Gallaecia

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Gallaecia (homónimos).

A Gallaecia foi unha provincia romana do noroeste da Península Ibérica que ía da Lusitania no sur até a Terraconense polo leste. Abranguía o que hoxe é a comunidade autónoma de Galicia, o norte de Portugal e as provincias españolas de Asturias, León e Zamora. As súas capitais estaban en Bracara Augusta (Braga), Lucus Augusti (Lugo) e Asturica Augusta (Astorga).

Gallaecia

Epónimo	galaicos
Localización
42°45′18″N 7°51′58″O
Rexión histórica	Hispania
Capital	Bracara Augusta
Datos históricos
Precedido por	galaicos
Creación	298
Disolución	409
Sucedido por	Reino Suevo

Orixe

Callecia na copia do Notitia Dignitatum de 1436

Os romanos déronlle o nome de Gallaecia ao noroeste da Península Ibérica polos callaeci, que constituían unha amálgama de pobos máis ou menos celtizados que vivían entre o Douro e o Miño, que os romanos coñecen por vez primeira coa chegada de Décimo Xunio Bruto ao norte do río Douro no 139 a. C. Décimo Xunio Bruto, quen recibiu o sobrenome de Galaicus, continuou a súa expedición cara ao norte, sometendo ós pobos castrexos, ata chegar ó río Limia, considerado o Lethes ou río do esquecemento. Alí vence a superstición e continúa ata o río Miño onde se detivo. Como resultado deste primeiro acercamento o territorio costeiro entre o Douro e o Miño quedou explorado e sometido, mal que ben, a control romano. A partir de entón a sociedade indíxena galaica comeza a recibir influxos romanos, realizando xa intercambios comerciais directamente con Roma.

Os galaicos fan a súa entrada na historia escrita no século I d. C. na épica Púnica de Silio Itálico sobre a primeira guerra púnica dun xeito que aínda hoxe nos é familiar, dous mil anos despois:

Fibrarum et pennae diuinarumque sagacem flammarum misit dives Callaecia pubem, barbara nunc patriis ululantem carmina linguis, nunc pedis alterno percussa verbere terra, ad numerum resonas gaudentem plaudere caetras Libro III. 344-347

A rica Gallaecia envía a súa mocidade coñecedora da adiviñación polas entrañas das bestas polo voo das aves e polas chamas divinas a cal ou ben berraba bárbaros cánticos nas súas linguas patrias ou ben tras golpearen a terra con golpes alternos de pé se aledaba en bater os sonoros caetras ritmicamente.

Historia

Guerreiro galaico encadeado no Arco de Carpentras (séc. I) segundo Joaquín Ruiz de Arbulo.

Campañas romanas no noroeste peninsular      D. X. Brutus no ano 137 a. C.      César no 61 a. C.      Campaña do ano 26 a. C.      Campaña do ano 25 a. C.

Os Callaeci (Καλλαικοί kallaikoi en grego) enfróntanse ás forzas romanas no 137 a. C. nunha batalla no río Douro, que resulta unha derrota para eles e Décimo Xunio Bruto volta vencedor, e recibe do Senado o título de Callaecus. Décimo Xunio Bruto non pretendeu ocupar a zona sur de Galiza para conseguir riquezas, senón que levou a cabo unha expedición de castigo contra este pobo, que se dedicaba a realizar incursións bélicas e de saqueo na área lusitana.^{[Cómpre referencia]}

Partiu do Portus Cale, que se corresponde co actual Porto. As súas lexións avanzaron pola costa co apoio da frota e ocuparon unha serie de castros costeiros. Estableceu unha gornición no lugar da actual Valença e despois internouse cara a Braga. Após unha batalla vitoriosa avanzou cara a Limia e ocupou a cidade de Lansbricae, para cruzar posteriormente o río Miño.

Estas campañas non tiveron unha grande importancia e limitáronse a unha zona xeográfica moi concreta: o sur da Gallaecia, con especial incidencia na zona costeira.

