossberg (Estados Unidos), Heckler & Koch, SIG Sauer, Walther (Alemaña), ČZUB (República Checa), Glock, Steyr-Mannlicher (Austria), FN Herstal (Bélxica), Beretta (Italia), Norinco (China), Tula Arms e Kalashnikov (Rusia), mentres que os antigos produtores principais incluíron a Mauser, Springfield Armory e Rock Island Armory baixo Armscor (Filipinas).

No 2018 a Small Arms Survey informou de que había máis de mil millóns de armas de fogo distribuídos globalmente, dos cales 857 millóns (85 por cento) estaban en mans civís.[26][27] Os civís estadounidenses por si sós representan 393 millóns (ao redor do 46 por cento) do total mundial de armas de fogo en poder de civís.[27] Isto equivale a "120,5 armas de fogo por cada 100 habitantes".[27] As forzas armadas do mundo controlan ao redor de 133 millóns (ao redor do 13 por cento) do total mundial de armas pequenas, das cales máis do 43 por cento pertencen a dous países: a Federación de Rusia (30,3 millóns) e China (27,5 millóns).[26] Os organismos encargados de facer cumprir a lei controlan ao redor de 23 millóns (ao redor do 2 por cento) do total mundial de armas pequenas.[26]

Configuración

editar

Pistolas

editar
 
Un revólver Colt Single Action Army de orixe estadounidense.
 
Unha pistola semiautomática Glock 17 de orixe austríaca.

As pistolas son armas que se poden usar cunha soa man e son as máis pequenas de todas as armas de fogo. Con todo, a definición legal de "arma de fogo" varía entre países e rexións. Por exemplo, na lei surafricana, unha "pistola" significa unha pistola ou revólver que se pode soster e disparar cunha man.[28] En Australia, a lei de armas considera que unha pistola é un arma de fogo que se pode levar ou ocultar sobre a persoa; ou pode ser sostida e disparada cunha man; ou que non exceda os 65 cm.[29] Nos Estados Unidos, o Título 18 do Código de Regulacións Federais e a ATF consideran unha pistola como un arma de fogo que ten un stock curto e está deseñada para ser sostida e disparada co uso dunha soa man.[30][31]

Evolución das armas de fogo

editar

A evolución produciuse no sentido de ir utilizando diferentes forzas motrices para impulsar un proxectil:

  • A forza muscular ao utilizar unha lanza
  • A elasticidade dun material, no caso do arco
  • A forza centrífuga, no caso da onda
  • A expansión dos gases nas armas de fogo.
 
Pistola Colt M1911A1

Excluíndo as armas máis primitivas, que só estaban formadas por un canón e un axuste de madeira, as antigas armas de fogo portátiles estaban compostas por:

O canón: foi desde sempre a parte máis importante e custosa da arma. Estaba formada por un tubo perfilado de xeito diverso e pechado pola súa banda posterior cun tapón roscado.

A culata: Era un apéndice que permitía a unión do canón coa caixa; esta parte tamén servía para atacar o inimigo corpo a corpo cando xa se disparou.

O oído: Comunicaba a cazoleta co interior da recámara, o que permitía ao fogo alcanzar a carga de lanzamento ou impulsión.

A caixa: A súa misión era xuntar as distintas partes da arma a fin de poder utilizala comodamente, en xeral estaba feita de nogueira e á súa vez estaba formada por: o couce, a empuñadura e o axuste que amparaba ao canón.

Sistema de ignición: A súa función era deflagrar a carga de pólvora contida no canón, e que podía ser un sistema de mecha, de roda, de sílex ou pedernal, ou de percusión.

A gornición: Era un conxunto de pezas accesorias destinadas a protexer e completar a arma como conxunto: o remate da empuñadura ou couce, a contraplatina ou chapilla, as guías de baquetas, o gancho de cinto etc. As armas de fogo portátiles han ir evolucionando constantemente ata os nosos días, sendo cada día máis seguras para o seu manexo, e ata o século XIX a súa evolución estivo moi ligada a diferentes personaxes públicos e ao desenvolvemento dos sistemas de ignición.

O primeiro sistema de ignición que se usou foi a "chave de mecha", que era un sistema no que o tirador debía soster a arma cunha man e usar a outra para achegar unha mecha ao fogón no momento do disparo, o que facía que a arma tivese escasa eficacia.