O mesmo xuízo histórico merecen unha serie de expedicións posteriores coma as do procónsul da Ulterior, Publio Craso, do 96-94 a. C., que realizou unha expedición na pescuda das illas Casitérides e as súas minas de estaño, abrindo as rutas de comercio deste mineral. No 60 a. C. é o propio Xulio César quen visita Gallaecia movido polo seu desexo de obter riquezas, chegando ata o golfo Ártabro e abandonando esta terra por Brigantium.

Pero a conquista definitiva do noroeste da península non se realizará ata o emperador Octavio Augusto entre o 26 e o 19 a. C. no contexto das guerras cántabras.

Ao primeiro, Augusto inclúe o territorio da actual Galicia na Lusitania, pero xa no 13 a. C. pasa á Hispania Citerior. O mesmo Augusto, reforma a división provincial de Hispania no 27 a.C, asignando a Gallaecia á provincia Tarraconense. Con Caracalla quizais formou parte, xa con Asturias e Cantabria, da Hispania Nova Citerior Antoniniana (214), pero non foi ata a reforma administrativa e militar de Diocleciano —quen dividiu Hispania no 298 en sete provincias— que se constitúa a provincia da Gallaecia.

Límites da Gallaecia tras a división de Diocleciano no 298.

Modio da Ponte Puñide, século IV.

O sistema básico no organigrama político son as civitates: entidades baseadas na organización prerromana, posiblemente cunha orixe étnica común, con amplas semellanzas e pode ser que cunha lingua común. Estas entidades integraban certo número de castella, dos que existen diversas interpretacións sobre a súa función social e política.

Durante a época Flavia prodúcense unha serie de decisións que tiveron un profundo calado político. A concesión do Ius Latii trouxo consigo un profundo cambio tanto no ámbito urbano, co incremento da poboación nos núcleos urbanos xa existentes e a creación de novos, como no rural. Isto traería consigo un aumento xeneralizado da riqueza da poboación, que na práctica na Gallaecia non se ten constatado a través dos achados arqueolóxicos. O atraso económico sería maior no convento Lucense ca no Bracarense se comparamos estes territorios cos máis desenvolvidos da Península Ibérica e agravouse máis cos Antoninos^{[Cómpre referencia]}.

Deste xeito, hoxe en día, non se pode falar para Gallaecia da existencia dunha economía baseada no uso cotián da moeda. Gallaecia viviu fundamentalmente sobre a base dunha economía natural baseada no troco, ata mediados do século III e, máis claramente, ata o século IV.

Extensión xeográfica

A nova provincia de Diocleciano

Mapa que amosa situación aproximada dos conventos xurídicos da Gallaecia tras a reorganización administrativa do emperador Diocleciano.

Entre os anos 284 e 305,o emperador Diocleciano acometeu a reorganización administra do Imperio. Na Península Ibérica créanse dúas novas provincias (Gallaecia e Cartaxinense) a partir das xa existentes; Bética, Tarraconense e Lusitania. Así, a nova provincia baixo o nome de Gallaecia ocupou o extremo noroccidental da Península Ibérica que anteriormente pertencera á Tarraconsis, estivo formada polos territorios da rexión de Asturia e da propia Gallaecia.

A administración interna da provincia estaba marca polos conventos xurídicos (Conventus iuridicus) amplos territorios adscritos a unha capital, da que recibían o nome e onde se centralizaban as funcións administrativas propias como as militares, fiscais, financeiras, relixiosas e xudiciais. Deste xeito, a provincia romana de Gallaecia, atopábase dividida en tres conventos xurídicos, o Conventus lucensis con capital na cidade de Lucus (Lugo), o Conventus bracarensis con capital na cidade de Bracara (Braga) e o Conventus asturicensis con capital na cidade de Asturica (Astorga). Cabe destacar que entre todas estas capitais de convento (Lugo, Braga, Astorga) era a cidade de Bracara (Braga) a que exercía de capital provincial de toda a Gallaecia. Organización administrativa da Gallaecia a comezos do século IV:

• O Conventus bracarensis, con capital en Bracara Augusta (Braga.
• O Conventus lucensis, con capital en Lucus Augusti (Lugo).
• O Conventus asturicensis, con capital en Asturica Augusta (Astorga).