No século XV, fíxose unha modificación deste sistema que foi decisiva para aumentar a eficacia da arma: a incorporación do serpentín, que consistía nun brazo de ferro en forma de "S" empernado polo seu centro á beira dereita da caixa e ao que se fixaba na súa extremidade superior un anaco de mecha empapada nunha solución de nitrato potásico. Devandito mecanismo activábase provocando a rotación da peza ata que a mecha se poñía en contacto coa pólvora do fogón, que ao principio estaba situado no centro da arma e para finais do século XV colocouse por razóns técnicas nunha posición lateral, nacendo así a cazoleta, un receptáculo en forma de culler soldado ao canón e provisto de tapa.

 
Mosquete

O serpentín perfeccionouse coa creación doutros sistemas similares pero que eran máis complexos e estaban máis perfeccionados. Un deles era a sierpe a resorte, que utilizaba un fiador (resorte) para ter levantada a mecha, lista para disparar, o cal permitiu que o funcionamento das armas fose máis rápido e se puidese construír os primeiros arcabuces para cazar; outro sistema moi empregado foi o de ferrollo ou panca, que foi o preferido para usos militares ata principios do século XVIII, durante douscentos anos, debido ao súa simplicidade, robustez e baixo prezo.

Sistemas de fabricación

editar

Ao principio, as armas de fogo fabricábanse usando dúas técnicas distintas:

1. Por fundición de ferro e latón que daba ao canón da arma unha característica forma de vaso, e o oído (orificio que comunica o exterior coa recámara para permitir o aceso da carga de impulsión) era tradeado e abucinado coa finalidade de conter o cebo (fogón).

2. Pola forxa de ferro coa mesma técnica usada para fabricar toneis, utilizando certo número de doelas soldadas e marteladas en quente que eran reforzadas por robustos cinchos para formar un rudo tubo férreo. Unha vez que se obstruía unha extremidade cunha forte tapa provista dun fogón, o canón estaba listo para montarse nun afuste ou cureña, segundo o seu tamaño.

Clasificación

editar

As armas de fogo antigas foron clasificadas morfoloxicamente por Howard L. Blackmore en tres categorías:

1. Armas de bronce fundido ou ferro forxado fixadas ao extremo dun mango de madeira por medio dun anel de ferro.

2. Armas de ferro ou bronce cunha mortalla na culata para inserir un asideiro de madeira.

3. Armas de ferro coa culata perfilada cara a atrás nun mango longo terminado en voluta ou anel.

Funcionamento

editar

Ao principio todas as armas de fogo cargábanse introducindo pola súa boca a pólvora de impulsión, un taco e o proxectil ou proxectís. En canto ao funcionamento do sistema de ignición existen importantes controversias xa que se menciona a posibilidade do emprego dunha braza ou ferro arroibado para facelo funcionar introducíndoo no fogón, pero parece máis probable que se usase un botafogo, que consistía nunha vareta cun anaco de pabío ou mecha acesa asegurada nun extremo.

Estas armas só resultaban perigosas para o inimigo en distancias curtas, porque non tiñan o suficiente alcance, pero conferían ao usuario un gran poder disuasorio e psicolóxico sobre o adversario. En contrapartida, hai que destacar que eran armas dun dificultoso funcionamento e que revestían certo perigo para o que as manexaba, xa que podían estalar nas mans con moita facilidade, e a súa precisión era dubidosa.

Esta situación mellorou no século XV coa incorporación do serpentín nos sistemas de mecha, o que permitía soster a arma con ambas mans e apuntar ao obxectivo con maior precisión, aumentando así a eficacia da arma.

Manexo

editar

As primeiras armas de fogo portátiles podían usarse de dous xeitos distintos:

1. Como unha rudimentaria bazuca coa cureña apoiada sobre o ombreiro e unha man sostendo a arma mentres a outra man sostiña unha brasa para acender o fogón da arma no momento indicado.

2. Cunha técnica de tiro na que unha man apuntaba a arma mentres que o peso da mesma aguantábase apertando a cureña baixo as axilas.

Armas modernas

editar
 
Unha metralladora Heckler & Koch MG4 do exército alemá.

Grazas á tecnoloxía moderna, a fabricación e utilización de armas de fogo evolucionarón considerablemente nas últimas décadas, especialmente desde a invención antes da metade do século XIX de sistemas verdadeiramente eficaces de cartucheria metálica que posibilitaron armas de retrocarga seguras e eficientes pola súa correcta obturación dos gases na recámara, Rápida recarga (ata en posición de tendido) e facilidade de municionamento.

A mellora paulatina de tales armas, causada fundamentalmente polos avances da técnica bélica e a aplicación de sistemas de repetición, automatismos, pólvora sen fume e aumento, ata límites insospechados para os nosos antepasados, da precisión e alcance deron como resultado a súa amplísima variedade e especialización actual.

Na actualidade as forzas armadas de moitos países contan no seu arsenal con subfusís, fusís de asalto, metralladoras, rifles de precisión, pistolas semiautomáticas etc.

Este tipo de armamento moderno permite a utilización dun fogo de alto calibre, rápido e de máxima precisión.

Perigos para a saúde

editar

O perigo das armas de fogo é moi relevante, cun impacto significativo no sistema de saúde. En 2001, estimouse que o custo das mortes e lesións por armas de fogo foi de US $ 100.000 millóns por ano nos Estados Unidos (US $ 300 por estadounidense).[32]

Morte

editar
 
Taxas de homicidios e suicidios relacionados con armas en países da OCDE de ingresos altos, 2010, países no gráfico ordenados por taxas totais de morte (homicidio máis suicidio máis outras mortes relacionadas con armas de fogo).[33]

Nos 52 países de ingresos altos e medianos que contan con 1400 millóns de habitantes e non están involucrados en conflitos civís, estímase que as mortes por arma de fogo ascenderon a 115 000 persoas ao ano no decenio de 1990.[32]

O asalto con arma de fogo resultou en 173.000 mortes, a nivel mundial, en 2015, fronte ás 128.000 mortes en 1990,[34][35] con todo, isto representa unha caída na taxa de 2,41/100.000 en 1990 a 2,35/ 00.000 en 2015, xa que a poboación mundial ha aumentado en máis de dous mil millóns. [36] Ademais, houbo 32.000 mortes non intencionadas por armas de fogo en todo o mundo en 2015.[34]

En 2017, houbo 39,773 mortes relacionadas con armas nos Estados Unidos; máis do 60% foron suicidios utilizando armas de fogo.[37] As armas de fogo son o segundo mecanismo principal de morte por lesións despois dos accidentes automobilísticos.[38][39]

Neses 52 países, a arma de lume é o primeiro método utilizado para o homicidio (dous terzos) pero só o segundo método para o suicidio (20%).[32]

Para evitar lesións non intencionales, a capacitación en seguridade de armas inclúe educación sobre o almacenamento adecuado de armas de fogo e o procedemento para utilizar no manexo de armas de fogo.[40][41]

Lesión

editar

Segundo datos dos Estados Unidos de América, estímase que tres persoas resultan feridas con armas de fogo por cada persoa que resulta morta por arma de fogo.[32]

Ruído

editar

Un perigo común do uso repetido de armas de fogo é a perda auditiva inducida por ruído (NIHL). O NIHL pode resultar dunha exposición prolongada ao ruído ou de ruídos de impacto de alta intensidade, como disparos. [42][43] As persoas que disparan armas a miúdo teñen un patrón característico de perda auditiva que se coñece como "oído do tirador". A miúdo teñen unha perda de alta frecuencia con mellor audición nas frecuencias baixas e un oído adoita ser peor que o outro. A orella ao lado onde o tirador sostén a arma recibirá protección contra a onda sonora do ombreiro, mentres que a outra orella permanece desprotexida e máis susceptible ao impacto total da onda sonora.[43][44]

A intensidade dun disparo varía; as pistolas de menor calibre adoitan ser máis suaves, mentres que as de maior calibre adoitan ser máis ruidosas. Aínda que a intensidade dun disparo adoita oscilar entre 140 dB e 175 dB. Os disparos en interiores tamén provocan fortes reverberaciones que tamén poden ser tan daniñas como o propio disparo . [43][44] Segundo o Instituto Nacional de Xordeira e Outros Trastornos da Comunicación, o ruído por encima de 85 dB pode comezar a causar perda de audición.[42] Aínda que moitos sons causan dano co tempo, ao nivel de intensidade dun disparo (140 dB ou máis), o dano no oído pode ocorrer instantaneamente. [42][44]