Séculos IV e V d. C.

Extensión da provincia romana de Gallaecia (nome latino de Galicia) a finais do século IV dentro do Imperio Romano de Occidente.

Réplica do Crismón de Quiroga no Gallaecia Petrea.

A finais do século IV e comezos do século V, a provincia de Gallaecia, integrada esta no Imperio Romano de Occidente, estendíase por todo o noroeste da Península Ibérica, desde as costas cantábricas no norte, ata o río Douro e o Sistema Central polo sur, grazas á incorporación na Gallaecia do Conventus cluniensis, que con anterioridade pertencera á provincia Tarraconensis, e tiña capital na cidade de Clunia. Bracara (Braga) seguiu a exercer a capitalidade provincial de toda a Gallaecia ata a chegada dos suevos, momento no que se converte en corte do reino nacente. Durante este período a Gallaecia goza dun alto nivel sociocultural, estando plenamente integrada a cultura latino-cristiá. Proba disto é a importancia no Imperio de personaxes de orixe galaica, como os emperadores Magno Máximo e Teodosio I ou, no eido cultural, os escritos de autores galaicos, como Exeria (autora dun libro que recolle a experiencia da súa viaxe á Terra Santa) e Paulo Orosio, que rexistrou nos seus escritos de carácter historiográfico a chegada dos pobos xermánicos á Península Ibérica.

Así, polas descricións de numerosos autores da época como Paulo Orosio, Hidacio ou Isidoro de Sevilla coñécense algunhas das rexións humanas e xeográficas que posuía a provincia romana da Gallaecia:

• Cantabria, rexión montañosa sita no Conventus cluniensis onde vivían os cántabros.
• Campus Gallaeciae (Campos de Galicia), extensa chaira sita entre o Conventus asturicensis e o Conventus cluniensis, antigamente habitada polos vacceos, coñecida agora co nome de Tierra de Campos, na actual Castela e León.
• Asturia, rexión habitada polos ástures coincidente grosso modo co Conventus asturicensis.
• Pars Gallaeciae (Partes de Galicia), foi a rexión netamente galaica composta polo Conventus lucensis e o Conventus bracarensis, sendo o núcleo da Gallaecia.

Demografía

Grazas á arqueoloxía e aos datos censuais romanos, coñécense a densidade de poboación así como un número aproximado de habitantes —galaicos e ástures que terían vivido na Gallaecia. Así, segundo Plinio o Vello, os galaicos, repartidos entre bracarenses e lucenses sumaban un total de 451.000 habitantes, de xeito que os bracarenses contaban con 285.000 homes e mulleres, mentres que os lucenses roldaban os 166.000, amosando o dato unha densidade demográfica moito maior entre os bracarenses, corroborado pola existencia de grandes castros case exclusivos do seu territorio. Por outra parte, o censo de Plinio achega a cifra de 240.000 individuos para os ástures, sensiblemente menor que os galaicos bracarenses e que supón unha densidade demográfica moi baixa en relación co territorio ocupado.

Véxase tamén

Bibliografía

• Balboa Salgado, Antonio (1996). Gallaecia nas fontes clásicas. Santiago de Compostela. Universidade de Santiago de Compostela. ISBN 84-8121-512-0. 
• García Fernández-Albalat, Blanca (1990). Guerra y religión en la Gallaecia y la Lusitania antiguas. Sada. Ediciós do Castro. ISBN 84-7492-475-8.  (en castelán)
• Tranoy, A. (1981). La Galice Romaine. Recherches sur le nord-ouest de la péninsule ibérique dans l’Antiquité. Paris, Diffusion de Boccard. ISBN. 
• Caamaño Gesto, José Manuel (2008). A Galicia Romana. Volume 1: A Conquista Romana. Ocupación do territorio e cultura material. 
• Villares Paz, Ramón (2004). Historia de Galicia. Galaxia. ISBN 9788498656725. 

Outros artigos

• Convento xurídico
• Cultura castrexa

Ligazóns externas

• Gallaecia. Revista de arqueoloxía e antigüidade (USC)