A protección auditiva é a única forma de protexer os oídos contra o dano dos disparos, xa que non hai opción para que o tirador estea máis lonxe da fonte de son ou para reducir a intensidade a un nivel seguro. Se é posible, os observadores deben tentar afastarse, pero a protección auditiva a miúdo segue sendo necesaria. [42][43] Diferentes tipos de tiradores poden beneficiarse de diferentes tipos de protección auditiva. Cando se practica co obxectivo, recoméndase usar un tapón de inserción, así como unha orelleira sobre as orellas. [43] Recoméndase aos cazadores que usen protección auditiva de tipo electrónico que pode amplificar os sons suaves como o renxer das follas mentres reduce a intensidade do disparo. [43][44] A protección auditiva personalizada tamén pode ser eficaz[43][44] e normalmente recoméndase para persoas que practican tiro ao prato.[43] Con todo, a protección auditiva ten limitacións e, debido á alta intensidade das armas, é certamente posible que os tiradores aínda desenvolvan perda auditiva. Con todo, a protección auditiva xeralmente reduce a cantidade de dano que sofre o oído, mesmo se non pode protexelo por completo.[43]

Notas

editar
  1. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para Arma de fogo.
  2. ↑ O propulsor nas armas de fogo máis antigas era a pólvora negra, pero nas armas de fogo modernas utilízase pólvora branca (sen fume), ou ben outros propelentes.
  3. ↑ Diccionari d'Història de Catalunya ; ed. 62 ; Barcelona ; 1998 ; ISBN 84-297-3521-6 ; p. 59 ; entrada: "arma de foc"
  4. ↑ Ho Peng Yoke (1997). "Gunpowder". En Selin, Helaine. Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures. Springer. p. 389. ISBN 978-0-7923-4066-9. Consultado o 11 de decembro do 2022. 
  5. ↑ Chase 2003, p. 32: "As primeiras armas de fogo verdadeiras poden datar da primeira metade do 1100. A evidencia provén de esculturas nun templo budista rupestre en Sichuan. [...] A inscrición máis antiga na cova data de 1128, pero incluso as inscricións posteriores datan do 1100. [...]."
  6. ↑ 6,0 6,1 Chase 2003, pp. 31–32.
  7. ↑ Needham 1986:293–94
  8. ↑ Chase 2003, p. 32.
  9. ↑ Al-Hassan, Ahmad Y. (2003). "Gunpowder Composition for Rockets and Cannon in Arabic Military Treatises in the Thirteenth and Fourteenth Centuries". ICON 9 (International Committee for the History of Technology). pp. 1–30. ISSN 1361-8113. JSTOR 23790667. 
  10. ↑ Broughton, George; Burris, David (2010). "War and Medicine: A Brief History of the Military's Contribution to Wound Care Through World War I". Advances in Wound Care: Volume 1. Mary Ann Liebert. pp. 3–7. ISBN 9781934854013. doi:10.1089/9781934854013.3. Arquivado dende o orixinal o 3 de abril de 2019. Consultado o 13 de decembro do 2022. O primeiro canón de man apareceu durante a batalla de Ain Jalut de 1260 entre os exipcios e os mongois no Oriente Medio. 
  11. ↑ Books, Amber; Dickie, Iain; Jestice, Phyllis; Jorgensen, Christer; Rice, Rob S.; Dougherty, Martin J. (2009). Fighting Techniques of Naval Warfare: Strategy, Weapons, Commanders, and Ships: 1190 BC – Present. St. Martin's Press. p. 63. ISBN 9780312554538. Arquivado dende o orixinal o 2019-12-30. Consultado o 13 de decembro do 2022. Coñecido polos árabes como midfa, foi o antepasado de todas as formas posteriores de canón. Os materiais evolucionaron desde o bambú ata a madeira ata o ferro o suficientemente rápido como para que os mamelucos exipcios empregasen o arma contra os mongois na batalla de Ain Jalut en 1260, que acabou co avance mongol cara ao mundo mediterráneo. 
  12. ↑ Chase 2003, p. 1.
  13. ↑ (Cipolla 1999, p. 95, 144-145)
  14. ↑ Crawfurd, John (1856). A Descriptive Dictionary of the Indian Islands and Adjacent Countries. Bradbury and Evans. 
  15. ↑ Andaya, L. Y. 1999. Interaction with the outside world and adaptation in Southeast Asian society 1500–1800. In The Cambridge history of southeast Asia. ed. Nicholas Tarling. Cambridge: Cambridge University Press, p. 345–401.
  16. ↑ The bewitched gun : the introduction of the firearm in the Far East by the Portuguese, por Rainer Daehnhardt 1994.
  17. ↑ Eaton, Richard M. (2013). Expanding Frontiers in South Asian and World History: Essays in Honour of John F. Richards. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9781107034280. 
  18. ↑ Egerton, W. (1880). An Illustrated Handbook of Indian Arms. W.H. Allen. 
  19. ↑ Tarling, Nicholas (1992). The Cambridge History of Southeast Asia: Volume 1, From Early Times to C.1800. Cambridge University Press. ISBN 9780521355056. 
  20. ↑ Dougherty and Eidt, 2009.
  21. ↑ Coupland, Robin. "The 1899 Hague Declaration concerning Expanding Bullets A treaty effective for more than 100 years faces complex contemporary issues" (PDF). IRRC 85. p. 137. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 9 de xullo de 2021. Consultado o 14 de decembro do 2022. 
  22. ↑ Journal of the American Revolution, ed. (2013-07-15). "The Inaccuracy of Muskets" (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 2018-04-09. Consultado o 14 de decembro do 2022. 
  23. ↑ Cole, Suzanne N. (November 19, 2016). "Association of Firearm Instructors – Glossary of Firearm Terms". Association of Firearm Instructors. Suzanne N. 129 pag. ISBN 979-8594160996
  24. ↑ Merriam-Webster Dictionary, "Firearm". 2012
  25. ↑ American Heritage Dictionary of the English Language. 2000. Houghton Mifflin Company
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 "Small Arms Survey reveals: More than one billion firearms in the world". Small Arms Survey. 2018. Arquivado dende o orixinal o 19 de xuño de 2018. Consultado o 2019-01-15. 
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 Aaron Karp (June 2018). Estimating Global Civilian-Held Firearms Numbers (PDF) (Informe). Small Arms Survey. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 20 de xuño de 2018. Consultado o 12 de marzo do 2024. 
  28. ↑ [1]
  29. ↑ "FIREARMS ACT 1996 - SECT 3 Definitions". 
  30. ↑ "U.S.C. Title 18 - CRIMES AND CRIMINAL PROCEDURE". 
  31. ↑ "Firearms - Guides - Importation & Verification of Firearms - Gun Control Act Definition - Pistol | Bureau of Alcohol, Tobacco, Firearms and Explosives". 
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 World Health Organization, ed. (2001). Small arms and global health (PDF). 
  33. ↑ Grinshteyn, Erin; Hemenway, David (marzo de 2016). "Violent Death Rates: The US Compared with Other High-income OECD Countries, 2010". The American Journal of Medicine 129 (3). pp. 266–273. PMID 26551975. doi:10.1016/j.amjmed.2015.10.025.  (Table 4). (PDF).
  34. ↑ 34,0 34,1 Wang, Haidong; Naghavi, MohsenA (outubro de 2016). "Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". The Lancet 388 (10053). pp. 1459–1544. PMC 5388903. PMID 27733281. doi:10.1016/S0140-6736(16)31012-1. 
  35. ↑ GBD 2013 Mortality and Causes of Death, Collaborators (2014-12-17). "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013.". Lancet 385 (9963). pp. 117–71. PMC 4340604. PMID 25530442. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. 
  36. ↑ "World Population Prospects: The 2015 Revision". UN Population Division. Arquivado dende o orixinal o 2015-12-22. Consultado o 14 de decembro do 2022. . Linked to at Download Files, where it states that the figures are for July 1 of the given year.
  37. ↑ "Firearms". Injury Facts. Consultado o 14 de decembro do 2022. 
  38. ↑ Anderson, RN; Miniño, AM; Fingerhut, LA; Warner, M; Heinen, MA (2004-06-02). "Deaths: injuries, 2001". National Vital Statistics System 52 (21). pp. 1–86. PMID 15222463. 
  39. ↑ Miniño, AM; Anderson, RN; Fingerhut, LA; Boudreault, MA; Warner, M (2006-01-31). "Deaths: injuries, 2002". National Vital Statistics System 54 (10). pp. 1–124. PMID 16485447. 
  40. ↑ United States Government Accountability Office (setembro de 2017). "Personal Firearms Programs that Promote Safe Storage and Research on Their Effectiveness" (PDF). 
  41. ↑ Aero Precision. "Gun Safety and Instruction Manual" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 2018-04-01. Consultado o 14 de decembro do 2022. 
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 "Noise-Induced Hearing Loss". NIDCD (en inglés). 2015-08-18. Consultado o 15 de decembro do 2022. 
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 43,5 43,6 43,7 43,8 "Gunshots and hearing loss -- why hearing protection is vital". Healthy Hearing (en inglés). 2007-12-10. Consultado o 15 de decembro do 2022. 
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 44,3 44,4 "Recreational Firearm Noise Exposure". American Speech-Language-Hearing Association (en inglés). Consultado o 15 de decembro do 2022. 

Véxase tamén

editar

Bibliografía

editar

Outros artigos

editar
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Arma_de_fogo&oldid=6744980»